Conrad Gessner Ornitologia Ornithologia 1555 Historiae animalium liber III de Avium natura


	14 - de Ansere domestico

Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
The navigator's option display -> character -> medium is recommended

Anser lingua Arabica aut finitimis dicitur [AR], avaz, si recte scribitur, forte legendum anaz, (nam alioqui anatem et anserem qui libros Arabicos superiore seculo Latine reddidere, confundunt:) aut [AR], kaki, ut legimus apud Munsterum in Lexico trilingui. in Hebraicis quidem Lexicis nihil tale invenio. Graece [GR] dicitur, hodie vulgo [GR]: quanquam et anas (ut quidam scribit) vulgo hodie [GR] nominetur. Italice la papara, ocho, ut Scoppa scribit. vulgo paparum vel paparus, Monachi Itali in Mesuen. Aliqui papero Italicam vocem, pullum anseris interpretantur. Recentiores Graeci quidam anatem vocant pappon vel pappitzan. Euphronius Grammaticus in Avibus Aristoph. [GR] genus avis interpretatur. alii negant, et Callimachum inter aves pappi non meminisse aiunt. Verbum quidem [GR] etiam veteres Graeci de anserum voce dicunt, teste Polluce. Anseres et ocae sive aucae a Graecis [GR] appellantur, Hermolaus Barbarus Venetus. Rasis interpres et alii recentiores barbari Italicae linguae vulgaris imitationem aucam pro ansere scripserunt. Ocha nomen est a Graeco deductum, ac a nostris compositum ex illorum masculino articulo, et [GR], id est anser, ultima litera abiecta. aliqui o. in au. diphthongum commutantes dixerunt aucha, Io. Tortellius. Aut forte a Saracenis. scribit enim quidam anserem marem Saracenis ocke nominari, foeminam Vuoszhe. Hispanice ansaron. Gallice oye vel iars, oyard privatim de mare. Oyon et oyson diminutiva sunt. Germanice [GO], Frisii [GO] proferunt, ut vulgus nostrum [GO]. Mas privatim [GO] vel [GO]. Plinius tradita Morinis Belgicae

populis ganzas appellari: (alias gantas, ut Rhenano placet,) anseres quosdam, (candidos, verum minores:) et nobis compertum in Morinis est, ita tamen ut omne genus anserum ganzas fere nominent, Hermolaus. Anglice a gose vel goose. Illyrice hus vel gensy.

Aristoteles de hist. anim. 8. 3. duo anseris genera facit, maius, et minus quod gregatile sit: Plinius domitum et ferum. quare aliqui minorem Aristotelis anserem, eundem et ferum existimant. Anseres hodie optimos habet, ut audio, Turingia, abundant iisdem circa Norlingam in Germania regio, et Gallis finitima Mediomatricum. Arabiae pars austrum versus contra Aethiopiam assurgens, aves omnis generis habet praeter anseres ac gallinas, Strabo. ¶ In regno Senegae Nigritarum anseres sunt non ut nostrae, sed colore et pennis multiiugis variatae, Aloysius Cadamustus. Hispana insula anseres habet oloribus candidiores, capite tantum rubeo, Christophorus Columbus. In provincia Manzi vel India superiore praecipua civitas est Censcalan: in hac anseres habentur pulchri, duplo maiores nostris, toti albi: cum osse supra caput unius brevi (forte ovi) quantitate, colore sanguineo. sub gula pellis per semissem pendet. pinguissimi sunt, Odoricus de foro Iulii. Sed hi anseres forte sylvestres sunt.

¶ Anser est avis aquilae magnitudinis. Author lib. de nat. rerum. Anser domesticus fere cuiuslibet coloris invenitur qui in ansere sylvestri est. nempe albus, et cinereus, et utroque varians, (ut etiam anas cicur:) sed non niger, nec viridis, nec alterius quam dictum est coloris, Albertus. Anseres maximos et candidissimos eligere oportet, Anatolius. Albi foecundiores sunt: varii vel fusci minus, quia de agresti genere ad domesticum transierunt, Palladius.

¶ Anser rostrum latum habet ut anas, Albert. Gula ei tota ampla et lata, Aristot. Aves quae anterius in collo pappam sive strumam (ingluviem) habent: haec in quibusdam maxima est, ascendens in collo usque ad linguae radicem, sicut in ansere, Albertus. Appendices quasdam paucas habet infra qua desinit intestinum, Albertus. Testes lumbis innexi sunt infra septum transversum omnibus oviparis: de singulis singuli meatus pertinet, eodemque coeunt supra ostium excrementi, ut in piscibus, isque meatus qui in coitu amborum consistit genitale est: quod in minoribus latet, in ansere vero et similibus evidentius est cum recens inierint, Aristot. Anser palmipes est, Aristoteles et Plinius.

Anser tum maior tum minor circa lacus et amnes versatur, Aristot. Non terra solum contentus est, sed etiam aquam requirit, Varro. ¶ Omnis anser clamosus est, et vix unquam tacet, Albertus. Gratitat improbus anser, Author Philomelae. Graeci [GR] dicunt de voce anseris, authore Polluce: et anserem ipsum Itali paparam. Aratus [GR] adverbio de anserum voce utitur. Argutus anser, Martialis. Anserum clangorem Plinius dixit. Anser nocturnas excubias celebrat, et vigilias suas cantus assiduitate testatur. Gallos in limine adesse canebat, Vergilius 8. Aeneid. de ansere ubi Servius, quasi praedivinabat. nam canere et dicere et divinare significat. Omnis anser parum dormit, Albertus. Leviter audit, Idem. Natura est ad sensus et strepitus ales acuta et solicita, Grapaldus. Nullum animal ita odorem hominis sentit, Plinius. Humanum longe praesentit odorem Romulidarum arcis servator candidus anser, Lucretius. Canibusve sagacior anser, Ovidius II. Metam. Adnotatum est in apris praecipuum esse auditum: vel (ut Graecus praefert codex) in anseribus, Caelius. ¶ Anser natura vorax est, ventriculo calidissimo, gaudet herbis, riguis et frigidis. laurum non attingit. Cibariis summe humidis, quibus interius refrigeretur, delectatur, Aelianus. Improbum anserem apud Vergilium aliqui insatiabilem interpretantur. Herbilis anser, herba pastus, qui gracilior est quam frumento pastus, Festus. [GR] ([GR], apud Athenaeum) [GR], Homerus. De cibo et saginatione anserum, vide plura in E. Herbam in Varrone pabulo anserum seri solitam, non herin, ut habent exemplaria, sed serin scribendum monemus, authore Columella. ferunt eam cum est aqua tacta, et cum est arida, quasi renovellari viridemque fieri, Hermolaus. ¶ Mirum in hac alite a Morinis usque Romam pedibus venere. fessi proferuntur ad primos, ita caeteri stipatione naturali propellunt eos, Plinius,. Sunt autem Morini Belgicae, quos Plinius ultimos hominum dicit, et ita vocantur hodie, Hermolaus. Volant extento collo omnes anseres, ardea contracto, Albertus. Anseres feri maxime volaces sunt, et vix a volatu cessant, nisi necessitate cibi: domesticis contra, volatus est gravis, pascere officiosissimum, quiescere ac dormire praecipuum, Author libri de nat. rerum. Quod natura calidissimi sunt, idcirco lavationum cupidissimi existunt. etenim natare gaudent, Aelianus. ¶ Anseres in aqua coeunt,(vide etiam in E.) pariunt vere: aut si bruma coivere, post solstitium, quadraginta prope diebus. bis anno, si priorem foetum gallinae excludant: alias (videtur abundare vox alias. forte al’ in margine scriptum fuit. non enim bis, sed ter anno pariunt, ad summum quater, vide in E.) plurima ova sedecim, paucissima septem. Si quis surripiat, pariunt donec rumpantur, (etc. Vide in E.) Plinius. A partu sese aquis ingurgitant, Aristot. Aliquando hypenemia ova pariunt, Idem et Plinius. quae quidem reliquias esse praegressi coitus (ut quidam dicunt) falsum est. satis enim conspectum est in novella tum gallina tum ansere. gigni sine coitu, Aristot. Coeunt, non subinde, nec quovis anni tempore ut gallinae et anates fere, (ut audio,) sed vere tantum. itaque magis propter plumas apud nos, quam

propter ova nutriuntur. Varios, albo et cinereo coloribus, apud nos et in Svevia albis praeferri aiunt: quod et firmioris sint valetudinis, et foecundiores, nec deteriore pluma. Chychelinches apud Avicennam sunt aves compositae ex ansere et struthione, quae pullos aestate educunt, Albertus. mihi hic locus ex Aristotele de hist. anim. 6. 2. translatus corruptusque videtur, et pro chychelinches legendum chenalopeces, id est vulpanseres. Anserum foeminae tantum incubant, quae ut coeperunt, nunquam intermittunt, sed perpetuo fovent incubitu, Idem. Anser tricenis diebus incubat, Aristot. vigintiocto, Columella. ad vicesimam nonam usque diem, Florentinus. tricenis diebus: si vero tepidiores sint, vigintiquinque, Plinius. ¶ Anates, anseres, caeteraeque aquaticae annuum fastidium purgant herba siderite, Plinius. Anser unus ex pedestribus morsus a cane rabido, nec rabit, nec moritur ex morsu. quare apud Aristotelem libro 8. cap. 22. de historia anim. ubi legitur, animalia a cane rabido morsa omnia rabiunt excepto homine, ([GR]. ubi aliqui legunt [GR], id est prius vel citius quam homo:) quidam medicus legit [GR], id est excepto ansere. quod licet verum sit, non temere tamen mutandus est Aristotelis locus, Niphus. Anser corvusque ab aestate in autumnum morbo conflictari dicuntur, Plinius. Lauri folia etiam in fame non attingunt, ut neque rhododaphnen ullo modo. praeclare enim intelligunt, si quid tale comederint, se vita privatum iri, Aelianus. Infestantur sui generis pediculo. Pimpinella maiore quae in pratis nascitur mulieres quaedam ad pituitam anserum utuntur, Tragus. ¶ Anseris vita perlonga est. vidimus enim anserem domesticum, qui annos sexaginta excessit, Albertus.

Anseres verecundi et cauti sunt, Aristot. Ab authoribus non gloriosum tantum animal pavo traditur, sed et malevolum, sicut anser verecundum. quoniam has quoque quidam addiderunt notas in his, haud probatas mihi, Plinius. Anser et catus imitantur verecundiam, Albertus. Tribuitur autem anseri verecundia forte, quod non frequenter ut gallinae et anates, nec quovis anni tempore coeat, et in aqua tantum. [GR] Graecis nomen tulit [GR], id est ab hiando. quoniam et vorax animal est, et solet plerunque cum vel superbia aliqua vel metu ducitur, ([GR]) hiare, Varinus. Anseres feri etiam mitigantur, ut in B. diximus. ¶ Anserum historias qui homines amaverunt, differam ad Philologiam d. ¶ Anseres nihili faciunt canes et magnas struthiones, accipitrem vero vel minimum formidant, Aelianus. Aquila anseres ex cohorte rapit, Idem. [GR], Homerus de aquila. Et rursus, [GR]. Inimicitia est inter pennas aquilae et anseris: et una aquilae penna coniuncta multis pennis anseris, consumit eas: id quod expertus sum in pennis alarum: et forte idem accidit etiam in aliis earundem avium pennis, Albert. vide in Ove D. Anseres a lupis et vulpibus rapiuntur, et ideo ab eis custodiendae sunt, Crescentiensis.

Anseres quomodo capiantur, quae ab authoribus tradita sunt, omnia ad feros tantum capiendos pertinere videntur. quamobrem eousque differemus.

