Lessico
Opi
Petrus
Paulus Rubens, Ops, circa annum 1630,
Tocionis apud Museum Nationalem Artis Occidentis.
In latino Ops
Opis. Dea dell'antica religione romana. Dall'idea di potenza, implicita
nel suo nome (possibilità, mezzo, autorità), si ricaverebbe in concreto
quella di potenza-ricchezza, applicata all'agricoltura. Opi era infatti
concepita come una dea dell'abbondanza, almeno stando alle sue tarde
raffigurazioni. Aveva due feste: gli Opiconsivia di agosto e gli Opalia
di dicembre. Veniva connessa, nel culto, con il dio Conso (che pare avesse
sposato), da cui traeva l'epiteto di Consiva, e con il dio Saturno
.
Quando questi venne identificato con il dio greco Crono (il più giovane dei
Titani, figli di
Urano e Gaia), Opi, a sua volta, fu identificata con Rhea, la sposa di Crono.
Non è mancato chi ne ha fatto un tutt'uno con la Bona Dea.
Conso
In latino Consus. Dio dell'antica religione romana che simboleggiava le virtù nascoste nel suolo e che forse presiedeva alla seminagione e al raccolto. Gli erano dedicate due feste, dette Consualia (il 21 agosto e il 15 dicembre), durante le quali si svolgevano al Circo Massimo corse di muli e forse anche di cavalli. Nelle campagne si svolgevano gare tra bifolchi e pastori che si tuffavano, dopo una corsa, su pelli di bue cosparse d'olio. Il sacerdote di Quirino (flamine quirinale), assistito dalle vestali, offriva al dio un sacrificio su un altare sotterraneo posto nel Circo Massimo. In un'iscrizione di questo altare, Conso era posto in relazione con Marte e i Lari. Era inoltre in relazione con Nettuno (veniva chiamato Nettuno Equestre) e con la dea Opi la quale, dal nome di Conso, veniva detta Consiva.
Ops, Opis, filia Caeli ex Vesta, soror et coniux Saturni, quae et Rhea, et Cybele. Ops autem idcirco dicta putatur, quod terrae ope vita hominum sustentetur, Cicer. l. 2. de Nat. Deor. Terram opem Latini idcirco nominant, quod opes omnes e terra. Unde et Plutus in Thesmophoriis una cum Cerere colitur, Aristophan. Reperitur apud Hesych. Ὦπις, unde nostrum Ops ait Scaliger. Ab Ὦπις antem vel Ὤπις, ὀπίζεσθαι colere, ut Venerari a Venere. Porro Ops, vel Opis pro Rhea, ut supra diximus, Latinum est, pro Diana autem Graecum Ὦπις, et Οὖπις, Dorice. Vetus Poeta apud Macrob. l. 5. c. 22.
Ὑμνῆσαι ταχέων Ὦπιν βλητῆραν ὀϊστῶν.
Callimachus Hymm. 3.
Οὖπι ἄναοστ'εὐῶπι, φαεσφόρε.
Meursius.
Tibullus l. 1. Eleg. 4. v. 36.
At qui non audit Musas,
et vendit amorem,
Idaeae currus ille sequatur Opis:
Et ter centenus erroribus expleat urbes,
Et secet ad Phrygios vilia membra modos.
Turrigeram vocat Ovid. Trist. l. 2. Eleg. 1. v. 24.
Ipse
quoque Ausonias Caesar matresque nurusque
Carmina turrigerae dicere iussit Opi.
Nic. Lloyd. Eius imago, ut Albricus notat, fuit in cuiusdam matronae similitudinem depicta, quae apertâ manu dextrâ opem omnibus dare velle videbatur, panem vero manu sinistrâ pauperibus porrigebat. Aedem ei primus Romae vovit ac exstruxit T. Tatius Sabinorum Rex, in Regni societatem a Romulo receptus, Varrone loc. mox. citand. Dionys. Halicarn. l. 2. et Augustinô l. 4. de Civ. Dei c. 11. testibus. Vovit postea eidem cum Saturno aedem Tull. Hostilius, eô tempore, quô cum Sabinis bellum gerebat, Dionys. l. 3. Festum ei sacrum, Opalia, dictum est, vide supra. Meminit et Opis Consivae Deae Varro, cui a conserendo nomen: Ita autem is de L. L. l. 4. c. 5. Ope consiva dies ab Dea Ope consiva, cuius in Regia sacrarium: quod ideo actum, ut eo praeter Virgines Vestales et Sacerdotem publicum introeat nemo. Is cum eat, suffibulum haud habeat. Vide Ioh. Rosin. Antiqq. Rom. l. 2. c. 4. Plura vero de Ope utraque, Graeca et Romana, vide apud Gerh. Ioh. Voss. de orig. et progr. Idolol. l. 2. c. 58. ut et supra aliquid, voce Opis, it. Cybele.
