Peucer Caspar Peucerus

Lessico

Caspar Peucer

Caspar Peucer (6 January 1525 - 25 September 1602) was a German reformer, physician, and scholar. Born in Bautzen, Peucer studied mathematics, astronomy, and medicine at the University of Wittenberg since 1540. In 1543, he became a lodger in the house of one of the most famous professors in Wittenberg, the theologian and humanist Philipp Melanchthon, whose daughter Magdalena he married in 1550. In 1554, he became professor of mathematics at Wittenberg, and in 1560 professor of medicine, leading the Wittenberg faculty in that field. Until 1574, he also served several times as dean and rector. In spite of his medical profession--in 1570, he became even personal physician to the Elector of Saxony--he was, after the death of Melanchthon, one of the leading Protestants in Saxony.

However, in 1574 Peucer was officially charged with Crypto-Calvinism in an inter-Lutheran fight for power and put in jail in the famed Königstein Fortress for twelve years. Released in 1586, he went to the Duchy of Anhalt, where he became Councillor and personal physician of the Prince of Anhalt. He died in the capital of Dessau in 1602.

Works

Tractatus historicus de Ph.Melanchthonis sententia de controversia coenae Domini, 1553 (printed 1596)
Commentarius de praecipuis divinationum generibus, 1553
Corpus Doctrinae Philippicum, 1560
Opera Melan, 1562-65
Epistolae, 1565
Idyllion de Lusatia, 1583 (printed 1594)

Il traduttore (S.G.S.) è il poeta e ministro calvinista a Ginevra Simon Goulard (Sens, 1543 - 1628). Vera e propria enciclopedia delle arti divinatorie e delle discipline a esse correlate. L'opera fu pubblicata per la prima volta in latino nel 1553 con il titolo «Commentarius de praecipuis divinationum generibus». Caspar Peucer, matematico, astronomo e medico, fu allievo di Melantone di cui sposò la figlia nel 1550. Professore di matematica e poi di medicina all'università di Wittemberg dal 1555, nel 1570 divenne fisico personale dell'Elettore di Sassonia, e dopo la morte di Melantone uno dei leaders dei protestanti sassoni. Nel 1574, accusato di calvinismo, fu rinchiuso in carcere per 12 anni. Liberato nel 1586, divenne fisico personale del Duca di Anhalt.

Caspar Peucer (auch Kaspar Peucer; * 6. Januar 1525 in Bautzen - † 25. September 1602 in Dessau) war als Kirchenreformer, Mathematiker, Astronom, Mediziner, Diplomat und Schriftsteller ein wichtiger Vertreter des deutschen Späthumanismus.

Der Sorbe Peucer besuchte die Bautzener Ratsschule und später die Goldberger Schule unter Leitung von Valentin Friedland von Trotzendorf. Auf dessen Empfehlung hin kam er ab 1540 in Wittenberg in Kontakt mit der Familie Philipp Melanchthons. Nach Abschluss seines Pädagogiums begann Peucer 1543 sein Artistenstudium an der Universität Wittenberg, wobei er sich vorwiegend auf die Mathematik konzentrierte. 1545 erlangte er den Magistergrad. Infolge des Schmalkaldischen Krieges konnte er sein Medizinstudium 1546 nur in Frankfurt/Oder fortführen.

Im Jahre 1548 kehrte er nach Wittenberg zurück. 1550 heiratete Peucer Melanchthons jüngste Tochter Magdalena (* 19. Juli 1531 – † 12. September 1576). 1553 erhielt er an der Universität Wittenberg die Professur für Mathematik, 1554 die für Philosophie. Er verfasste Arbeiten über die Erdvermessung (De dimensione terrae, 1550) und über Grundlagen der Astronomie (Elementa doctrinae de circulis coelestibus, 1551). 1560 promovierte er zum Doktor der Medizin und wurde Rektor der Universität Wittenberg. Nach dem Tode Melanchthons 1560 bemühte er sich um die Wahrung dessen Erbes. Er veröffentlichte verschiedene Briefe und Reden Melanchthons, setzte dessen historische Vorlesungen über das „Chronicon Carionis“ fort und vermittelte Melanchthons Philippismus im „Corpus Doctrinae Philippicum“.