Amphibii generis sunt quae non terrestria tantum, sed aquatilia quoque {desyderant} <desiderant> pabula, nec magis humo quam stagno consueverunt: cuius generis anser praecipue rusticis gratus est, quod nec maximam curam poscit, et solertiorem custodiam praebet quam canis, Columella. Idem anserem nutriendum censet, non quia magni fructus, sed quia minimi oneris. Anates sunt naturae anserum, et eodem modo nutriuntur, Crescentiensis. Genus avium quod philograeci vocant amphibion, non est ulla villa ac terra contentum, sed requirit piscinas: quas, quia ibi anseres aluntur, nomine [GR] appellatis. Horum greges Scipio, Metellus, et M. Seius habent magnos aliquot. Merula, Seius (inquit) ita greges comparavit anserum, ut hos quinque gradus observaret, quos in gallinis dixi. Hi sunt de genere, de foetura, de ovis, de pullis, de sagina. Primum iubebat servum in legendo observare, ut essent ampli, et albi, quod plerunque pullos similes sui faciunt. Est enim alterum genus varium, quod ferum vocatur, nec cum his libenter congregatur, nec aeque fit mansuetum, Varro. Curandum est ut mares, foeminaeque quam amplissimi corporis, et albi coloris eligantur. nam est aliud genus varium, quod a fero mitigatum domesticum factum est: id neque aeque foecundum est, nec tam preciosum, propter quod minime nutriendum est, Columella. Et rursus, Qui greges nantium possidere student, chenoboscia constituant, quae tum demum vigebunt, si fuerint ordinata ratione tali. Cohors ab omni caetero pecore secreta, clauditur, alta novem pedum maceria, porticibusque circundata, ita, ut in aliqua parte sit c{a}ella custodis: sub porticibus deinde quadratae harae caementis, vel etiam laterculis extruuntur: quas singulas satis est habere quoquoversus pedes ternos, et aditus singulos firmis ostiolis munitos, quia per foeturam diligenter claudi debent, et extra villam: deinde non longe ab aedificio si est stagnum, vel flumen, alia non quaeratur aqua: sin aliter, lacus, piscinaque manu fiant, ut sint quibus inurinare possint aves. nam sine isto praesidio, non magis quam sine terreno recte vivere queunt. Anser non ubique haberi potest, ut existimat verissime Celsus, qui sic ait: Anser neque sine aqua, nec sine multa herba (sine herba, Palladius:) facile sustinetur, neque utilis est locis consitis: quia quicquid tenerum contingere potest, carpit. sata et morsu laedit et stercore. Sicubi vero flumen aut lacus est, herbaeque copia, nec nimis iuxta satae fruges, id quoque genus nutriendum est, Columella et Palladius. Si desit fluvius, lacuna formetur, Palladius.

¶ Anseribus pascendis destinetur ager palustris, sed herbidus, Colum. et Quintilii. atque alia pabula conserantur, (si herba non suppetit, Palladius) ut vicia, trifolium, foenumgraecum, agrestia intyba, (sed praecipue genus intubi quod serin Graeci appellant, Colum.) lactucae quoque in hunc usum semina vel maxime serenda sunt. quoniam et mollissimum est olus, et libentissime ab his avibus appetitur. Tum etiam pullis utilissima est esca, Colum. Palladius, Quintilii. Caeterum cavendum est ne edant gramen, (agrostin,) quod eis causa cruditatis existit, Quintilii. Anseres pascunt in humidis locis, ubi pabulum serunt, quod aliquem fructum ferat: seruntque his herbam, quae vocatur seris, quod ea aqua tacta etiam cum est arida, fit viridis. Folia eius decerpentes dant, ne si comederint ubi nascitur, aut obterendo perdant, aut ipsi cruditate pereant. Voraces enim sunt natura. Quo temperandum iis, qui propter cupiditatem saepe in pascendo si radicem prenderint, quam educere velint e terra, abrumpunt collum. (Columella et Plinius hoc non anseri, sed tenero tantum pullo accidere scribunt.) Perimbecillum enim id, ut caput molle. Si haec herba non est, dandum ordeum, aut frumentum aliud. Cum est tempus farraginis, dandum ut in satu seris dixi. Cum incubant, ordeum his intritum in aqua apponendum, Varro. Inter anserum cibaria legumen omne porrigi potest excepto ervo, Palladius et Quintilii. De saginatione anserum inferius dicetur.

Saliunt (coeunt, Plinius) fere in aqua, dum se mergunt in flumen aut piscinam, Varro. Ineunt non ut priores aves (cohortales terrestres) de quibus diximus, insistentes humi. nam fere in flumine aut piscinis id faciunt, Columella. Anseribus ad admittendum tempus aptissimum est a bruma: mox ad pariendum et ad incubandum a Calendis Martii usque ad solstitium aestivum, quod fit ultima parte Mensis Iunii, Colum. Varro, Palladius. Si permittit locorum conditio, anseres vel paucos utique oportet educare: singulisque maribus ternas foeminas destinare. nam propter gravitatem plureis inire non possunt, Colum. et Palladius. Albi foecundiores sunt: varii vel fusci minus, quia de agresti genere ad domesticum transierunt, Palladius. Germani varios, ni fallor, albis praeferunt, ceu firmioris valetudinis, nec minus foecundos, nec pluma deteriore. Singulae ter (non plus quater, Varro) anno pariunt, Columella et Quintilii: si prohibeantur foetus suos excludere, quod magis expedit quam quod ipsae suos fovent. nam et a gallinis melius enutriuntur, et longe maior grex efficitur, Columella. Plus parient, si gallinis ova illarum supponantur, Palladius. Bis anno pariunt, si priorem foetum gallinae excludant: plurima ova sedecim, paucissima septem. Si quis surripiat, pariunt donec rumpantur, Plinius. Pariunt usque ad duodecim, interdum tamen et plura: ex quibus sane aliqua ipsi avi ([GR], Cornarius vertit gallinis, quod non probat Andreas a Lacuna) sunt supponenda, Quintilii. Minime autem concedendum est foeminis extra septum parere: sed cum videbuntur sedem quaerere, comprimendae sunt, atque tentandae: nam si appropinquant partus, digito tanguntur ova, quae sunt in prima parte locorum genitalium. quam ob rem perduci ad haram debent, includique ut foetum edant: idque singulis semel fecisse satis est, quoniam unaquaeque recurrit eodem, ubi primo peperit, Columella. Sed novissimo foetu cum volumus ipsas incubare notandi erunt (aliquo signo) uniuscuiusque partus, ut suis matribus subiiciantur. quoniam negatur anser aliena excludere ova, nisi subiecta sua quoque habuerit, Idem: sed Plinius, Varro et Quintilii simpliciter scribunt, ova aliena ab eis non excludi. Pariunt singulis foetibus ova, primo quina, sequenti quaterna, novissimo terna. quem partum nonnulli permittunt ipsis matribus educare. quia reliquo tempore anni vacaturae sunt a foetu, Columella. Extremum partum matribus iam vacaturis educare permittimus. pariturae ad haram perducantur. Cum semel hoc feceris, consuetudinem sponte retinebunt. Gallinis sicut pavonina, etiam anseris ova supponas. Sed anserina ova ne noceant suppositis, subiiciatur urtica, Palladius. Custodiri debet ut ovis subiiciantur radices urticarum, quo quasi remedio medicantur ne noceri possit exclusis anserculis, quos enecant urticae, si teneros pupugerint, Columella. Vide inferius etiam de urtica, in cura pullorum. Intra cohortem ut protecti sunt, secretis angulis haras facere oportet, in quibus cubitent et foetus aedant, Columella. Singulis ubi pariunt {faciundum} <faciendum> haras quadratas circum binos pedes et semipedem. Eis subternendum paleas, Varro. Caellas, in quibus incubitant, siccissimas esse oportet, substratasque habere paleas: vel si eae non sunt, gratissimum quoque foenum: caetera eadem quae in alis generibus pullorum servanda sunt, ne coluber, ne vipera, felesque, aut etiam mustela possit aspirare: quae fere pernicies ad internecionem prosternunt teneros, Columella. Oportet ova subiicere usque ad novem, Quintilii. Ad incubandum plerunque supponunt novem aut undecim, Varro et Plinius. qui hoc minus, septem: qui hoc plus, quindecim, Varro et Columella. Supponuntur etiam gallinis anserum ova (sicut pavonina) plurima quinque paucissima tria, Columella. Incubant foeminae tantum tricenis diebus: si vero tepidiores sint, vigintiquinque, Plinius. tempestatibus (cum sunt frigora) dies triginta tepidiorubus vigintiquinque. et Columella similiter: saepius tamen (inquit) anser trigesimo die nascitur. Ut plurimum incubant dies undetriginta, sed frigore invalescente triginta integros, Quintilii. Sunt qui hordeum maceratum (aqua) incubantibus apponant, nec patiantur matrices saepius nidum relinquere, Columella et Quintilii.

¶ Anserem recens excussum quinque diebus primis patiuntur in hara clausum esse cum matre. deinde quotidie cum serenitas permittit producunt in prata iuxta piscinas aut paludes, ut pastu saturatus etiam potu fruatur, Varro, Colum. Quintilii. Faciunt autem eis haras supra terram aut

subtus: easque cellas provident ne habeant in solo humorem: sed habeant molle substramen a palea, aliave qua re: neve eo accedere possint mustelae, aliaeve bestiae quae noceant, Varro. Pullos quidem non expedit plures in singulas haras quam vicenos adiici: nec rursus omnino cum maioribus includi, quoniam validior enecat infirmum, Idem et Columella. Porro cavendum est ne teneri anserculi aculeis urticae compungantur, unde (interdum) enecantur, Idem et Palladius. Pullis anserum urtica contactu mortifera. remedium contra eam est, stramento ab incubatu subdita radix earum, Plinius. Vide supra ubi de incubatione anserum scripsimus. Prospiciendum igitur ne vel ab urtica, vel spina aliqua exasperentur: et ne hoedinos porcinosve pilos devorent, (ne setas devorent, Palladius,) quibus devoratis intereunt, Quintilii. Praeterea ne esuriens anserculus mittatur in pascuum: sed ante concisis intubis, vel lactucae foliis saturetur. nam si adhuc parum firmus et indigens ciborum pervenit in pascuum, fructicibus aut solidioribus herbis obluctatur ita pertinaciter, ut collum abrumpat, Columella. Mortifera pullis anserum etiam aviditas, nunc satietate nimia, nunc suamet vi: quando apprehensa radice morsu saepe conantes avellere, ante colla sua abrumpunt, Plinius. Varro quidem non pullo sed anseri simpliciter collum hac vi aliquando abrumpi refert. Milium, aut etiam triticum, mistum cum aqua pullo recte praebetur: atque ubi se paulum confirmavit in gregem coaequalium compellitur, et ordeo alitur, quod et matricibus praebere non inutile est, Columella. Pullis exclusis (primis quinque diebus, Colum.) polentam vel maceratum far, ([GR], id est polentam vel frumentum maceratum, Quintilii,) sicut pavonibus obiiciunt. nonnulli etiam viride nasturtium consectum minutatim cum aqua praebent, eaque eis est esca iucundissima. Pullis primum biduo polenta, aut ordeum apponitur: tribus proximis nasturtium viride consectum minutatim ex aqua in vas aliquod. Cum autem sunt inclusi in haras, aut speluncas, ut dixi, victui obiiciunt his polentam ordeaceam, aut farraginem, herbamve teneram aliquam concisam, Varro. Semine papaveris primis decem diebus pascendi sunt, Crescentiensis. Lactuca circa chenoboscium seri debet, olus anseribus gratissimum, et pullis etiam eorum utilissima esca, Colum.

