Lessico
Ghiozzo
Ghiozzo comune - Gobius niger
Ghiozzo è un termine del sec. XV che in latino volgare suona *golobius per il classico gobius. Nome comune dei Pesci della famiglia Gobiidi e in particolare di quelli del genere Gobius.
Il ghiozzo comune (Gobius niger) è diffuso, in prossimità delle coste, nel Mediterraneo e nell'Atlantico: lungo fino a 15 cm, ha corpo tozzo, bruno, con striature verticali a mo' di chiazze scure, ricoperto di piccole scaglie; testa allargata, occhi prominenti, bocca grande con labbra spesse. A primavera i maschi preparano un nido dove custodiranno sino alla schiusa le uova depostevi dalle femmine, schiusa che avviene 5-6 giorni dopo la fecondazione.
In verde le aree di distribuzione del Gobius niger Linneo 1758
Nelle acque salmastre e marine italiane sono presenti anche altri ghiozzi, come il Gobius cobitis, il Gobius paganellus e il Gobius auratus. Nelle acque dolci dell'Italia settentrionale è diffuso il ghiozzo di Panizza (Gobius panizzai) detto anche gobione: lungo ca. 8 cm, ha colore verde-grigio con macchie scure su tronco e pinne.
Del
ghiozzo ha parlato anche Dioscoride
nel libro II capitolo XXIX di De materia medica
e Pierandrea Mattioli
ne ha pubblicato il commento nel 1554:
Cap. XXIX
Κωβίος
– GOBIUS
GOBIUS recens in suillum ventrem coniectus, si contusa rima in duodecim aquae sextariis, donec duo supersint, decoquatur, excolatus et sub divo refrigeratus potui detur, alvus sine molestia deiicitur. Illitus contra serpentium, canumque morsus auxilio est.
[Gobiorum consideratio.]
GOBII in Venetis ichthyopoliis frequentissimi conspiciuntur, quod inibi in
finitimis lacunis mirum in modum foetificent, ac numerosi proveniant. Quare
non immerito prodidit Aristoteles in marinis litoribus, ubi in profundum non
labatur aqua, summa cum voluptate morari Gobios. Hos Veneti detractis
posterioribus syllabis Go vulgo vocant. Capite sunt amplo, gustuque persuaves,
quod carnem habeant pinguem, tum etiam friabilem. [Gobii facultates ex Gal.] Proinde de his disserens
Galenus libro III. de aliment. facultatibus, sic inquit. Gobius litoralis est
piscis, ex eorum numero, qui parvi perpetuo manent. Praestantissimus autem ad
voluptatem, coctionem, simul ac distributionem, et succi bonitatem est is, qui
in arenosis litoribus, aut saxosis promontoriis vivit. At qui in fluminum
ostiis, aut stagnis, aut stagnis marinis versatur, non aeque suavis est, neque
probi succi, neque concoctu facilis. [Gobii fluviatiles.] Caeterum sciendum
est (ut etiam annotavit Galenus) Gobios non in mari tantum reperiri; verum
etiam in fluminibus, et lacubus, quemadmodum testatur ii, qui in Lario lacu,
itemque Verbano capiuntur, laudatissimi quidem, propterea quod eorum iecur
maximam cum palato ineat gratiam. In fluviis universim minores existunt,
quanquam ex iis etiam nonnullos invenias, qui duas, aut tres uncias pendant.
In agro Tridentino pauci admodum sunt fluvii, qui
Gobios non alant: nanque et Athesis et Nosius, et Lavisius, et Sarca iis
refertissimi sunt. Hos inibi quidam vulgo vocant Capitoni, quidam vero
Marsoni: at in Hetruria, ubi tamen rarissimi habentur, corrupto a Gobiis
vocabulo, vulgo dicuntur Ghiozzi. Sunt hi pisciculi non modo concoctum
facillimi; sed et ori suavissimi, atque gratissimi, praesertim cum ovis
turgent; haec enim in his et pinguia, et copiosa sunt, gustui vero suavissima.
Quo fit, ut solertissimi piscatores horum foeturas observantes, non minus
explicandis ovis operam navent, quam piscibus ipsis. - trascrizione di
Fernando Civardi
- 2008