Peucer unterhielt ab 1563 regelmäßigen Kontakt zum kursächsischen Hof und wurde 1566 durch Kaiser Maximilian II. in den erblichen Adelsstand erhoben. Ab 1570 war er Leibarzt des Kurfürsten August von Sachsen. Außerdem wurde ihm 1571 das Patenamt am Prinzen Adolf übertragen.

1571 war Caspar Peucer an der Veröffentlichung des neuen Wittenberger Katechismus der theologischen Fakultät wesentlich beteiligt. Als kirchenpolitischer Führer der Philippisten wurde Peucer von der lutherischen Orthodoxie stark angegriffen und als Kryptocalvinist bezeichnet. Im Zusammenhang mit der in Frankreich 1572 stattfindenden „Bartholomäusnacht“, änderte Sachsen abrupt seine Konfessionspolitik und folgte nun dem radikalen Kurs der Gnesiolutheraner. Anhänger des Calvinismus wurden zu Staatsfeinden. Auch die moderaten Kräfte der Philippisten wurden in diesen Strudel mit hineingezogen. Peucer, der von seiner religiösen Grundauffassung nicht abweichen wollte, wurde 1574 in Haft genommen. Zunächst war er mit seiner Familie im Schloss Rochlitz inhaftiert.

Von 1576 bis 1586 war er in Einzelhaft auf der Pleißenburg in Leipzig eingekerkert. Während seiner Haftzeit fertigte Peucer chronologisch geordnete Notizen über seine Gefangenschaft an, die nach seinem Tod als Historia Carcerum gedruckt wurden und die heute ein seltenes frühzeitliches Dokument über den Strafvollzug aus der Sicht eines Betroffenen darstellen. Außerdem verfasste er in Gefangenschaft ein zweites Buch, den Idyllium Patria, in dem er seiner Oberlausitzer Heimat in lateinischen Distichen ein literarisches Denkmal setzte. Nach seiner durch die junge sächsische Kurfürstin Agnes Hedwig von Anhalt bewirkte Freilassung lebte er als Leibarzt und Rat am anhaltischen Hof in Dessau, wo er am 25. September 1602 starb.

Werke

Für eine vollständige Übersicht siehe das Verzeichnis der im deutschen Sprachbereich erschienenen Drucke des 16. Jahrhunderts (VD 16).
Tractatus historicus de Ph.Melanchthonis sententia de controversia coenae Domini, 1553 (Druck 1596)
Commentarius de praecipuis divinationum generibus, 1553
Corpus Doctrinae Philippicum, 1560
Opera Melan, 1562–65
Epistolae, 1565
Idyllion de Lusatia, 1583 (gedruckt 1594)

Melchior Adam
Vitae Germanorum medicorum: qui seculo superiori, et quod excurrit, claruerunt congestae
et ad annum usque mdcxx deductae a Melchiore Adamo.
Haidelbergae, Impensis heredum Ionae Rosae,
Excudit Iohannes Georgius Geyder, Acad. Typogr. anno mdcxx.

Caspar Peucerus.

Budissinae, primario Lusatiae superioris oppido, exilii terreni initium fecit Caspar Peucerus, anno millesimo, quingentesimo, vicesimo quinto, seditiosorum in Germania rusticorum excidio, et sacramentariae pugnae initio infami, natus hora duodecima noctis praecedenris festum Epiphaniorum: qui dies celebris etiam est natali Eobani Hessi, laudatissimi in Germania poetae, et obitu fortissimi Herois I. Casimiri, comitis Palatini, et electoratus Administratoris.

Parenres habuit honestos eius oppidi cives: patri nomen fuit Gregorio Beuckero, ibidem anno nonagesimo septimo, supra millesimum quadringentesimum, die sexto Ianuarii nato; quo eodem anno et socer huius filii, Melanchthon primum huius caeli spiritum hausit Et obiit hic eodem anno quo Melenchthon, sexagesimo post millesimum, quingentesimum. Mater vero Peuceri fuit Ottilia Simonis, quae viginti ante maritum annis ad meliorem vitam est praegressa.

Parens cum in filio praeclara acris ingenii signa cernerer, animadverteretque primis literarum elementis perceptis, feliciter eum ad praecepta artis Grammaticae et initia sermonis Latini progressum: de uberiore doctrinae cultu ei prospiciendum iudicavit. Itaque de consilio amicorum et propinquorum filium Goldbergam, Silesiae in ducatu Lignicensi oppidum, ablegavit: cuius schola tunc florentissima erat frequentia discipulorum, et inprimis concursu nobilitatis Boiemicae, Moravicae. Polonicae, Silesiacae; quam attrahebat fides, diligentia, disciplinae severitas; quae in rectore Valentino Fridlando Trocedorffio ab omnibus tunc praedicabatur.

Indolem suam in eo puer etiam tum prodidit; quod aliis condiscipulorum iis horis, quibus potestas ludendi erat legibus quoque concessa, lusui vacantibus, ipse solitus fuit vel commentari aliquid, vel socios nactus instituere accusationes et defensiones: in quibus ipse vel patronus esset, vel ut iudex sententiam ferret. Inde enim facile apparuit ingenium eius vehemens et multarum artium capax. ad sublimiora et graviora studia delatum iri.

Goldberga Wittembergam se contulit anno millesimo, quingentesimo, quadragesimo, ibique vel parentis voluntate, vel aliarum commendatione inter [Gap desc: Greek word] Philippi Melanchthonis receptus est: et quadriennio post magister optimarum artium publice renuntiatus, suasore et auctore potissimum Melanchthone. In eadem Academia mathemarum praeceprores habuit, Ioachimum Rheticum, Iacobum Milichium, Erasmum Reinholdum: in arithmeticis privatim Stiselium. Istis in scientiis quantum profecerit; monumenta eius testantur et libelli editi.

Cum his subtilissimis scientiis studia optimatum artium coniunxit, et inprimis medicinae: in qua adeo excelluit; ut mortuo Iacobo Milichio in ipsius locum surrogatus sit: cum antea mathemata publice docuisset, eademque editis scriptis propagasset. Gradu Doctoris ornatus est anno sexagesimo, die Ianuarii tricesimo, decano artis medicae. D. Melchiore Fendio. Melanchthon igitur, exquisitus ingeniorum censor, Peucerum, admiratus acerrimam in eo naturae sagacissimae vim, et industriam nullis laboribus cedentem, veritatisque tam in politicis, quam ecclesiasticis amorem, multarumque aliarum virtutum, non adumbrata, sed expressa vestigia, ex infinito iuvenum honestissimorum numero, generum sibi elegit: ut antea Georgium Sabinum poetam nobilem, et post Marchionum Brandeburgicorum consiliarium. Nuptias celebravit Peucerus anno millesimo, quingentesimo, quinquagesimo, aetatis suae vicesimo sexto, finito bello Saxonico, rebusque in Germania aliquo modo compositis: cumque socero iucundissime iisdem in aedibus vixit, quamdiu ille vixit.

Deinde quia in conventu ad Danubium anno quinquagesimo sexto, de religionis negotio ita convenerat; ut delecti aliquot utriusque partis Wormatiae in Vangionibus de controversiis ortis inter se placide colloquerentur: proficiscentem illuc mandatu electoris Augusti socerum, secutus est gener Peucerus: quo tempore improvisa mors uxorem Melanchthonis sustulit. Porro cum importunitate Flaccianorum actiones utilissimae Berbetomagi differrentur; et profundum ibi otium esset: visum est principi Palatino, Othoni Henrico Electori, Melanchthonem Haidelbergam arcessere; ut de Academiae constitutione eo praesente deliberaretur. Profectus cum eo illuc est et Peucerus: nec a soceri latere uspiam discessit. Venit eo et Ioachimus Camerarius; exoratus ab amicis communibus; ut ad Melanchthonem se conferret: quod existimarent illi, praesentia eius, cuius consuetudo Melanchthoni esset gratissima, domestici luctus maerorem allevatum iri.

Triennio post, ut omnibus notum, Melanchthon uxorem subsecutus est; id quod ipse, cum indicatus eius obitus esset, brevi futurum praesagierat.

Illo anno Peucerus Milichio ut diximus, successor datus, et gradu atque titulis doctoris medici, paulo ante soceri obitum, ornatus; inchoavit praelectionem doctrinae medicae operis bipartitis, seriemque historiarum in chronicis, Melanchthonis morte interruptam, pertexuit. Et quamquam statim a Melanchthonis ex hac vita migratione in Theologia varia quidam moliri, et nescio quam maiestaticam doctrinam excogitare ausi sunt: interim tamen Peuceri auctoritas, et in Academia et in aula commendantibus Ulrico Mordisio, et qui huic successit Georgio Gracovio, adeo crevit: ut Electori et nobilitati carus, gratia floreret apud omnes; saepe ex Academia in aulam evocatus, interque medicos adscitus, ad deliberationes adhiberetur gravissimas; cumque Electore pranderet atque coenaret. Apparuit autem summi principis summa erga Peucerum propensio vel maxime ex his: primum quod deprecante Peucero, Academiae proventum annuum munificentia plane regia mille quingentorum annuorum aureorum accessione auxerit: unde et professores honestioribus et lautioribus stipendiis sustentarentur; et contubernio prospiceretur ita; ut in eo quadringenti circiter studio si tenuis fortunae per septimanam, quaternis assibus, vel grossis, ut vulgo vocant, Misnicis, ali possent. Deinde quod Peucero totius Academia inspectionem communi senatus consensu oblatam, principali auctoritate confirmavit: tum quod filiolo electori in arce Stolpensi nato, Adolpho, [Gap desc: Greek word] pro more Christiano Peucerum, cum illustris baptizaretur infans, esse voluerit; qui tamen diu non supervixit; quam poenam esse calumniati quidam sunt, quod Calvinista baptismo adsitisset.

Sed vere a Luciano dictum est: [Gap desc: Greek words] h. e. mutatio in melius videtur non raro primordium maiorum calamitatum. et summa felicitas ruinae proxima est. Fortuna Peuceri nihil videbatur splendidius; nec felicitati eius quicquam deesse putabatur; cum repente calumniis [Gap desc: Greek words] oppressus est, natis ex editione catecheseos Wittembergensis, (cui conscribendae causam praebuerant querelae gubernantium scholas oppidanas, de editione ultima catecheseos Chytraei; quam illi repudiabant; quod passim infarcta essent nova, aliena, et dissentanea prioribus) et libri, cui titulus est [Gap desc: Greek word], Germanice Grundfest.

De utroque minus clementes audiebantur sermones etiam bonorum; sed minus diligenter versatorum tum in lectione antiquitatis, tum in repetitione doctrinae Philippicae: ex qua tota Catechesis desumta fuerat, non tantum phrasibus Philippi; sed propemodum etiam syllabis et literis retentis. Et quia illi Catechesi inserta erant testimonia sacra Novi Testamenti ex versione Bezae: totam catechesin suspectam de Zwinglianismo, ut vocabant, reddiderant. Ad [Gap desc: Greek word] quod attinet; fassus est Peucerus; se electori auctorem fuisse; ut totum perlegeret: quod sciret in eo exponi immotam et irrefutabilem veritatem. Quin etiam principibus ipsis [Gap desc: Greek word] ostendit se nolle esse civem cius Ecclesia, in qua secus doceretur, de persona Christi: nec posse illa esse ecclesia, quae de Filio Dei aliter sentiat, qui sit caput et fundamentum Ecclesiae.

Exulcerato itaque nonnihil principis animo, cui suipiciones calidae insederant: novas turbellas dedit publicata Exegesis: in cuius auctorem sollenniter est inquisitum Wittembergae per legatos electoris. Etsi autem typographus auctorem nominarat et indicarat, a quo exempla [Gap desc: Greek word] accepisset; compluresque erant; qui testarentur, ante multos annos exemplum ei commmunicatum fuisse: in Peucerum tamen semel commota suspicio, quasi ab eo exegesis profecta esset, malevolorum et invidorum sermonibus accedentibus; qui forte in privatis cum Peucero colloquiis liberius habitis, aliquid exceperat, ferebatur et confirmabatur: donec tandem manifeste erumperet indignatio principis, iam pridem illa quidem clam aestuans; sed tum nescio quib. aulici contionatoris verbis tota inflammata. Anno igitur septuag. quarto cal. Aprilis, praefectus arci Wittembergensi Ernestus Wettin, mandatu electoris et arresto Peucerum obligat; et promittere iubet: quod velit primo quoque tempore Dresda se sistere: simul omnia conclavia, arcas, cistas, repositoria acturum ut aperiat, imperat: literasque omnes sive Graecas sive Latinas, sive Germanicas, reperisset, collectas asportat. Etsi aut tum Peucerus erat valetudine valde afflicta: ne tamen cunctando et moras nectendo in suspicionem aliquam vocaretur, in viam se dedit. Dresdam ut venit, iussus arcem ingredi, conclavi includitur satis commodo et omnibus rebus necessariis instructo. Altero tertioque a captivitate die impetravit; ut, quia infirmior erat, medicus ad se admitteretur senex optimus, Ioannes Naevius de quo ante. Ex huius sermonibus intellexit Peucerus; accusari se de conscripta et divulgata exegesi: diebusque aliquot post a satellitibus deductus est e custodia ad synedrium consiliariorum: ex quibus Laurentius Lindemannus accusationem ita instituit; ut quatuor articulis illa comprehendi videretur. Primus erat de clandestinis conspirationibus et occultis artibus (vulgo practicas vocant) quibus conatus fuerit nova Sacramentaria dogmata in terras Saxonicas introducere. Alter quod chartas et libellos de his sparserit. Tertius. quod Theologos Academiae ad defensionem horum dogmatum animosiores et alacriores reddiderit. Quartus quod externos thelogos incitarit adversus ecclesiarum Saxonicarum doctores. Primum simpliciter negavit ad secundum responsurum se dixit tum, cum prolata essent ea; quae in hoc genere a se vel emissa vel spaesa dicerentur. De tertio et quarto breviter se expedivit: cum peteret sibi nominari illos Theologos vel domesticos, quos animasset, vel externos, quos incitasset. Haec Peucero elocuto Lindemannus, conspirationis, inquit, socios habuisti D. Cracovium, et M. Christianum aulae concionatorem. Adducantur igitur illi, inquit, Peucerus, et liquido demonstrentur conspirationes et practicae, quas vocatis. Mox Lindemannus profert epistolam ad M. Christianum scriptam: cuius initium complectebatur cohortationem ad studium concordiae, cum moneret illum; caveret, ne collegam suum irritaret. Inter alia etiam haec verba adiecta erant: Veritas, quam tot profluvia sanguinis in Gallia et Belgio extinguere non potuerunt, tandem est in his terris triumphatura. His verbis electorem valde offensum esse, Lindemannus dixit. Fuit etiam in illis [Gap desc: Greek word] mentio facta: qua principes offensos fuisse vehementer, vero haud est absimile: idque ipse Peucerus plus sibi nocuisse credidit, quam quicquam aliorum. Inter externos theologos nominatus fuit Theodorus Beza: quem incitarit Peucerus adversus Selneccerum. Respondit Peucerus: sibi cum Beza, ut viro docto, amicitiam initam tempore colloquii Wormatiensis. Postea vix ternas ab eo accepisse literas, et intra sexennium nullas: ac argumenta earum non fuisse theologica, sed historica, de regnorum externorum statu.

Hoc responso dato iussus secedere: paulo post revocatus est reverso ab electore Lindemanno: qui cum nihil haberet, quod proferret, ostensa formula dimissionu, futurum ait, ut e carcere liberetur, si ea obligari se patiatur. In illa iubebatur primum agnoscere et deprecari conspirationes. fateri, quod obnixe promovisset: ut alienum Sacramentarium dogma in illas regiones inveheretur: nec intermisisset alios incitare et subornare; verbo ut dicam, graviores longe poenas meritum esse; atque magni beneficii loco dimissionem istiusmodi habere. Imposterum concessu electoris Wittembergae tantum victurum; invito electore non abiturum: professioni suae medicae et historiarum operam daturum: et a conspirationibus ac practicis omnibus temperaturum.

Ad hanc formulam etiam si primo ita expavesceret: ut pene exanimaretur; et multa purgandi sui causa afferret: tamen in summa illa animi consternatione passus est aliquid humanitus. Sua enim subscriptione ipse approbavit; quae numquam fecerat; et eorum se reum fassus fuit; quae numquam admiserat. Inprimis autem cum alia, tum hoc deploravit vero tristique cordis gemitu: quod ad silentium se obstrinxisset de articulo Cenae; cum filius DEI omnibus praeceperit sui confessionem. Agnovit hunc lapsum suum: et culpam sauciatae conscientiae apud Deum supplice abiectione sui deprecatus est, propter Filium Iesum Christum.

Ex hae tristi obligatione deinde enata sunt mala innumera. Nam Torgae anno septuagesimo quarto, mense Maio conventus fuit indictus, et inquisitio in Calvinianum dogma instituta, acerba illa et odiosa. Hic Peucerus sub religione iurisiurandi appellatus; ut si quid praeterea de sacramentarii negotii machinationibus nosset aut inaudiisset; si quid molitus cum Palatinis, et nominatim cum Christophoro Ehemio esset, ne id occultaret: cum aperte et vere respondisset: nullarum se conspirationum conscium sibi esse: nihil tamen obtinuit aliud; quam ut ad arrestum ac carcerem damnato in squalore et maerore vitam ducere liceret, in arce Rochliciana. Ea in captivitate dum agit; venit ad eum Hieronymus Reuscherus, consul Lipsensis, examinandi causa; qui inter alias quaestiones etiam hanc movit: quomodo fidelis esse principi Electori potuerit, cum ab eo in religionis capite uno dissenserit? Cui Peucerus contra: eum maxime fidum esse principi; qui et Deo sit fidus; et exempla multorum contrarium verum esse ostendere. Rochlicio anno septuagesimo sexto Cizium fuit translatus; ac duobus mensibus post Rochlicium rediit. Hinc tandem cum nullis flecti posset nec promissis nec minis, etiam supplicio capitis proposito, Lipsianum in carcerem deductus est: in quo haesit ad liberationem usque.

Quantum autem molestiarum, miseriarum et tentationum ipsum decennium sustinuerit; diei paucis non potest. Accessit ad cumulum illarum calamitatum coniugis obitus, quae maerore animi sub aequinoctium autumnale anni septuagesimi sexti fuit exstincta: unde dolorem hausit in vita gravissimum. Mortuam ipse hoc epigrammate epitaphio honoravit:

Magdalis hac mea die est, carissima coniux;
Hac mihi supremum dixit et ipsa vale.
Magdalis, hoc, vita functa es mea, carcere clausus
Dum teneor, tua mors quam mihi acerba fuit!
Vulnere tu iugulata meo, velut ense peristi,
Complesses vitae vix ubi lustra novem.

Et quaquam ibi vires corporis sensim ipsum deficerent: animo tamen nec languit nec defecit. Itaque, otiosus fuit numquam; sed omne quod a somno et quiete liberum erat tempus, precibus, lectione bibliorum, et piis meditationibus ac versibus scribendis consumpsit. Cumque nihil suppeteret papyri, calamorum, et atramenti; indigentiae illi hoc pacto mederi conatus est: ut chartam suppeditarent margines et folia vacua libri Concordiae: atramentum, crustae panis crematae, et dilutae cerevisia calamos anserum ala; quam ad pulveres et aranearum telas tollendas impetrarat. Novum testamentum Graecum etiam summis precibus obtinere non potuit.

Deprecati pro eo sunt tum alii summi principes viri, tum Maximilianus II. Augustus, et Guilielmus Hassiae Landgravius: sed frustra. Atque Imperator quidem cum electorem rogaret; ut Peucerum sibi ad operas medicas concederet; illo respondente: se quoque carere opera eius non posse: subiecit Imperator: cur ergo captivum detines, ne cui usui esse possit respondit elector: quia volo ministros idem in religione sentire, quod ego: tum Imperatori id non perficies, inquit, nec nostrum est imperare conscientiis, aut ad fidem quemquam vi cogere Elector cum non haberet, quod opponeret, epistolam Lazari Schwendii legendam offert: qua perlecta, Imperator; nihil inquit, reperio quod me offendat aut quia culpare possim: referuntur ea, qua gerimus: ego agnosco mea. Tulit ergo repulsam Imperator; et pro quoquam deinceps ibi intercessurum se negavit.

Tandem cum Deo visum esset invictum athletam in lucem et arenam publicam educere: usus est ad tragediae pulcherrimam catastrophen florentissimae et illustrissimae familiae Anhaltinae opera. Nam sub initium anni octogesimi sexti matrimonium Augustus Saxoniae elector contraxit cum Agneta Hedwige, filia Ioachimi Ernesti, principis anhaltini. Nuptiis igitur celebratis et sponsa Dresdam deducta, petiit ab electore Anhaltinus, captata occasione; ut Peucerum, quo antea dudum medico usus esset, liberum, certis tamen conditionibus dimitteret. Elector et affinitate recens contracta, et deprecationis aequitate motus; liberum esse iubet Peucerum sub formula obligationis certa, quae in historia carcerum eius talis recensetur.

Ich Caspar Peucerus der alter/schwere/nach dem der hochgeborne Furst und heri/Heri Ioachim Ernst/Furst zu Anhalt/mein gnediger Heri/auff semer Furstlichen gnaden fleissige vorbitte/bey dem Durchleuchtigsten und hochgebornen Fursten und Herin/herin Augusto/Hertzogen und Churfursten zu Sachsen/und Burggraven zu Magdeburg etc. meinem gnedigsten Churf. und Heren/so viel erhalten/dass ihr Churf. G. entlich gnedigst verwilligt/mich auff ettzliche gewisse conditiones, auss ihrer Churf. G. Verwahrung folgen zulassen: dass ich solche Ubergebung und Losslassung/fur eine sondere gnade erkenne/und annemme; will auch die verursachte/und bissanhero erduldete gefengliche Verwahrung in keinerley weise oder we ge/in/noch ausserhalb rechtens wider den Chursur, sten zu Sachsen/ihrer Churf. Gnaden Lande/ Leute/Ratthe/ und Diener/ niemands nicht aussgeschlossen: und wen ich auch solcher meiner verhafftung in argwohn/oder verdacht ziehen mochte/weder mundlich noch schrifftlich/heimlich oder offentlich/in unautem zu gedencken/oder zueyffern/noch solches iemands von meinet wegen zugestatten: Sondern will mich die zeit meines Lebens der verpflichtung/so meine Burgen/und mein gnedigster Furst und Heri/heri Ioachim Ernst zu Anhalt/ gethan/in allen artickeln/unverbruchlichen/und vestiglichen verhalten/ Als mir Gotthelffe/und sein heiliges Gottliches wort. h. e.

Ego Caspar Peucerus senior, iuro, postquam illustrissimus princeps et dominus, dominus Ioachimus Ernestus Anhaltinus, dominus meus clementissimus, suae Celsitud. diligenti intercessione apud Serenissimum principem et dominum, dominum Augustum, Saxoniae electorem, Burggravium Magdeburgi etc. tantum obtinuit: ut electoralis Celfitudo tandem clementissime annuerit, certis quibusdam conditionibus, e suae Celsitud. custodia me dimittere: me dimissionem eiusmodi, et in manus Anhaltini traditionem, singularis gratiae loco habiturum et habere: neque custodiam, cui causam praebui, et quam hucusque toleravi, ullo modo aut ratione, neque per ius, neque extra ius, neque in ipso Electore, neque in subiectis ei regionibus, aut quo quam ex subditis, consiliariis, ministris, nemine excepto; ac ne iis quidem, quos in suspicionem aliquam trahere possem, nec ore, nec scriptis, occulte vel aperte, mentione iniqua, aut ultionis cupiditate, vindicaturum: nec ut pro me id alii faciant. permissurum: sed toto vitae meae tempore obligationem fideiussorum meorum, et illustrissimi principis ac domini, domini Ioachimi Ernesti Anhaltini, inviolabiliter et constanter in omnibus articulis servaturum. Ita me DEUS iuvet, et sanctum eius verbum.

Ita liberatus est Peucerus, cum protestatione contra obligationem, anno Christi octogesimo sexto die octavo Febr. Iuliani, aetatis suae anno sexagesimo secundo. Cum primae a liberatione contioni in templo interesset, in capillis promissis, quod in carcere ponere non poterat, nullis tamen canis interspersis: omne id tempus cum fletu et gemitu ac gratiarum actione exegit. