Petri Andreae Matthioli Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis de materia medica 1554


	52 - Cervinum cornu

Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
The navigator's option display -> character -> medium is recommended

posteritatis memoriae prodidit. Cervi itaque sylvestrium animalium genere constant, magnitudine asinorum, cursu velocissimi, et ingentibus armati cornibus. Ii cum turgente iam venere coitum appetunt, adeo rabie libidinis saeviunt, ut insaniant, et maximo cum strepitu, et clamore vagentur in sylvis. quo fit, ut convalles, et montium cavitates, eorum boatu resonent. Tanto impetu, tantaque rabie mares feruntur in coitum, ut saepe inter coeundum foeminas declinent, atque prosternant in terram. Cum autem maris genitale utpote durum, sustinere non possint, foeminae euntes, et currentes coeunt, et concipiunt. Mares non in eadem immorantur, sed mutant, et hircorum modo, brevi interposito tempore aliam, atque aliam supergrediuntur. Si forte fortuna in unam tantum foeminam concurrant plures, imis cornuum adminiculis statim supra frontem enatis, acriter inter se pugnant ad mortem usque. Cum mares impleverint foeminas, separantur per se ipsi, et propter libidinis graveolentiam quisque solitarius scrobes fodit. Foetent ut hirci: facies quoque eorum nigrescit aspergine, ut hircorum. Degunt ita quousque imber accedat, tum pascua repetunt. Haec ideo cervo accidunt, quia salax animal suapte natura est, atque etiam quia pingui abundat: pinguescunt enim aestate supra modum. Quamobrem nec currere quidem possunt: sed secundo, aut tertio cursu capiuntur ab iis, qui pedibus insectantur. Quo fit, ut ubi se praepingues sensere, latebras quaerant, fatentes incommodum pondus. Coitus est ab arcturo, mense augusto, et septembri. Implentur cervae paucis diebus, et ab eodem multae. Utero ferunt octo menses. Pariunt magna ex parte unum: sed nonnullis etiam geminos cervam peperisse perspectum est. Ferarum quadrupedum Cerva maxime prudentia praestare videtur, tum quia circa semitas pariat, quo scilicet belvae rapaces propter homines minus accedunt: tum etiam quia cum peperit, involucrum primum exedit, quod ad multa (ut nonnulli asserunt) in medicamentis expetatur. Redeunt mox ad prolem, devorata a partu seseli herba. Anniculis maribus nondum cornua nascuntur, nisi quoad indicii gratia sit initium quoddam praetuberans, quod breve, hirtumque est. Pinis cornua primum oriuntur simplicia, et recta ad subularum similitudine. Quamobrem Subulones per id temporis eos vocant. Trimis bifida exeunt. Quadrimis trifida, atque deinceps ad hunc modum (ut Aristoteles inquit) procedit numerus usque ad annum sextum. Ad hoc similia semper prodeunt, ita ne sit dignoscere aetatem ramorum numero. Verum in Italia (sit tamen cum Aristotelis venia dictum) usque ad undenarium numerum ramificat. quod et Alberto testatur se vidisse in Germania, quemadmodum et nos vidisse fatemur. [Vulgaris opinio vana.] Vanum est credere Cervorum aetatis annos dignosci posse ramorum numero, quod singulis annis unum superaddant: quippe cum longaevi admodum sunt, si quotannis ramorum numerus augeretur, profecto iis, qui ultra centum annos vixisse narrant autores, cornua quercubus, et pinis maiora fuissent. Caeterum (ut Aristoteles scribit) duplici indicio senes cognoscimus, tum quod dentes aut nullos, aut paucos habeant: tum quod adminiculis careant, qui imis cornibus prominent ante frontem. Nam iis in pugna utuntur iuniores, sed in senibus non renascuntur, cum praeliis omnino cesserint. Cervi (ut etiam Theophrastus