¶ Mox ubi quatuor mensium sunt, farturae maximus quisque destinatur. (Quatuor mensibus bene saginantur, Pallad. sed Varro ad saginandum eligi inquit pullos circiter sesquimense qui nati sint, eos includi in saginario.) quoniam tenera aetas praecipue habetur ad hanc rem aptissima: et est facilis harum avium sagina. nam praeter polentam et pollinem ter die nihil sane aliud dari necesse est, (polentam et pollinem aqua madefacta dant cibum, ita ut perinde se saturent, Varro. Polenta dabitur in die ter, Palladius:) dummodo secundum cibum large bibendi potestas fiat. Ne vagandi facultas detur: sintque calido et tenebroso loco inclusi, quae res ad creandas adipes multum conferunt. Hoc modo duobus mensibus pinguescunt: et ea propter etiam tenerrima pullities saepe quadraginta diebus redditur opima, Columella. (nam parvuli saepe die trigesimo moriuntur, Palladius. apparet autem vocem, moriuntur, corruptam esse pro saginantur.) Locus (saginarium) solet purgari: quod ipsi amant locum purum, neque ipsi ullum, ubi fuerint, relinquunt purum. M. Cato de re rust. cap. 89. gallinas quae primum parierint, conclusas farcire docet cum turundis factis e polline vel farina ordacea conspersa, quae in os indan<t>ur. paulatim (inquit) quotidie addas ex gula consideres quod satis fiet. bis in die farcias, et meridie bibere dato, nec plus aquam ante (anseri in vase appositam) sinas quam horam unam. Eodem modo anserem alito nisi prius dato bibere bis in die, et bis escam. Graeci saginandis anseribus polentae duas partes, et furfuris quatuor aqua calida temperant, et ingerunt pro appetentis voluptate sumenda: tribus per diem vicibus potu adiuvant: media quoque nocte aquam ministrant. peractis vero X X X. diebus, si ut iecur his tenerescat, optabis, tunsas caricas, et aqua maceratas in offas volutabis exiguas, et per dies viginti continuos ministrabis anseribus, Palladius. Impinguantur anseres domi delitescentes (in domibus calidis, ut addit Cornarius) si primis duobus diebus duabus partibus polentae et furfurum quatuor aqua calida subactis pascantur vel ad saturitatem usque, (ut vertit Cornarius, cuius translationem paulo ante recitata Palladii verba confirmant. Andreae a Lacuna translationem hic non probo.) Edunt autem ter in die ac circa noctem mediam: sed largius bibunt. Ubi iam adoleverint ischades aridas in tenues partes comminuens, et cum aqua laevigans curriculo viginti dierum in potu exhibe, Quintilii. Et mox, Exactis triginta diebus, si quis velit hepata eorum distendere, ischadas aridas comminuens, et aqua subigens, eas curriculo viginti dierum, aut ad minus decem et septem illis per os iniicito. Nonnulli ad saginandum anserem, augendumque hepar illius, ubi ipsum anserem incluserunt, triticum madefactum proiiciunt et hordeum. Triticum siquidem pinguefacit celeriter. At hordeum carnem candidam reddit. Vescatur itaque dies vigintiquinque speciebus nutrimentorum iam dictis, aut per se altera aut utraque simul. Secundo autem collyria apponenda sunt, nimirum ex eis confecta, septem quidem quotidie singulis, idque quinque dierum spacio. Dein vero paulatim augendus est numerus, perseverandumque dies XXV. ut sint ex toto triginta. Quibus expletis, elixans ischadas, fermentumque earum decocto subigens, humectansque, porrigito, sic dies quatuor perseverando. Quibus etiam diebus melicratum offerendum est. Caeterum ter in die idipsum mutabis, et non eadem uteris. Atque in hunc modum reliquis sex (sexaginta, Cornarius) diebus sequentibus cum fermento dicto caricas tundens, proiicito. Qua solicitudine post dies septem (sexaginta Cornarius) frueris tum ansere ipso, tum iecinore ipsius et tenero et candido. Quod quidem ubi primum extractum est, iniicere oportet in vas aliquod

latum, cui sit aqua tepida infusa. Ipsam autem aquam secundo et tertio mutare convenit. Praestant autem foeminarum tum corpora tum iocinera. Sint vero anseres non anniculi, sed duorum annorum usque ad quatuor, Haec illi. Saginantur vero melius si ad satietatem milium praebeamus infusum, Pallad. Anserem unum aiunt saginari posse modio (quem nostri quartarium vocant) avenae, ea tantum et aqua subinde appositis. Sunt apud nos qui hoc modo saginent. Anserem loco angusto includunt, in quo converti non possit, sed sedere tantum aut stare, aliqui etiam oculos ei effodiunt, ut audio. tum pascunt eum insertis offis e milio, in sartagine frixis, deinde lacte madefactis. potum nullum apponunt. Sic pinguescere aiunt, et iecur ad mirificam magnitudinem excrescere. Sed plura de iecore anseris, et quomodo in ansere augeatur, leges infra in F.

¶ Anserum pennae durae (hoc est maiores in alis) scriptoribus conveniunt et sagittis, Crescentiensis. Molliores, quae plumae potius dicuntur, culcitras farciunt. hae quibusdam in locis bis anno velluntur, ut delicatorum cervices mollius recumbant, Platina. Anser plumas praestat, quas et autumno vellamus et vere, Pallad. et Colum. Nostri vellunt vere, aestate media, et autumno quoque si hyems non sit praepropera. Sunt qui albam praeferunt plumam, alii coloris differentiam non curant. Mollissimarum pretium in libras quae sedecim unciarum sunt, duo denarii, id est didrachmum: caeterarum fere sesquidrachma. Pluma non modo culcitras, et cervicalia, sed et totos lectos facimus, ut mollius cubemus, Humelbergius. Candidorum alterum vectigal in pluma. Velluntur quibusdam locis bis anno. Rursus plumigeri vestiuntur, molliorque quae corpori quamproxima, et e Germania laudatissima. Candidi ibi, verum minores, ganzae vocantur. Precium plumae eorum, in libras denarii quini. Et inde crimina {plaerunque} <plerumque> auxiliorum praefectis, a vigili statione ad haec aucupia dimissis cohortibus totis. Eoque delitiae processere, ut sine hoc instrumento durare iam ne virorum quidem cervices possint, Plinius.

¶ Tempestatis signum imminentis praebent anseres [GR], Aratus: hoc est maiore solito clangore ad pascua exeuntes. Ex quo loco Plinius vertit, Anseres continuo clangore intempestivi. Avienus vero, Gramina si carpit semesa petacius anser, clangoris mentione omissa, quod non placet.

¶ Anser etiam custodia nobis est usui. Horas, noctes, et fures clangore prodit, Author libri de nat. rerum. Clangore prodit insidiantem, sicut etiam memoria prodidit in obsidione Capitolii cum adventu Gallorum vociferatus est canibus silentibus, Columella. nos eam historiam referemus infra in h. Sunt qui acerrimos ac sagacissimos canes in turribus nutriant, qui adventum hostium odore praesentiat, latratuque testentur. anseres quoque non minore solertia nocturnos superventus clamoribus indicant, Vegetius.

Anseris et struthocameli caro excrementitia est et difficulter concoquitur, Galenus 3. de alim. et Symeon Sethi. A Celso numeratur anser inter cibos valentissimae materiae et plurimi alimenti. Anserinae partes, alis exceptis, durae et excrementosae sunt, nec facile concotionem admittunt, Galenus in lib. de cibis boni et mali succi. Domesticis cunctis avibus crassiorem, calidiorem humidioremque carnem habent, Symeon Sethi et Elluchasem. Anseres natura humidiores sunt omnibus avibus et duriores concoctu, Rasis. Anserum caro crassa est, Avicenna. calida et humida abscessu secundo, Elluchasem. Anserum caro abunde calida est, sed minus quam anatum, et humidissima inter cicurum avium carnes, crassae substantiae: et propter nimiam humiditatem febres generat. corrigitur autem ut in anatibus dictum est, Mich. Savonarola. Propter frigiditatem et crassitiem insalubris est anserina caro, Albertus. Anser tempore pestilentiae ab Alexand. Benedicto mensis damnatur. Vide plura in Anate G. in plerisque enim anatina et anserina conveniunt. Anatis caro non multum differt ab anserina, sed calidior est, Platina. Carnes pullorum anserum, si pingues fuerint, et quatuor mensium aetatem non excesserint, a pluribus appetuntur, Crescentiensis. Caro anseris frigida, sicca, dura, atribilaria, et concoctu difficilis est, Albertus: quod et de anate scripsit, quum medici iam citati utranque avem calidan et humidam faciant. Anserina minus dura est quam anatina, Idem. Inter grues et anseres caro otidum, (id est tardarum) media est, Galenus. Anseres veteres noxios esse iis quos haemorrhoides frequenter vexant, Arnoldus de Villanova monuit. Anseris caro in cibo convenit accipitri, sed absque multo sanguine. nam si eo copiosiore utatur accipiter, corde gravatur: et ad venationem donec concoxerit ineptus fit, instar hominis ebrii, Demetrius Constantinop. ¶ Anseris carnem et recentem et salitam comedimus, Platina. Anserinas carnes Iudaei hodie, ut audio, saliunt, et fumo exiccant: unde pulchre rubescunt. Anser iuvenis assus praefertur, Tragus.

¶ Anserem et caeteras terra et aqua viventes aves, mali nutrimenti crediderim: tutius quidem et alis et pectore vescemur, Platina. Anserina et gallinacea colla quam caeterarum volatilium meliora putantur, si sanguine intercutaneo caruerint, Idem. Anserum caro quidem est qualem diximus: alae vero non sunt caeterarum avium alis deteriores, Galenus. Anseres ad cibum hyeme probiores sunt, Arnoldus de Villanova in libro de conservanda sanitate. Et rursus, Pulli gallinarum et anserum quandiu pipticantur, (pipiunt,) magis conveniunt aestate et autumno. Atqui Plinius,

Anserem corvumque (inquit) ab aestate in autumnum morbo conflictari dicunt. Anglos in coena nunquam anseribus vesci audio. ¶ Ventriculus volatilium si concoquatur uberrime nutrit: gallinae quidem et anseris praestantissimus est, Galenus. praefertur ventriculus anseris pinguis, deinde gallinae pinguis Elluchasem. ¶ Testes et lingua anseris quidnam iuvent in cibo, quaere in G.

¶ Anser diebus festis ad convivium veniebat Alexandro Severo, Lampridius. Aegyptii anseres tum elixos tum assos apponunt quotidie, Diodorus Siculus. Anser elixari debet, Platina. De porcello lactente condimentis quibusdam farciendo assandoque, Platinae verba recitavi in Sue G. Idem autem (inquit) ex ansere, anate, etc. Ius candidum in ansere elixo: piper, careum, cuminum, apii semen, thymum, cepam, laseris radicem, nucleos tostos: mel, acetum, liquamen et oleum, Apicius 6. 5. In ansere: Anserem elixum calidum e iure frigido Apiciano. Teres piper, ligusticum, coriandrum, mentham, rutam, refundis liquamen et oleum modice temperas. Anserem elixum ferventem sabano mundo exiccabis, ius perfundis et inferes, Idem 6. 8. Anseres iuvenes minutatim concisi in pastillo per duas horas coquuntur. Possunt etiam integri coqui in massa farinae secalis cum aqua calida subactae, quemadmodum pastilli de carne cervina coquuntur, et tantundem temporis. Anseres [GR], id est altiles et saginati dipnosophistis apponuntur in convivio quod Athenaeus descripsit: qui et coqui cuiusdam apud Diphilum haec verba citat: [GR]. videtur autem dicere anserem in porcello assum se apponere. Vocabant autem Troianum sive Durium porcellum, in cuius ventres aves et condimenta diversa coquebant, ut expositum est in Sue G.

¶ Nostri sapientiores (exteris, inquit Plinius) qui anseres iecoris bonitate novere. Fartilibus in magnam amplitudinem crescit, exemptum quoque lacte mulso augetur. Nec sine causa in quaestione est, quis primus tantum bonum invenerit, Scipio Metellus vir consularis, an M. Sestius eadem aetate eques Rom. Pinguibus et ficis pastum iecur anseris albi, Horatius Serm. 2. 8. ubi Acron, ex parte (inquit) totum (scilicet anserem denotavit.) Anseris ante ipsum magni iecur, anseribus par, Altilis, Iuvenalis Sat. 5. In omni iecinorum genere praestat anserinum, tanquam humidius, tenerius, et suavius: deinde iecora gallinarum, Rasis citans Galenum. Adhibetur et ars iecori suum, sicut anserum, inventum M. Apicii, fico carica saginatis, a satietate (alias, satie) necatis repente mulsi potu dato, Plinius. Aspice quam tumeat magno iecur ansere maius. Miratus dices, hoc rogo, crevit ubi? Martialis. Hepar [GR], (id est ficatum, ficubus saginatum. unde Itali hodieque vulgo iecur simpliciter ficatum nominant) praesertim suum ficis siccis multi nutritorum, est praestantissimum: sic (ficis) pastum iecur anseris albi, seu iecur anseris nutriti alimentis lacte imbutis suavius, coctu facilius, melioris succi, Sylvius. [GR], id est anserina iecinora memorat Pollux: item Athenaeus, qui haec Romae in magno pretio fuisse scribit. Idem hunc Eupolidis versiculum citat, [GR]. hoc est, Nisi anseris forte hepar, aut sensus habet: quod ego interpretor, nisi parum sapis, aut non amplius ansere. nam et mulierculae nostrae hominem parum sapientem vocant [GO], id est anserem prudentem. Nec defensa iuvant Capitolia, quo minus anser Det iecur in lances Inache laute tuas, Ovidius 1. Fastorum. Ansere occiso iecur scite exime, in frigidam impone, ut solidius sit. deinde in adipe anserino in sartagine frige, et aromatibus condi. Cibus est principum, ut quidam celebrant. Plura de iecore anserino augendo scripsimus praecedenti capite in saginatione anseris.