Johann
Jacob Hofmann (1635-1706)
Lexicon Universale - 1698
Ops
Ops (opis f.) est dea Romana, uxor Saturni. Dea opulentiae ex agri cultura partae cuius feriae Opalia die 19 Decembris continuo post ferias mariti Saturnalia celebrabantur. Mox Opalia unus ex Saturnaliorum diebus esse visus est quae per dies septem producebantur. Opiconsivia quoque in eius honorem mense Sextili/Augusto, tempore messis, celebrabantur quorum nomen nos admonet Opem antiquis temporibus coniunctiorem fuisse cum deo latino Conso quam cum Saturno.
Hanc deam nonnulli eandem esse et Terram matrem putarunt quod fructus terrae ministrabat (exempli gratia Varro libro quinto de Lingua Latina : "ideo dicitur Ops mater quod Terra mater"), necnon Latinum nomen Graecae deae Rheae Croni uxoris postquam Cronus et Saturnus unus et idem deus factus est. A nonnullis auctoribus Ops Consiva credita est illa dea fuisse sub cuius speciali et arcana tutela urbs Roma posita erat; nomen illius deae divulgari nefas erat, ne hostes eam evocare magicis artibus possent ac sic Romam expugnare.
Primus Sabinus rex Titus Tatius, consors regni cum Romulo, Opi aram vovisse ac dicasse simul atque Saturno perhibetur. Sacrarium quoque in Regia ei fuit adeo sanctum ut nisi Pontifici Maximo ac vestalibus eo intrare nemini licuerit necnon postea, quarto saeculo a.C.n., templum in Capitolio.
Fontes
Marcus Terentius Varro libro quinto de Lingua Latina capite LVII et LXIV et LXXIV ac libro sexto capite XXI.
Macrobius libro primo Saturnaliorum capite decimo: " ... et terram Opem cuius ope humanae vitae alimenta quaeruntur vel ab opere per quod fructus frugesque nascuntur. Huic deae sedentes vota concipiunt terramque de industria tangunt demonstrantes ipsam Matrem Terram esse mortalibus adpetendam..." necnon libro tertio capîte IX.
Giglio
Gregorio Giraldi
Historiae Deorum Gentilium (1548) Syntagma IV
[p.200] Opis, vel potius Ops, dicta est coniunx Saturni, ait Festus: per quam voluerunt terram significare, quia omnes opes humano generi terra tribuit. unde et opulenti, terrestribus rebus copiosi: et hostiae opimae, praecipue pingues: et opima, magnifica et ampla spolia. [p.201] Hinc etiam Opalia dies festi dicebantur, quibus Opi supplicabatur, eodem Festo auctore. Opalia quidem Macrobius commemorat inter Saturnalia mense decembri. Et quoniam uxor Saturni credebatur, agrorum cultoris, a satu nominati, et cum falce fingebatur, insigne agricolae, ita et illa quoque cognominata Consiva est, et terra existimabatur: ideoque in regia colebatur. De Ope vero Consiva Varro de Lingua latina his verbis: Ope Consiva dies, inquit, ab dea Ope Consiva, cuius in regia sacrarium: quod ideo actum, ut eo praeter virgines vestales et sacerdotem publicum introeat nemo: is cum eat, suffibulum haud habeat. scriptum id dicitur, ut a suffiendo subligaculum. Sane quidam libentius pro Saturni uxore Ops legunt. Opis enim Diana est, ut dicemus. Ausonius in monosyllabis,
Prima deum Fas, Quae Themis est Graiis: post hanc Rhea, quae Latiis Ops.
Et Varro: Terra, inquit, Ops, quod hic omne opus, et hic opus ad vivendum. Ideo dicitur Ops mater, quod terra mater: quae Ops in obliquis primam corripit. Tibullus,
Idaeae currus ille sequatur Opis.
Idem Varro apud Augustinum VII. de Civitate dei: Tellurem, inquit, putant esse Opem, quod ope fiat melior: Matrem, quod plurima pariat: Magnam, quod cibum paret: Proserpinam, quod ex ea proserpant fruges: Vestam, quod vestiatur herbis. Huic deae sedentes vota concipiebant, terramque de industria tangebant, demonstrantes ipsam matrem terram. Philochorus, Saturno et Opi primum in Attica aram statuisse Cecropem scribit.
Ops, more properly Opis, (Latin: "Plenty") was a fertility deity and earth-goddess in Roman mythology of Sabine origin. Her husband was Saturn, the bountiful monarch of the Golden Age. Just as Saturn was identified with the Greek deity Cronus, Ops was identified with Rhea, Cronus' wife. In her statues and coins, Ops is figured sitting down, as Chthonian deities normally are, and generally holds a scepter or a corn spike as her main attributes. The Chthonian deities are the manifestations of the Great Goddess, such as Gaia or Ge.
In Latin writings of the time, the singular nominative (Ops) is not used; only the form Opis is attested by classical authors. According to Festus (203:19), "Ops is said to be the wife of Saturn. By her they designated the earth, because the earth distributes all goods to the human genus" (Opis dicta est coniux Saturni per quam voluerunt terram significare, quia omnes opes humano generi terra tribuit). The Latin word ops means "riches, goods, abundance, gifts, munificence, plenty". The word is also related to opus, which means "work", particularly in the sense of "working the earth, ploughing, sowing". This activity was deemed sacred, and was often attended by religious rituals intended to obtain the good will of chthonic deities such as Ops and Consus. Ops is also related to the Sanskrit word ápnas ("goods, property").
The cult of Ops was (mythically) instituted by King Titus Tatius, the Sabine monarch. Ops soon became the patroness of riches, abundance, and prosperity, both on a personal and national level. Ops had a famous temple in the Capitolium. Originally, a festival took place in Ops' honor on August 10. Additionally, on December 19 (some say December 9), the Opalia was celebrated. On August 25, the Opiconsivia was held. Opiconsivia was another name used for Opis, indicating when the earth was sown. These festivals also included activities that were called Consualia, in honor of Consus, her consort.
Opis not only being the wife of Saturn, she was his sister and the daughter of Uranus. Her children were Jupiter, Neptune, and Pluto. A distinguishing deed of hers that has come down to us from these ancient times is that through female cunning she saved her children from death planned by Saturn and her brother Titan. The story goes that Saturn and Titan were mortals that were turned into divinities. Opis also acquired queenly status and was reputed to be an eminent goddess and the Mother of the Gods. By public decree temples, priests, and sacrifices were accorded her. There was even an oddly shaped stone that was procured from Pessinus that represented Opis. It was put in the famous temple in Rome and worshiped by the Romans for a long time in numerous ceremonies.
Sources
Livy Ab urbe condita
libri XXIX.10.4-11.8, 14.5-14
Lactantius, Divinae institutiones I.13.2-4, 14.2-5
Ops est la déesse romaine de l'Abondance. Ses fêtes à Rome, les Opalia, le 19 décembre, et les Opiconsivia, le 25 août, étaient proches des fêtes de Consus, le dieu de l'engrangement des récoltes. Comme sa fête de décembre était trois jours après les Saturnalia, elle était couramment associée à Saturne, et comme celui-ci était identifié au Cronos grec, elle fut identifiée à Rhéa, la compagne de Cronos. Son lieu de culte le plus ancien était une chapelle dans la Domus Regia, ou ancien palais royal, où n'étaient admis à célébrer son culte que le pontifex maximus accompagné des Vestales. On y célébrait la fête des Opiconsivia en août. La déesse possédait également sur le forum une area avec un autel sur lequel on sacrifiait lors des "Opalia" en décembre.
Un temple lui fut dédié sur le Capitole au milieu du II siècle av. J.-C. et à l'époque d'Auguste, un nouvel autel lui fut dédié sur le forum et on y sacrifiait lors des Volcanalia le 23 août, sans doute pour sauvegarder les récoltes des incendies.
Les dépouilles opimes
La déesse Ops a donné les adjectifs opulent, c'est-à-dire ce qui possède en abondance les biens de la terre, et également opime dans les expressions victimes opimes (celles qui sont les plus grasses), choses opimes (celles qui sont magnifiques et considérables), ou encore dépouilles opimes (le nom donné aux dépouilles qu'un général en chef du peuple romain a enlevées à un général en chef des ennemis. Ce fait est extrêmement rare puisque ce cas n'est arrivé que trois fois en cinq cent trente ans: les premières dépouilles opimes furent enlevés par Romulus à Acron, les secondes par le tribun militaire Aulus Cornelius Cossus à Tolumnius, roi de Véies, et les troisièmes par M. Claudius Marcellus à Viridomar ; elles furent toutes suspendues dans le temple de Jupiter Férétrien).
Le
Dictionnaire des Antiquités
Grecques et Romaines
de Daremberg et Saglio
Hachette - 1877-1919