inquit libro, et capite primo de historia plantarum) quotannis cornua amittunt: ideo sub ipsa die quam maxime invia petunt. Latent amissis velut inermes, sed et ipsi bono suo invidentes. Fit hoc mense aprili, statuto tempore. Idque opacis faciunt locis, ut muscarum taedio vacent. Pascuntur per id tempus noctu quasi verecundantes, donec recipiant cornua. Decidua amittunt difficilibus, et inaccessis locis, et qua inveniri nequeant. unde illud proverbium ortum. Qua cervi amittunt cornua. Quasi enim sua amiserint arma, cavent ne inermes reperiantur. Cornu sinistrum compertum esse (inquit Aristoteles) a nemine adhuc fertur: occulunt enim id tanquam quodam medicamento praeditum: etsi Plinius, et Albertus occuli dextrum memoriae prodiderint. A phalangio demorsi, vel a quovis generis eiusdem, cancros edunt: quod idem homini etiam prodesse putatur: sed non carent fastidio. Cervi sibilo, et cantu venantium, pastorumque fistulis capiuntur: mulcentur enim alliciunturque ea voluptate, ita ut alter venantium cantet palam, aut sibilet, alter clam feriat a tergo, ubi socius iam tempus esse significarit. Nanque animal simplex cervus est, et omnium rerum miraculo stupens, intantum ut equo, aut bucula accedente propius hominem iuxta venantem non cernat, aut si cernat, arcum ipsum sagittaque miretur. Si cervus erectas auriculas teneat, acerrime sentit, nec latere insidiae possunt; sin demissas, facile interimitur. Maria tranant gregatim natantes porrecto ordine, et capita imponentes praecedentium clunibus, vicibusque ad terga redeuntes. Hoc maxime notatur a Cilicia Cyprum traiicientibus. Nec vident terras, sed in odore earum natant. Cervorum foeminae cornua non habent: nec maribus nascuntur, si cum per aetatem nondum cornua gerunt, castrentur: sed si cornigeris testes exciduntur, non decidunt cornua, et magnitudine eadem servantur. Vita Cervis (ut Plinius memoriae prodidit libro VIII. cap. trigesimo secundo) in confesso longa: quandoquidem post centum annos quidam capti sint cum torquibus aureis, quos Alexander magnus addiderat, adopertis iam cute in magna obesitate. Caeterum quod vita tam longa sint cervi, quanta eos esse ferunt, non videtur approbasse Aristoteles libro VI. de historia animalium, ubi sic inquit. Vita esse quam longa hoc animal fertur. Sed nihil certi ex iis, quae narrant, videmus: nec gestatio, aut incrementum hinnuli ita evenit, quasi vita esset praelonga. haec Aristoteles. Qui re vera nihil certi nancisci potuit ex his, qui centum annos post Alexandrum capti sunt cum torquibus aureis. Nec etiamnum ex Caesaris Augusti cerva, quae similiter innumeris elapsis annis post eius imperium capta, nunquam iugulari potuit, prohibente torque argenteo temporis diuturnitate cute quasi contecto: in quo scripta legebantur verba haec. Noli me tangere, quia Caesaris sum. Monte Asiae Elapho nomine apud Arginusam, quo loco Alcibiades mortem obiit, cervae omnes scissa aure sunt: qua nota vel alibi loca mutaverint, dignoscuntur. [Aristotelis, et Plinii lapsus.] Mirum quippe est dixisse Aristotelem libro VIII. cap. XXVIII. de historia animalium, Africam nec cervos, nec apros gignere. Cui etiam subscribit Plinius, libro VIII. capite XXXIII. Cum tamen palam omnibus sit, et aprorum, et cervorum greges in Africa haberi. Nisi forsan posteriori aevo aliunde eo fuerint illati. Dictamum herbam extrahendis sagittis (ut Plinius autor est libro VIII. cap. XXVII.) cervi monstravere percussi eo telo, pastuque eius herbae eiecto. Quod tamen Dioscorides capris attribuit telo in Creta vulneratis.


	52 - Cervinum cornu