¶ Anseres commendantur apud nos et adipe: liquamine etiam inde excogitato, quo praecipue Hebraei condimentis utuntur, Grapaldus. Hoc adipe plura cibaria condiri Platina scribit. Liquamen quomodo fiat ex adipe porcino vel anserino, docet Platina de honesta voluptate 2. 21. cuius verba recitavi in Sue F. ¶ Alae gallinarum et anserum in cibo laudantur: et colla quoque si sanguine intercutaneo caruerint, Platina. Anseris lac vocamus lingua vernacula, anserinum pingue lacti incoctum, sachare uvisque passis adiectis: hoc inter lautelas recensetur. ¶ Messalinus Cotta Messalae oratoris filius, palmas pedum ex anseribus torrere, atque patinis cum gallinaceorum cristis condire reperit, Plinius.

¶ Gallinarum ac phasianorum ova praestantiora sunt, deteriora vero anserum struthocamelorum, Galenus. Ova anserum deterrima, Psellus. Apud nos pauperiores soli anserum et anatum ovis vescuntur, frixis aut iuri permixtis. Ova anserum, anatum, et struthionum crassa sunt, et difficilia concoctu. quod si quis iis uti in cibo velit, vitellis tantum utatur. Anserum ova malum succum pariunt, Symeon Sethi: et mox subiicit: Dicuntur proprietate quadam peculiari euphyian, hoc est ingenii bonitatem praestare iis qui cum melle et butyro assidue ea esitaverint. quae verba de anserinisne privatim an de ovis in genere prolata sint, incertum.

Gallinae et similiter anseris ius post vomitum dari contra sumpta venena, memini legisse. Si neque qui exugat (venenum morsu serpentis inflictum,) neque cucurbitula est, sorbere oportet ius anserinum, vel ovillum, vel vitulinum, et vomere, Celsus 5. 29. et Nicander contra cantharides. Iis qui coriandrum hauserunt post vomitionem irino oleo concitatam, auxiliatur ius falsum ex gallina et ansere, Dioscorides. Ius de pullo anseris in aqua elixi contra toxicum dat Nicander. Heraclides medicus eryngen herbam in iure anseris decoctam, remediis omnibus contra toxica et aconita

efficaciorem arbitramur, Plinius. Ius anseris potum cum vino, prodest eis qui biberint vinum multum, aut aconitum, vel dorycnium, id est herbam Apollinarem. prosunt et viscera anseris assa et in cibo sumpta, Kiranides. ¶ Cygni avis loco ponitur anser, Sylvaticus. ¶ Antonius Guainerius inter remedia arthritidis unguentum ex ansere describit quo innumeri homines restituti sint. sed ipsos quos recitat innominato authore versus utcunque barbaros, adscribam. Anser sumatur veteranus qui videatur, Mox deplumetur, vitalibus evacuetur. Intus ponantur quae superius numerantur. Trita caro tota triti, (locum apparet mutilum et depravatum esse. legi potest, Trita caro catti parvi) mox pelle remota, Unctum porcinum, thus, cera, sagimen ovinum. Pondere sint aequo sal, mel, faba, sitque siligo. Post hoc assetur: tamen assus non comedetur. Vas supponatur, sic ut liquor accipiatur. Quo membris unctis, gutta dissolvitur omnis. Certe hoc unguentum praestat super omne talentum. Io. Goeurotus in libro Gallico de curandis morbis unguentum ad arthritin describit huiusmodi: Anserem pinguem deplumatum exenteratumque felibus parvis bene habitis minutatim incisis farcito, adiecto etiam sale, et ad ignem lentum assato: et quod distillaverit, reservato. Adversus spasmum (inquit M. Gatinaria) extat experimentum egregium, quod Nic. Florentinus ex Thadaeo refert: convenit autem post diversiones et evacuationes, resolvens ac remittens dolorem, huiusmodi. In anseris pinguis exenterati ventre cattus minutim incisus cum lardo, myrrha et thure (ventre scilicet a farctura consuto) assetur in veru: et supponatur vas aceto albo medium, (ex dimidio plenum.) Defluentem hinc pinguedinem, post primum succum qui minus utilis est, colligito supernatantem aceto, et in aliquo vase recondito. Deinde bulliat anser in dicto aceto, et pinguedo quae copiose ab eo separabitur, aceto supernatans, similiter colligatur et misceatur cum prima. Hac inungetur membrum spasmo affectum. Ipse novi quendam simili unguento feliciter usum ad tendines in cervice induratos atque obtortos. Anserem exenteratum farcimus carnibus felis annosae, et herbis quae nervos iuvent, ut inde eliquatus adeps sit medicamentosior, Sylvius. Leonellus Faventinus resolutionis curam praescribens, anserem veterem deplumari exenterarique iubet, et in ventrem eius imponi, pinguedinis anatis, lupi, vulpis, taxi, felis sylvestris, ana 3. 2. salviae viridis, iuae(?) ivae(?) primulae veris, herbae paralysis vel arthriticae ana manip. semis. Herbae virides (inquit) cum adipibus valide tundantur. his farctus anser in veru assetur: et pingui quod destillaverit collecto, spina dorsi membrumque paralyticum inungatur.

¶ Sanguis anseris utilissime in antidota miscetur, Dioscor. Vide supra in Anate G. Ad deleteria letaliave mirabile: Sanguinem anserinum cum aceto bibendum dato: aut anatis sanguinem cum vino, Nicolaus Myrepsus. Anseris sanguis calidus bibitur contra leporis marini venenum, Dioscorid. Avicenna calidum bibendum esse non exprimit. Aetius adhuc calentem cum passo bibi iubet. Sanguis anserinus contra lepores marinos valet cum olei aequa portione. item contra medicamenta mala omnia asservatur cum Lemnia rubrica, et spinae albae succo, pastillorum drachmis quinque qui in cyathis ternis aquae bibantur, Plin. Idem sanguis siccus miscetur medicamento ad febres chronica in libro qui Galeno adscribitur de remediis experimento probatis inter Azariconis medicinas. Sanguinem a cerebro profluentem anseris sanguis aut anatis infusus sistit, Plinius. Ad coryzam equi: Anserem album per dies XXVIII. hordeo solo pasces, et vino potabis. deinde decollati sanguinem colliges, et folle exceptum in nares equi immittes, Innominatus.

¶ Plumas de ventre anserum tritas et inspersas, sanguinem sistere aiunt, Innominatus. Ad sanguinem e naribus profluentem sistendum: Pinnam anseris quam maximam, vel calami scriptorii fistulam modice pleniorem, aptare oportebit ad longitudinem nasi, atque ita praecidere ut ex utraque parte perforata sit, atque involvere eam fasciola tenui lintea quasi instita, et explere circuitum eius, donec videatur in narem cum cunctatione quadam recipi posse: atque ita ut est circunvoluta immergere eam naso aceto acri infectam: et per eam iniicere interdum acetum acre, vel succum supradictorum medicamentorum. Hoc autem remedio magis uti oportebit cum per utrasque nares fluxerit sanguinis abundantia. nam qui sine instrumento temere acetum aliaque acria medicamenta infundunt, saepe nares ipsas laedunt, unde respiratorius ad fauces meatus quandoque obturatur, Marcellus. Ut sanguinem e naribus elicias, pennae anserinae caulem crassiorem sumito, eiusque nervosam partem denticulatim instar serrae incisam in narem usque ad ossa ethmoide immittito.

¶ Subdititium purgatorium: Medullam anseris aut cervi magnitudine fabae affuso unguento rosaceo et lacte muliebri terito velut pharmacum teri solet, et cum hoc os uteri illinito, Hippocrates lib. I. de morbis mulieb. Et mox, Aliud subdititium molle: Medullam anseris magnitudine nucis, ceram magnitudine fabae, resinae lentiscinae aut terebinthinae magnitudinem fabae: Haec cum rosaceo unguento ad lentum ignem liquefacito, et velut ceratum efficito. deinde ex hoc tepido os uteri illinito, et pectinem irrigato.

DE ADIPIS ANSERINI REMEDIIS EXTRA CORPUS. SUMITUR ET
intra corpus aliquando, sed raro: quod ubi fit, asteriscum apponemus.

Anserum quoque et omnium avium adeps praeparatur, exemptisque venis omnibus patina nova fictili operta in sole, subdita aqua ferventi liquatur: Saccaturque lineis saccis et in fictili novo

repositus loco frigido minus putrescit addito melle, Plinius. Recens exemptis membranis in fictilem ollam demissus, quae altero tantopere capacior sit, quantus sit modus adipis, quem curare institueris, obstructo diligenter vase, flagrantissimo soli exponitur. eliquescens inde humor in fictile alterum excolatur, donec adeps omnis absumatur. mox loco vehementer frigido reconditur. et ad usus digeritur. Alii fictile fulciunt super aquam calidam, aut tenuem et elanguidam prunam, quae solis vicem penset. Est et alia curandi ratio: Exemptis membranis teritur, coniectusque in ollam eliquatur, adiecto minuti salis momento. Mox lineo colo transfusus reponitur. Utiliter in medicamenta additur, quae lassitudines et fatigationes levant, Dioscorides. Vide etiam supra in Anate G. Gallinaceus anserinusque sic odoribus imbui solent: Cuiusvis eorum percurati sextarii duo fictili olla excipiuntur. erysisceptri, xylobalsami, palmae elatae, et calami plane contusi, singulorum sescuncia admiscetur. vini Lesbii veteris cyathus unus adiicitur. ea ter effervescunt prunis. mox vase sublato ab igne, die noctuque refrigerantur postridie liquata per linteum crassum, mundum in vas excolantur. ubi vero adeps coierit, concha excipitur, fictilique novo densius operto perfrigidis locis reponitur. Hyberno tempore id instituere oportet. aestate siquidem pinguia non coguntur. Nec desunt qui Tyrrhenicae cerae momentum adiiciant, quo facilius in unum corpus omnia coalescant. (Vide infra in Comegeni unguenti descriptione ex Plinio.) Eadem ratione suillus adeps et ursinus caeterique id genus, odoramentis imbuuntur. Verum sampsuchi odorem adeps ipse repraesentabit hoc modo: Curati quam optime adipis, praesertim taurini, mina una, tempestivique sampsuchi exquisite confracti sesquimina miscentur, et insperso largiore vino digeruntur in offas, quae in vase cooperto nocte quiescunt. matutinis in fictili olla leviusculo igni, affusa aqua, leviter coquuntur. dumque suum adeps odorem exuerit, defaecatus ac bene opertus, nocte tota permanet. postero die detersa sorde quae pessum ierat, sampsuchi, ut dictum est, contusi iterum sesquimina priori pastillo adiicitur, eodemque modo in offas cogitur. aliis quae diximus peractis, decoquitur et colatur. et si qua fundo haesit spurcitia, deraditur, et frigido loco reconditur. Si quis tamen incuratum adipem anserinum, gallinaceum, aut vitulinum, a putredine tueri velit, ita faciundum est: Quemvis adipem diligenter elotum et siccatum in umbra super cribrum, per lintea munda manibus vehementer exprimat, linoque consutum umbroso in loco suspendat. et post multos dies nova charta involutum, frigido loco recondat. Pinguia autem indito melle vindicantur a putredinis vitio. vis omnium est excalfacere, mollire, rarefacere, Haec omnia Dioscorides.

¶ Anserinus adeps calidior est suillo, et morsus in alto corporum magis obtundit, Galenus. Idem in opere de compos. med. sec. genera medicamentum ex liquabilibus describens, adipem iniici iubet tenuium partium: qualis est (inquit) leoninus, pardalinus, hyaenae, ursi. nam de anserino quid attinet dicere? praesertim si anseres rustici ([GR], hoc est ruri degentes non inclusi,) fuerint. Anserinus maxime tenuium partium est, gallinaceus illi proximus, Sylvius. Citra molestiam resiccat, Galenus sec. loc. in medicamentis Apollonii ad capitis dolorem. ¶ Pro medulla cervi adeps anserinus substitui potest, Hippocrates in libro de sterilibus. Heras (inquit Galenus sec. loc. 9. 6.) pro oesypo adipem ans. pari pondere coniecit: est autem locus inter medicamenta ad ani vitia. Sevum struthocamelinum efficacioris est ad omnia usus, quam adeps anserinus, Plinius. Cucurbita tosta argilla ac trita cum adipe anseris vulneribus medetur, Idem. Bubonis cerebrum cum adipe anserino mire vulnera dicitur glutinare, Plin. Anserinus (videtur cinis repetendum ex praecedentibus: sed de adipe anserino intelligendum ex Marcello hunc locum recitante patet) cum cerebro et alumine et oesypo, attritis medetur, Plinius. Adeps anserinus cum butyro pari pondere pastillis ingestus sanguinem sistit, Idem. Marcellus adipem anserinum cum pari butyro infusum naribus sanguinem inde manantem sistere scribit. et Plinius alibi adipem anseris aut anatis infusum sanguinem a cerebro profluentem cohibere. ¶ Anseris adeps cum oleo rosaceo phlegmonis medetur, Galenus ad Pisonem. Anseris pingui in phymate curando usus, bene habui, Amatus Lusitanus. Anserinus adeps maxime tenuium partium est, ob id in volucrum genere praestat ad scirrhi curationem, Sylvius. Tubera et quaecunque molliri opus sit, efficacissime anserino adipe curantur, Plinius. Adeps ans. omnes durities solvit, Aesculap. et Constantinus. Emollit etiam uteri durities et collectiones, ut infra dicetur. Igni sacro medetur, Plinius. Sinapi illinitur livoribus sugillatisque cum melle et adipe anserino, ut cera Cypria, Idem. Post venena sumpta vomitus est provocandus cum aqua calida mixto butyro, cui recte additur etiam parum adipis anseris: vel adeps ipsa cum vino dulci decocta bibitur, Gainerius. Adeps ans. utilis est in acopis ac malagmatis, Kiranides. ¶ Honorem debemus Comagenorum clarissimae rei, (inquit Plinius 29. 3.) Fit ex adipe anserum, alioquin celeberrimi usus est, ad hoc in Comagene Syriae parte cum cinnamo, casia, pipere albo, herba quae comagene vocatur, obrutis nive vasis, odore iucundo, utilissimum ad perfrictiones, convulsiones, caecos ac subitos dolores, omniaque quae acopis curantur, unguentumque pariter et medicamentum est. Fit et in Syria alio modo, adipe avium (anserum) curato ut diximus, additis erysisceptro, xylobalsamo, phoenice elate, item calamo, singulorum pondere qui sit adipis, cum vino bis aut ter subfervefactis. Fit autem hyeme, quoniam aestate non glaciat nisi accepta cera. Et lib. 10. cap. 22. Aliud (inquit) reperit Syriae pars quae Comagene vocatur: adipem eorum in vase aereo cum cinnamo nive multa obrutum, ac rigore gelido maceratum, ad usum praeclari medicaminis, quod ab

gente dicitur Comagenum. Vide etiam supra ex Dioscoride, ubi eius verba retuli de odoribus imbuendo gallinaceo anserinoque adipe. sed Comageni nomen Dioscorides non habet: quod tamen apud Nicolaum Myrepsum alicubi legisse memini. ¶ Adeps anseris et phasianorum recipitur in emplastrum diapyranu apud Aeginetam 7. 17. tribuit autem huic emplastro vim discutiendi.

¶ Apollonius apud Galenum sec. loc. medicamenta quaedam ad capitis et temporum dolorem ex adipe ans. illinere iubet. ¶ Sanguinem a cerebro profluentem anseris aut anatis adeps cum rosaceo coctus (et infusus) sistit, Plinius. videtur autem sanguinem e naribus fluentem intelligere. ¶ Somnos allicit oesypum cum adipe anserino et vino myrtite, Plinius. ¶ Cutem in facie adeps anseris vel gallinae custodit, Plinius. utilis est [GR], Diosc. hoc est, ad conservationem faciei, ne scilicet tempestatibus aut Sole laedatur. Ruellius vertit, ad mangonizandam faciem: Marcellus Vergilius, ad nitorem vultus. ¶ Si vulnus ([GR]) acciderit in oculo equi, et gramiae (lemae) crassae emanant, cum periculo ne oculi substantia effluat, medullam ovillam tritam illines, et manu aliquandiu cohibebis bis die. praestat autem medulla recens. quod si ad manum illa non fuerit, adipe ans. gallinaceove uteris. iuvat etiam medulla cum adipe ans. permixta, Absyrtus et Hierocles hippiatri. Commendatur etiam ab Hierocle sepiae ostracum ad equorum leucomata, cum aliis quibusdam et adipe anseris permixtum. Sevum vituli cum anseris adipe et ocimi succo, genarum vitiis aptissimum est, Plinius. ¶ Adeps ans. alopeciae medetur, Avicenna. Infantum alopeciarum vitia anserinae adipis perfrictione supplentur, Marcellus. Galenus de compos. medic. sec. loc. inter remedia alopeciae, Ursae adeps (inquit) praestat si vetustior extet: quanquam etiam hyaenae, leonisque ac pardalis ac anseris adipes conveniunt, et quicunque tenuium partium substantiam habent, quo prompte in cutis profundum penetrare queant, atque ad radices usque capillorum pertingant. Et rursus ad eundem affectum, Quae ex adipibus (inquit) componuntur modica item thapsia ammixta, similiter prosunt: praesertim si euphorbii et adarcii addatur pars duodecima. sit autem adeps trium generum, leonini, pardalii et hyenae, cuiusque pars una. Si vero hyenae adeps non adsit, sufficit praesentibus reliquis duobus uti, anserino ammixto. si vero omnes quatuor habeas, simul omnes miscebis, addito insuper (si adsit) ursino, etc. ¶ Porriginem et ulcera capitis nasturtii semen emendat cum adipe ans. authore Sestio, Plinius. Nasturtii semen mixtum adipi anserinae tritumque furfures capitis assidua lavatione depellit, Marcellus.

¶ Ad aurium vitia diversa. Adipem anserinum, gallinaceum, suillum, vulpinum, auricularibus medicamentis multis admisceri apud Nicolaum Myrepsum observavimus. Si auricula aliquo pacto vitiata fuerit, anserina adipe insula diligenter expurgabitur, sanitatique reddetur, Marcellus. Vide inferius ad aures percussas aut fractas. Si terreni vermes cum adipe anseris decocti infundantur auribus, constat deplorata vitia eo remedio sanari, Plinius et Marcel. ¶ Adeps ans. instillatus dolorem aurium lenit, Dioscor. Avicenna et Symeon Sethi. Anserinum aut gallinaceum adipem liquefactum sensim instilla, Apollonius ad aurium dolores apud Galenum de comp. sec. locos, ubi Galenus: Gallinaceus (inquit) et anserinus adeps, siquidem evacuatum corpus invenerint, et humorem qui inflammatam affectionem excitat non amplius influentem, duabus rationibus tum mitigandi tum curandi profuerint. Si vero influente adhuc causa adhibeantur, affectioni quidem nihil auxiliantur, leniunt tamen doloris accensionem sive symptoma, quemadmodum etiam si ob humorum acredinem mordacitas contingat. Ocimum auribus utilissimum infantium, praecipue cum adipe anserino, Plinius. Adeps ans. cum ocimi succo tepefacta instillataque, dolores auricularum infantilium levat, Marcellus. Aures mirifice iuvat adeps ans. cum ocimi succo impositus, Plinius. Sevum vitulinum adipe ans. mixtum adiecto ocimi succo, tepidum auribus dolentibus infusum optime sanat, Marcellus. ¶ Ad contusas et fractas aures: Adipem anserinum et lac muliebre mixta instilla. aut adipem bubulum ac anserinum aequis partibus liquefactos instilla. aut myrrham et adipem ans. vel butyrum, vel resinam, et conchylii partem internam aequis partibus trita super aurem et propinqua tempora impone, Asclepiades apud Galenum. Lac muliebre aurium vitiis medetur modice, admixto oleo: aut si ab ictu dolent, anserino adipe tepefactum, Plin. Cum auris percussa et rupta fuerit, sevum anatis (lego anseris: anserem enim et anatem interpretes Arabum nonnunquam confundunt:) coletur guttatim, et apponatur cum eo lac muliebris. haec tepida cum succo basilici cuius semen est rubeum, apponantur, (instilletur,) Rasis ex Galeno in Ansere in libro de 60. animalibus. Si ex ictu aliove casu auricula vitiata fuerit, tum per se anserina adeps sola diligenter expurgata, levique igne liquefacta, infusa auriculae, et dolorem tollit, et vitium persanat, Marcellus. Ad aurium inflammationes in superficie cutis ex humorum impressione aut plaga obortas: item tumores ac rubores, adipem anserinum et lac muliebre mixta instilla: aut adipem bubulum ac anserinum aequis partibus liquefactos instilla, Apollonius apud Galenum. Apud eundem Andromachus medicamento ad aurium ulcerationes siccas non humentes inscripto, miscet adipem anserinum, etc. ¶ Terreni vermes cum anseris adipe vel cum oleo decocti, sine dubio medentur auribus purulentis, Marcellus. ¶ Si vero obtusa sensus remoretur in aure, Lumbricos terrae, sevumque ex ansere rauco Excoque, sic veterem poteris depellere morbum, Serenus. Gravitatem aurium emendat adeps anserinus: quidam adiiciunt succum cepae et allii pari modo, Plin. Auricularum sonitum ac gravitatem emendant succo ceparum cum adipe ans. aut cum melle

instillato, Idem. Et alibi, Allii succus auribus instillatur cum adipe ans. Adeps ans. cum cepae succo mixtus bene, auriculae infusus, surdis auditum revocat, Sextus. Adipem ans. et fel bovis, ac laurinum pari mensura mixta instillato ad auditus gravitatem, Apollonius apud Galenum. Si maior sit dolor aut gravitas aurium, sevum bubulum cum adipe ans. tepefactum infundunt, Plin. Et rursus, Prodest et sevum vituli cum anseris adipe et ocimi succo. Adeps anserinus miscetur croci succo, et allii contusis succo, quae infusa auribus incommodos sonitus tinnitusque earum proprie et unice tollunt, Marcellus. Ad sonitus et inflationes aurium, Nitrum et resinam et adipem ans. aequis partibus cum oleo ammixto dissoluta instilla, Apollonius apud Galenum. Et rursus, Cepas et allium et adipem ans. pari mensura trita et excolata infunde. Sonitum ac gravitatem in auriculis emendant cum adipe anserino aut cum melle instillantes ceparum succum, Plinius. ¶ Si aqua auditorium meatum intraverit, plurimum prodest adeps anserinus, (atque item vulpinus, et gallinaceus,) mediocriter calidus infusus, Galenus sec. loc. et Euporist. 1. 16. Adeps ans. cum croci succo mixta et tepefacta ac sic infusa, aquam et omnem humorem de auriculis evocat et persanat, Marcellus. Si aqua aurem subierit, anseris aptus Immittetur adeps ceparum non sine succo, Qui gravis est oculis, sensum tamen auribus auget, Serenus. Idem plane remedium legi apud Plinium, Sextum, Aesculapium, et Galenum, qui tepefactum instillari iubet: Sextus bene misceri.

¶ Adeps de anseribus cum butyro pari pondere infusus profluvium narium sistit, Marcellus. Ubi crustae ulceri narium obductae exciderint (vi sternutatoriorum,) adipe anserino aut butyro cum rosaceo cerato curantur, Lampon ad ozaenas apud Galenum sec. loc. Eodem in opere medicamento cuidam Asclepiadis ad ozaenas adeps ans. adiicitur. ¶ Adeps ans. labiorum rimas illitus sanat, Dioscor. Symeon Sethi, Plinius, et Marcellus. fissuras faciei et labiorum, Avicenna. Profundiores in labiis fissuras, adipe caprino aut anserino curabis, Nicolaus Myrepsus. Hirci sevum efficax est labrorum fissuris cum adipe anserino ac medulla cervina, resinaque et calce, Plinius. Sed paulo aliter Sextus, Sepum caprae (inquit) et adipem anserinum, et medullam cervi, et cepe cum resina simul et calce viva, fac ut malagma, mire sanat labiorum fissuras. Ulcera oris ac rimas (scissuras) sevum vituli vel bovis cum adipe anserino optime iungit, Marcellus: Plinius etiam ocimi succum addit. Ad aphthas, id est ulcera oris, adipem suillum aut anserinum manna inspersa illinito, Archigenes apud Galenum de compos. sec. loc. ubi Crito etiam ad aphthas medicamentum componit ex alumine et malicorio punici dulcis: quod (inquit Galenus) nisi adipem anserinum miscuisset ad putrefactiones fortes congrueret.

¶ Rigor cervicis adipe anserina, vel potius gruina perunctus, velocissime mollietur, Marcel. Ad cervicum tumores sedandos, ovorum vitelli cocti cum adipe anserino illiniuntur, felle caprino aequis ponderibus permixto, atque inde cervices fricantur, Idem. Anethi sicci veteris pulverem, et resinae pityinae pulverem cum adipe vetere anserino, aut gallinaceo, * edendum mane ieiuno empyico cochlearia tria, et vespere tantundem dabis, mire subvenies, Marcellus. Idem medicamento e cancris marinis, etc. pro phthisico., * adipem ans. addit. ¶ Hydropicis oesypum ex vino addita myrrha modice * potui datur, nuci avellanae magnitudine. aliqui addunt et anserinum adipem, et oleum myrteum, Plin. Adeps anserinus cum eiusdem cerebro et butyro et alumine et oesypo impositus ad ceroti modum efficaciter renibus prodest, Marcellus. Adeps anserinus cum eiusdem cerebro et oesypo et alumine subigitur, et imponitur ani omnibus causis, Idem. Adeps anserinus aliique diversi apud Galenum de comp. sec. locos miscetur medicamentis ad sedem. Sedis vitiis prodest butyrum cum adipe ans. imposita condylomatis medetur, Marcellus. Condylomatis privatim araneus dempto capite pedibusque infricatur. ne acria perurant adeps ans. cum cera Punica, cerussa, rosaceo infricatur. item adeps cygni. haec et haemorrhoidas sanare dicuntur, Plinius. cuius verba, ne acria perurant, contra acres et calidos sedis dolores interpretor. Nam et apud Galenum Euporiston 1. 116. sic legimus: Ad sedis ex ardore dolores recentem ans. adipem inungito et emplastri in modum imponito. Heras in medicamentum quoddam sedis, pro oesypo (inquit Galenus) adipem anserinum pari pondere coniecit. ¶ Medicorum aliqui axungia ad podagras uti iubent, admixto anseris adipe, taurorumque sevo et oesypo, Plinius. Lac muliebre podagris illini iubent aliqui cum oesypo et adipe anserino, Idem.

¶ Oesypum sanat ulcera genitalium cum anserino adipe, Dioscor. ¶ Inhiberi Venerem pugnatoris galli testiculis anserino adipe illitis adalligatisque pelle arietina tradunt, Plinius.

¶ Adeps anserinus matrici utilis est, Avicenna. Adeps ans. aut gallinaceus recens et sine sale conditus, ad vulvae vitia proficit: sale inveteratus, et qui temporis spatio acrimoniam concepit, vulvae inimicus est, Dioscor. Et alibi, Adeps anserinus et gallinaceus conveniunt muliebribus malis. Lac muliebre cum oesypo et adipe anserino, vulvarum doloribus imponitur, Plin. Hippocrates hunc adipem mollitoriis uteri medicamentis crebro admiscet. Vulvarum duritias et collectiones (locorum duritias et concretiones, Sextus) adeps anserinus aut cygni illitus emollit, Plinius: quin et caeteras durities ubivis, ut supra dictum est. Adeps anserinus utilis est in pessariis, Kiranides. Si menses non prodeant, adipem anseris et netopum, ac resinam permixta ac lana excepta apponito,

Hippocrates de morb. mulieb. I. Si aqua ex uteris fluat, sulfur et anseris adipem * delingat, Hippoc. de morbis mulieb. Olympias Thebana malvas cum adipe anserino abortivas esse dicit, Plinius. Subdititium ad eiiciendum foetum immortuum, Testam recentem et adipem ans. terat ac apponat, Hippoc. de morbis mulieb. lib. I. Medicamenta quaedam cum adipe ans. aut ovilla * bibenda consulit muliebribus abortui obnoxiis Hippocrates in libro de sterilibus. Ibium cineres cum adipe anseris et irino perunctis, si conceptus sit, partus continere tradunt, Plin. Adipem ans. calentem adhuc a recenti ex ventre anseris exemptione illini iubent ventri et coxis puerperae statim a partu, et eadem loca mox fasciis lineis astringi, quae per dies novem relinquantur, ita ventrem sine rugis et laevem permansurum, And. Furnerius. ¶ Ut castigentur (constringantur) papillae, Anseris sevum illine cum lacte tepente, Serenus. Mammas a partu custodit adeps anseris cum rosaceo et araneo, Plinius. Cum anserino adipe perunctis mammis dolores minuere putant, molas uteri rumpere, scabiem vulvarum sedare si cum cimice trito illinatur, Idem.

¶ Anserinus (addendum, adeps, ex Marcello) cum cerebro et alumine, et oesypo, attritis medetur, Plinius. Adeps ans. cum eiusdem cerebro et oesypo et alumine subigitur, et imponitur ani omnibus causis, Marcellus. Adeps ans. cum eiusdem cerebro et butyro et alumine et oesypo impositus ad ceroti modum efficaciter renibus prodest, Idem. Cerebrum ans. (inquit Kiranides) cum proprio adipe et melle lotum, et decoctione vel iure superpositum, rhagades et haemorrhoides, omnemque tumorem ani curat. cum roseo (rosaceo oleo) vero adipe, et assifgusis (sic habet codex noster manuscriptus) vel testis ovorum solutum, ad tumores matricis facit. cum medulla cervina ad scissuras labiorum et chimetla convenit. ad athas (lego aphtas) utile cum succo stringit. cum melle quoque ea quae circa linguam sunt sanat. cum nardo ad rheumatizantes aures facit et antiquas, (Vide inferius in remediis ex iecore) cum passulis vero purgatis carbunculos curat. cum liliaceo oleo immissum mortuos foetus educit, Haec omnia Kiranides.

¶ Lingua. Ad eos qui involuntarie urinam reddunt: Anserinas linguas per triduum, quoque die unam, edendas apponito, Galenus Euporist. 2. 76. Idem apud Plinium et Marcellum legimus: sed linguas inassatas illi in cibo sumi iubent. authorem Plinius citat Anaxilaum. Lingua ans. peculiari proprietate ad stranguriam, hoc est urinae difficultatem facit, Symeon Sethi. Apud Marcellum invenio, anserum sylvestrium linguas assatas a calculosis in cibo efficaciter sumi. Anseris linguam in cibo vel potione sumptam, mulierum libidinem movere aiunt.

¶ Stomachus ans. prodest stomachicis, intestina coeliacis, cor et pulmo phthisicis, Kiranides.

¶ Iecur ans. iuvat hepaticos, Kiranides. Salsum cum nardo eliquato, et repurgans in aurem indito. Magnum aurium dolorem remittit, Galen. Euporist. 2. 4. Nos supra adipem ans. ad aurium dolores commendari scripsimus: et adeps sane cum nardo, (id est oleo nardino) permisceri eliquarique potest, iecur non item. Verum Kiranides neque iecur neque adipem, sed cerebrum ans. cum nardo ad rheumatizantes aures commendat.

¶ Fel ans. contusis oculis laudatur, ita ut postea hyssopo (lego, oesypo) et melle inungantur, Plinius. Fel anseris cum felle bubulo et succo daphnae, surdos sanat, Kiranides. Anginis felle ans. cum elaterio et melle citissime succurritur, Plinius, et Constantinus Monachus apud quem corrupta est lectio. Fel anseris, maxime quidem sylvestris, cum succo prasi aut polygoni, in pessario positum, conceptionem praebet, virisque intensionem, Kiranides.

¶ Testes anserum si comedantur, dicuntur multum ad sobolem creandam facere, Simeon Sethi.

¶ Recentiores quidam cinerem plumarum anseris adversus calculum commendant, Alexander Benedictus.

¶ Anseris, accipitris, gruum, et similium stercora, de quibus multa nugaces quidam fabulantur, inutilia esse experimento compertum est, Aetius. Excrementum ans. ob nimiam acrimoniam inutile est, Galenus de simplic. lib. 10. Nostri anserem ruri persequi iubent, et stercus quod in fuga concalfactus emiserit collectum, inflammationibus quibusdam ([GO] vel [GO] vulgo vocant) in manibus puerorum imponunt, ut eas maturet rumpatque. Laurentius Rusius medicamento acri contra morpheam serpiginem vel impetiginem in equis inscripto, fimum ans. admiscet. Recentiores quidam medici medicamentis ad anginam hoc fel adiiciunt. Stercus ans. potum tusses mitigat, Kiranides. Facilius enituntur, quae fimum ans. cum aquae cyathis duobus sorbuere, Plinius.

¶ Ova anserina et pavonina, idem faciunt quod gallinarum, Kiranides. Cocti anserini ovi putamen minutissime tritum dimidia drachmae quantitate ex vino propinato, Galenus Euporist. 1. 114.

a. Volucrum pleraeque a suis vocibus nominantur, ut haec, upupa, cuculus: item haec, anser, gallina, etc. Varro. Recentiores quidam anserem foeminino genere proferunt, quod non laudo. veteres enim semper masc. genere dixerunt, extra quod rei rust. scriptores, cum de foeminis anseribus earumque partu loquuntur, genere utuntur foem. ut Varro et Columella, Singulae (inquiunt)

non plus quater in anno pariunt. Columella anserculum voce diminutiva dixit. [GR], id est anser a Graecis sic dicitur a verbo [GR] et [GR]. hoc est ab oris hiatu et voracitate. nam et vorax est animal, et insuper hiare solet subinde cum vel audaciam vel timorem prae se fert, Eustathius et Varinus. [GR] communiter masculino genere dicuntur, Ionice foeminino. apud Homerum in utroque genere reperimus, Eustathius et Varinus in [GR]. [GR], Aratus genere foem. [GR] (legendum, [GR]) [GR], Homerus. Et alibi foeminino, [GR] ([GR]) [GR], Homerus. ο. Odysseae, citat Athenaeus. [GR] generis communis est. [GR]. et derivatur a voce [GR], quae clamorem significat. est enim animal clamosum et vocale, Etymologus et Varinus. [GO], id est anser, vox Germanica, facta videri potest ex Dorica [GR]. ¶ [GR], anserculi assi, Menippus Cynicus apud Athenaeum. [GR], Suidas. [GR], Eubulus apud Athenaeum. [GR], pullus anseris, Varinus [GR]: unde [GR] in pluralis apud Eustathium. Porro [GR] non anserculos, sed coturnices parvas interpretantur.

¶ Epitheta. Argenteus anser, Verg. 8. Aeneid. a colore: de ansere illo albo, qui clangore suo Gallos Capitolium invasuros prodidit, quem Lucretius quoque candidum cognominat. Homerus etiam [GR], id est album anserem dixit, Odyss. ?. sed haec epitheta proprie non sunt dicenda, quae non omnibus in eadem specie individuis conveniunt. Argutus anser, Martialis. Herbilis anser, herba pastus, qui gracilior est quam frumento pastus, Festus. Improbus anser, Verg. id est, insatiabilis, nulli probandus, Servius. Plumigeri, Plinius et Cicero pro S. Roscio. Canibusve sagacior anser, Ovidius XI. Metam. Raucus, Q. Serenus. Et apud Textorem, palmipes, planipes, latipes, clangens, garrulus, gratitans, saginatus, stridulus, aquaticus, canorus, palustris. ¶ [GR], Homerus Odyss. ο. [GR], Nicander in Alex. [GR], in Epigrammate ut Suidas citat. [GR], Scholiastes Aristoph. in Avibus.

¶ Derivata. Anserinus, quod ad anserem pertinet, vel ex ansere sumptus, Plinio et Columellae. Ova aedit foetus anserini similia, Marcellinus de crocodilo. Anserarium, hara anserum, ut legitur apud Columellam lib. 8. in capitis 14. inscriptione: in textu vero ipso chenoboscium tantum et hara.

¶ [GR] vel [GR] ova, id est anseris vel anserina, nominatur ab Athenaeo. [GR], pars navis, Suidas. [GR], Lucianus in dialogo qui [GR] inscribitur. id est, Ut vero ipsa puppis sensim assurgit inflexa aureo anserculo ornata, Lazaro Baysio interprete. Quod nos anserculum (inquit) vertimus, intellige formam anserculi effictam ad puppis ornamentum, ut vidimus in antiquis navibus depictis, (quarum mox iconem apponit.) [GR], Lucianus in veris narrationibus. id est, Anserculus enim qui ad puppim erat, repente alas promere coepit, et clangorem fundere. Grammatici Graeci cheniscum scribunt lignum esse in puppi seu prora, ex quo anchorae suspendantur. Cheniscus (inquit Phavorinus) pars est prorae cui appenduntur anchorae, quae et carinae navis est principium. Sunt et qui puppis potius principium dicant, ad quam epotides navis connectuntur. Sed utcunque sit, cheniscus dictus est, quoniam navium artifices eam partem in anserini capitis formam effingunt, ponuntque in summo navis, forte quod vel navigium in eius speciem et similitudinem formant: vel potius boni augurii causa, tanquam immersibilis navis sit, ut avis illa quae fluctus enatet, Haec ferme ille (ex Varino, qui ex Etymologo transcripsit, et Eustathio in Iliados septimum. Chenisci meminit Artemidorus etiam lib. 2. Onirocriticorum, ubi cheniscon ait in somnis significare navis gubernatorem. Meminit et Lucianus (locis superius recitatis.) Ut mirum sit Caelium Rhodiginum (inquit Lil. Greg. Gyraldus) virum multae lectionis, plane hoc ipsum ignorasse, ut qui navem esse cheniscum putarit, non navis partem. Sunt et qui in Apuleio XI. libro parum scite ita legant: Puppis intorta cerucho: cum antea recte legeretur, puppis intorta chenisco, Haec L. Greg. Gyraldus. [GR], Iulius Pollux libro I. unde acrocheniscos intelligimus extremas iugorum (quibus equi iunguntur) partes nominari, nimirum a similitudine quadam figurae ad anserina rostra. Chenisci, cuiusmodi sunt in lyra, excogitati sunt ad axes continendos. ubi enim fibulae non sint, quid poterit aliud utilius inveniri? quod ad vim igitur usum habent fibularum: decoris autem causa insculpta habent anserina capita lignea, Oribasius in libro de machinis cap. 4. ¶ [GR] verbum ad Musicos pertinet, quasi tibiarum sonum praesentans, Hermolaus. Et alibi, Gingrinas tibias ab anserina voce dictas putant. nam et Graeci [GR], pro eo quod est tibia sonare, dicunt. De gingriis tibiis vide infra in c. [GR]. Diphilus Synoride, [GR], Athenaeus. ¶ [GR], id est irrisio, illusio. [GR], deridere, Hesychius. [GR], oscitatio, [GR] (lego [GR], id est pigritari et segniter agere,) Hesych.. [GR], Hesychius et Varinus. [GR], qui nutriunt, pascunt vel saginant anseres, [GR] dicti a Cratino apud Athenaeum. [GR], Hesych. Plato in Civili circa campos Thessalicos [GR] esse scribit. sed forte [GR] legendum per σ. Extra urbem sunt [GR]: forte et [GR] et [GR] secundum Platonem, Pollux lib. 9. [GR], locus ubi aluntur anseres, Hermolaus. utitur hac voce Varro. Quintilii in Geoponicis [GR] proparoxytonum scribunt, nisi mendum est. Legimus et [GR] apud Columellam. ¶ [GO], ac si dicas [GR], nostri vocant cutim perfrigeratam et in poros surgentem, ([GR],) cum scilicet

pororum veluti margines perfrictione eriguntur et inhorrescunt: qualis anserum plumis evulsis spectatur pellis. Conventiculum mulierum de rebus inutilibus blaterantium vulgus nostrum deridens, forum anserinum, [GO], appellat.

¶ Icones. Boethi statuarii infans ex aere eximie anserem strangulat, Plin. In vaccam aeream circa Pyrenen bos conscendit, et anseris picturae anser accessit et insiliit, Athenaeus lib. 13. [GR], id est, anseri vilissime picto, Aristoph. in Avibus. De chenisco navigii paulo ante scriptum est.

¶ Plantae. Nostri [GO], hoc est chenopodem appellant herbam a foliorum figura. Est autem forte eadem chenopus illa, cuius flores, ut etiam rumicis, apibus attingi Plinius negat, lib. II. cap. 8. nostri eam suibus veneno esse observarunt: ut copiosus scripsi in Sue C. Rursus apud Plinium 21. 15. ubi cynops legitur, codices quidam manuscripti (ut Hermolaus annotavit) chenopus habet: quod non probo, cum locus ille totus ex Theophrasto translatus sit, apud quem nulla chenopus legitur. Hermolaus ibidem promittit se de chenopode dicturum in Corollario, in quo tamen ego nullam eius mentionem reperio. Aspalathus nomen servat in Creta, et alia planta persimilis ei ibidem achinopodia vocatur, Pet. Bellonius. Vocant et vitis genus [GO] in Palatinatu regione Germaniae. ¶ Nyctegreton herbam Democritus chenomychon etiam vocari author est: quoniam anseres a primo conspectu eius expavescant, Plin. 21. 11. ¶ Hederam (inquit Calcagninus, ex Plutarcho nimirum) Dionysio consecrarunt, quam Aegyptii chenosirim, id est Osiridis plantam vocitant. Chenoseris quidem vocari posse videtur herbae quam serin vocant genus, anseribus praecipue gratum, unde et [GO], id est carduus anserinus a nostris vocatur. sonchi asperi et sylvestris species. seri autem herba anseres delectari, supra in C. docuimus. Hieronymus Tragus intybum hortense etiam Germanice inquit dici posse [GO]. Anserina herba nominatur in Breviario Arnoldi, capite de ramice: et forte non aliam intelligit quam Germanice similiter ab ansere dictam [GO] vel [GO], quod anseres eius pabulo gaudeant: et Gallice bec d’oye, id est rostrum anseris. potest autem illa videri argemone altera Dioscoridis, quanquam scio illud caput, ut Marcellus Vergilius monet, in vetustissimis codicibus non extare. Recentiores quidam eandem herbam a colore argentariam vocant, ut et aliam quandam ab hac diversam. Vis ei astringendi, glutinandi, siccandi sine morsu. Bellis maior, flos anserinus vulgo ([GO]) multis Germaniae locis appellatur. Malvam sylvestrem minorem aliqui vocant [GO], id est, anserinam malvam: et auriculam muris (quam vulgo morsum gallinae vocant) [GO], id est anserum herbam, ab eo scilicet quod eius cibo delectentur. Nostri anserinum vinum, [GO], per iocum de aqua dicunt.

¶ Propria. Anser poeta quidam fuit Vergilii obtrectator, cuius meminit Servius Bucolica enarrans aegloga 7. Et rursus aegloga 9. ubi poeta scripserat, Argutos inter strepere anser olores, alludit (inquit Servius) ad Anserem quendam Antonii poetam, qui eius laudes scribebat, quem ob hoc per transitum carpsit. De hoc etiam Cicero in Philippicis dicit: Ex agro Falerno anseres depellantur. ipsum enim agrum ei donarat Antonius. Idem Cicero in oratione pro Roscio Amerino Brutium adversarium irridens, ac caeteros qui accusationes factitabant oratores, anseres eos appellat. [GR], nomen proprium est, Suidas. Est et [GR] viri nomen ab ansere factum in meretriciis dialogis Luciani: sicut Gensericus Germanicae originis. Chena, [GR], urbs Laconicae, civis [GR]. Cheneus vel Chenensis fuit Myson, meminit Laertius. Chenae vicus memoratur a Pausania alicubi, in Messenicis ni fallor. Chenoboscia, [GR]. urbs Aegypti e regione Diospolis, quasi ab anserum pasturis dicta, quae tamen nullae illic apparent: circa crocodilos autem occupantur Chenobosciatae, Stephanus.

¶ b. Onesicritus perdices conscripsit in India anserum magnitudine esse, Aelianus. In maris Caspii insulis avem nasci ferunt quae magnitudine vel egregium anserem superet, et vocem ranis (alias catelli, alias caprae) similem aedat, etc. Idem. alibi vero hanc avem Caspiam Indicamve nominans, anseri magnitudine aequat. Alhabari est avis magna sicut anser, non multum volans, et est nota apud venatores Damasci, Andr. Bellunen. [GR] est lana vel lanugo tenerrima, quae in agnis et pullis equorum prima nascitur: vel pennae tenuissimae, anserum praesertim, Varinus. Visae sunt etiam serpentes anserinis pedibus, Plin. [GR] (forte [GR]) [GR], Aristophanes in Avibus: ubi Scholiastes addit, [GR].

¶ c. De voce anserum Germani quidam, ni fallor, utuntur verbo [GO], quod etiam ad muliebres blaterationes transferunt. Gingrire, anserum vocis proprium est. unde genus quoddam tibiarum exiguarum gingriae, Festus. hinc et gingritor tibicen appellantur, Perettus. [GR] parva quaedam tibia lugubrem et flebilem vocem emittit, Phoenicum inventum, et Musae Caricae congruens. Porro Phoenicum lingua Adonia Gingran vocat, unde et tibiae nomen, Pollux, 4. 10. Et rursus cap. 14. Gingras (inquit) erat etiam saltatio ad tibiam, ab ipsa tibia sic dicta: [GR]. Gingriae tibiae dicebantur, quae licet breviores essent, subtilioribus tamen modis insonabant, Perottus. Gingrinas tibias ab anserina voce dictas putant. nam et Graeci [GR], pro

eo quod est tibia sonare dicunt. ego a Ginge, qui sit Adonis, Hermolaus. [GR], Eubulus apud Athenaeum. [GR] (Graecorum in aciem euntium) [GR], Homerus Iliad. β. ¶ [GR], Theopompus apud Athenaeum. [GR], Homerus Odyss. τ. ¶ In crassa satur urinare lacuna Anser avet, Politianus.

¶ d. [GR], Eupolis apud Athenaeum: dictum videtur in stolidum. vide supra in F. [GR], Q. Calaber lib. 6. ¶ Cum Lacyden (alias Lycaden) peripateticum altorem suum anser tantopere amaret, ut et cum ipso simul ambularet, et cum ille sederet, hic quoque ab ambulando quiesceret, et ipsum nunquam relinqueret, eum ipsum Lacydes mortuum non minus ambitiose, quam aut fratrem aut filium sepulturae honore affecit, Aelianus. Potest et sapientiae videri intellectus anseribus esse: ita comes perpetuo adhaesisse Lacydi philosopho dicitur, nusquam ab eo, non in publico, non in balneis, non noctu, non interdiu digressus, Plinius. Hermeas Samius anserem scribit [GR], Athenaeus. Quin et fama amoris, in Glaucem Ptolemaeo regi cithara canentem, quam eodem tempore et aries amasse proditur, Plin. Glaucam citharoedam a cane amatam fuisse audio: alii dicunt non a cane, sed ab ariete: alii ab ansere, Aelianus interprete Gillio. Et alibi, Nihil mirum in Chio Glaucem citharoedam homines, cum ea esset pulchritudine eximia, adamasse: siquidem ab ariete et ansere etiam eandem audio amatam fuisse. ¶ Anseri Argis dilecta fertur forma pueri nomine Oleni, Plinius: qui locus corruptus aut ab autore non recte scriptus, ex sequentibus Aeliani et Athenaei verbis emendari potest. In Aegio (legendum enim [GR], non [GR]) puerum amavit anser, ut Clearchus prodit Eroticorum primo: quem Theophrastus in Erotico Amphilochum appellatum, et genere Olenium fuisse scribit, Athenaeus et Eustathius. In Aegio Achaiae urbe (cuius etiam Stephanus meminit) praestantem forma puerum nomine Amphilocum, sicut Theophrastus refert, anser amavit. Nam cum in Aegiensi custodia is puer cum perfugis ab Olenio (si recte transtulit Gillius: malim, ab Oleno, urbe scilicet Achaiae, vel Aetoliae, vel Boeotiae) teneretur, ei anser dona afferebat, Aelianus. Emendandus igitur et Plutarchi locus, apud quem in libro Utra animalium, etc. non in Aegio, sed in Aegypto, hic anser fuisse legitur.

¶ e. Anseres [GR] apud Athenaeum lego. nos fartiles et altiles dicere possumus. ¶ Anseris viventis si quis absciderit linguam, posueritque super pectus viri aut mulieris dormientis, confitebitur omnia quaecunque fecit, Kiranides. ¶ Parte alia bifero plumosam corpore messem Nutrit, Politianus de ansere. ¶ Agris et segetibus nocent, improbus anser, Strymoniaeque grues, Vergilius I. Georg.

¶ f. Sacerdotibus Aegyptiis quotidie carnis bubulae et anserinae satis abundeque est, Herodotus. [GR], id est anserculi assi, nominatur a Menippo apud Athenaeum inter delicias. [GR], Archestratus apud Athenaeum. Heliogabalus canes iecinoribus anserum pavit, Lampridius. [GR], Eubulus in Procride. de lacte autem anseris dicto scripsi supra in F. Ut tuus iste nepos olim satur anseris extis, etc. Persius Sat. 6.

¶ h. Extat Germanicum carmen de anseris laudibus non illepide scriptum. Est et anseri vigil cura, Capitolio testata defenso, per id tempus canum silentio proditis rebus. quamobrem cibaria anserum censores in primis locant. Eadem de causa supplicia annua canes pendunt, inter aedem Iuventutis et Summani, viri in furcas sambucea arbore fixi, Plinius. Hanc historiam describunt T. Livius ab urbe condita lib. 5. et Plutarchus in Camillo, et Io. Tzetzes Chiliade 3. cap. 102. Atque hic auratis volitans argenteus anser Porticibus, Gallos in limine adesse canebat, etc. Vergilius 8. Aeneid. ubi Servius, Historia (inquit) talis est: Brenno duce Senones Galli venerunt ad urbem, et circa Alliam fluvium occurrentem sibi deleverunt exercitum omnem populi Romani. Alia quoque die quum vellent ingredi civitatem, primo cunctati sunt timentes insidias, quia et patentes portas, et nullum in muris videbant. Postea paulatim ingressi, cuncta vastarunt octo integris mensibus, adeo ut ea quae incendere non poterant, militari manu diruerent, solo remanente Capitolio, ad quod cum utensilibus reliqui confugerant cives. qui tamen a Gallis obsidebantur, etiam id penetrare cupientibus: quos alii per dumeta et saxa aspera, alii per cuniculos dicunt conatos esse ascendere. Tunc Manlius custos Capitolii Gallos detrusit ex arce, clangore anseris excitatus, quem privatus quidam Iunoni dederat dono. Nanque secundum Plinium, nullum animal ita odorem hominis sentit: quod Ovidius in Metamorph. intelligens dixit, Nec servaturis vigili Capitolia voce Cederet anseribus. Et paulo post, Et satis prudenter argenteum anserem dixit. nam quasi epitheton est coloris, et significavit rem veram. nam in Capitolio in honorem illius anseris, qui Gallorum nunciarat adventum, positus fuerat anser argenteus. Galli (inquit Aelianus) victis Romanis, in urbem irruperunt, Romamque praeter arcem Capitolinam, ad quam difficilis ascensus erat, ceperunt: quam etiam fidei suae permissam custodiebat M. Manlius consul (qui filium suum, etsi rebus praeclare gestis, et pugna strenue pugnata, tamen quod iniussu imperatoris pugnasset, morte mulctavit:) Eam Galli

undique sibi inaccessam videntes, et noctem intempestam ad invadendos ex insidiis arctissime dormientes, accomodatam rati, qua non custodiebatur, ac silentium a custodibus erat, non arbitrantibus inde Gallos invasuros esse, aggrediuntur: ac tum capta arx fuisset, nisi anseres interfuissent. Nam canes obiectum cibum silentio edebant. At enim anseres, cum ex eorum natura sit ad obiecta cibaria clamores tollere, et minime ab strepitu conquiescere, editis clangoribus, M. Manlium et circunfusas custodias e somno excitarunt. Ex quo factum est, ut nunc iam quotannis canes suae fraudis poenas Romanis dent, ad memoriam veteris eorum proditionis. Anser vero certis diebus in honore est apud Romanos, et magna pompa in foro incedit, Haec ille. Censores magistratu assumpto cur primum anserum cibaria locare soliti fuerint, inquirit Plutarchus in problematis rerum Romanarum 94. Faciunt hoc, inquit, in memoriam Capitolii anserum clangore servati. ante omnia autem id faciunt, sive ut rem minimi sumptus primum perficiant: sive quod cum custodes ipsi rerum maximarum futuri sint, et rerum publicarum tum sacrarum tum civilium inspectores, ab animali in primis cauto et provido boni scilicet ominis et significationis gratia, initium sui muneris et curam auspicantes. Romulidarum arcis servator candidus anser, Lucretius. Haec servavit avis Tarpei templa Tonantis. Miraris? nondum fecerat illa Deus, Martialis.

¶ Vidimus aliquando anserem bicorporem: et nusquam erant connexa corpora nisi in dorso: bicipitem, alis quaternis ac totidem pedibus. et ibat ad quacunque partem convertebatur. fuit autem brevis vitae, Albertus de animalibus 18. 6. ¶ Eriphus poeta (Athenaeo teste) ex ovo anserino Ledam (imo Helenam) natam ait. alii simpliciter ex ovo. Vide in Aquila h. in metamorphosi Iovis in aquilam.

¶ Per anserem et huiusmodi iurare mos erat veteribus, Hesych. et Varinus. [GR], Lucianus. [GR], Aristoph. in Avibus. id est, Lampon etiam nunc iurat per anserem, ubi quis fallit in aliquo. ubi Scholiastes: Primi (inquit) Socratici hoc iuramentum usurparunt. Nam Socrates libro 12. Creticorum sic scribit: Rhadamanthus cum regnum administraret, videtur omnium hominum iustissimus fuisse: et ferunt de illo quod iuramentis per deos interdictis, iurare iusserit anserem, canem et arietem et similia. Fuit autem Lampon sacrificus, divinator (oraculorum au<c>tor ) et vates, cui etiam Atheniensium coloniam in Sybarim deductam aliqui attribuunt, ipsum cum Atheniensis esset cum aliis novem ducem eius fuisse dicentes. Iurabat autem per anserem tanquam avem vaticinam, ([GR]. auguralem, Erasmus.) consecutus est etiam cibum honorarium in Prytaneo, Haec ille: et eadem Suidas, qui insuper addit hunc Aristophanis versum convenire in illos qui iuramento adhibito quempiam decipiunt. Hinc et Erasmus in Chiliadibus, [GR], id est, Lampon iurat per anserem, inter proverbia recenset. ita autem loquebantur (inquit) ubi quis decipere tentaret iureiurando. Per anserem quidem iurare Socrati apud Platonem familiare est. Socrates quidam Atheniensis (sic loquentem inducit Thespesionem gymnosophistam Philostratus in vita Apollonii) senex fatuus, ut nos putabatis, canem, anserem, platanum deos putans, per eos iurare consuevit. Minime vero fatuus habitus est, inquit Apollonius, sed divinus quidam vir et vere sapiens. iurabat autem per ea quae dixisti, non tanquam deos, sed ne per deos iuraret. Ne deorum nomina cuivis sermoni adhiberentur, Rhadamanthus per anserem et arietem iurare iussit, non Socrates ut quidam volunt, Suidas in [GR]. Socrates per animalia quaedam, ut canem et anserem iurabat, et ante ipsum Rhadamanthus, Porphyrius lib. 4. de abstinendo ab animantis. Et mox, Lex apud Cretenses erat authore Rhadamantho, omne genus animalium iuramentis adhibere. Coniiciat autem aliquis per [GR] et [GR] frequentius quam alia animalia quosdam iurasse, quod haec vocabula quodammodo alludant ad [GR], id est Iovem. sic enim et nostrum vulgus in iuramentis Dei nomen declinans, fere una litera immutata id effert.

¶ Telemacho patris reditum optanti et de procis vindictam, Odysseae ?. [GR]. hoc est, aquila ad dextram volans apparuit, magnum et candidum anserem domesticum ex corte raptum unguibus ferens. vide in Aquila h. Somnium Penelopae de anseribus viginti ab aquila interemptis, referam in Aquila h.

¶ Iuxta Lebadiam civitatem Phocensibus finitimam nemus est Trophonii.. Ferunt ibi Hercynnam una cum Proserpina ludentem, anserem, quem tenebat, invitam dimisisse. Atqui in cavam speluncam avis cum devolaret, et subter lapidem sese occultaret, ingressa Proserpina, cepit sub lapide sedentem. Aquam itaque profluxisse aiunt, quo loco lapidem amoverat Proserpina, et hac de causa fluvium dictum fuisse Hercynnam, Pausanias in Boeoticis. ¶ Martialis lib. 9. Velium Domitiani comitem inducit Marti anserem vovere: qua de re eius pulchrum legimus epigramma, Dum comes Arctoi, etc. Petronius Arbiter anseres Priapo sacros facit, cuius verba adnumerabo. Itaque ad casae (inquit) ostiolum processi, et ecce anseres sacri impetum in me faciunt, foedoque ac veluti rabioso stridore circumsistunt trepidantem. atque alius vincula calciamentorum resolvit ac trahit: unus etiam dux ac magister saevitiae non dubitavit crus meum serrato vexare morsu. Oblitus itaque nugarum pedem mensulae extorsi, coepique pugnacissimum animal armata elidere manu. nec satiatus defunctorio ictu morte me anseris vindicavi. Cum protuli anserem, anus ut vidit tam magnum aeque sustulit clamorem, ut putares iterum anseres limen intrasse: et complosis

manibus, Scelerate, inquit, occidisti Priapi delitias, anserem omnibus matronis acceptissimum, etc. Haec ille. mulierculae quidem nostrae in pueris membrum virile vulgo et iocantes anserem nominant. Iunoni etiam anser dicatus est, ut T. Livius in Capitolina obsidione indicat. Isidi deae Aegyptiorum, (quae et Luna putabatur, ab aliquis Ceres,) anser mactabatur, iecurque illi apponebatur, ut Herodotus et Ovidius testantur, Gyraldus. Aegyptiis quibusdam nullam pecudem fas est immolare praeter sues, et boves mares et vitulos, dummodo mundos, et anseres, Herodotus libro 2. De sacrificiis ex animalium sex generibus, inter quae etiam anser numeratur, apud veteres usitatis, diximus in Ove h.

¶ Tota urbe in hostium potestatem redacta, solus collis Capitolinus remanserat, qui etiam ipse caperetur, nisi saltem anseres diis dormientibus vigilarent. Unde pene in superstitionem Aegyptiorum, bestias avesque colentium, Roma deciderat, cum anseri solennia celebraret, Augustinus de Civitate Dei 2. 22. Minus mirum autem anseri hunc honorem habuisse gentiles, cum Christiani contra gentiles profecturi, divinum pene honorem anseri tribuerint. Haec enim verba in vita Henrici quarti imperatoris in Saxonum Chronicis leguntur: Urbanus Pontifex habito in Hispania concilio, crucem contra gentiles praedicari tum primum decrevit. Collecta magna hominum multitudo, duce Godeschalco presbytero Hierosolymam navigare instituit, quae universa periit naufragio. nam Godeschalcum impostorem fuisse sermonibus ferebatur. Secuta alia multitudo, quae Petro Monacho duce, inter vias Iudaeos omnes ubicunque locorum inventos occidit: et quo voluit, pervenit incolumis. Fuerunt in eadem expeditione Godefridus et Balduinus comites Lotharingiae, Robertus Flandriae, Raimundus S. Eligii, Boimundus Siciliae, et nepos eius Tancredus, et quidam Italus episcopus. Tantus autem erat hominum concursus, ut ab aratro agricolae, pastores a gregibus, matres a cunis, monachi et vestales e claustris advolarent. Secum vehebant anserem, quem publice alebant, et spiritum ei sanctum inesse erant persuasi. Carolum quoque Magnum revixisse, et tanti itineris comitem credebant, et provincias inter se distribuebant, antequam eas caperent, Haec ex Chronicis Saxonicis ad verbum excerpsimus.

¶ Anseres vicinis vel familiaribus furtim auferre, pro furto fere apud nos non habetur: sed etiam familiaritatis indicium, si illi quorum anser fuerat, ad convivium in quo anser subreptus apponatur, invitentur. itaque saepe e culina dum assatur, aufertur. Celebratur a nostris proverbii instar convivale hoc dictum, [GO]. id est, Vescimini praesentibus, et anseres alienos relinquite. cuius originem ferunt huiusmodi. Vir quidam parum astutus, cui anser subreptus erat, passim de illo inquirens circumibat: et cum forte coenantes quosdam observasset, suspicatus anserem suum, (id quod res erat,) ab illis consumi, stans foris pone fenestram, sermonibus illorum auscultabat. Tum quendam intus (qui nimirum foris stantem illum animadverterat) caeteros hortantem audiens, ut cibis praesentibus vescerentur, relictis anseribus alienis, suspicione deposita, discessit.

¶ De proverbio, Lampon iurat per anserem, paulo ante scriptum est. ¶ Coelum non animum mutant qui trans mare currunt, Horatius. eiusdem sententiae proverbium celebrant Germani, [GO]. hoc est, Anser etiam mari traiecto redit anser. Quidam sic efferunt, [GO]. nam gaga de voce anseris per onomatopoeiam dicimus. Anserem autem pro stolido dici vulgo, scriptum est supra in F. in mentione iecinoris anserini. ¶ Omissa hypera pedem insequeris, proverbium affine illi Hollandorum, [GO]. id est, Gallinarum ova conquiris, et anserina negligis.


	14 - de Ansere domestico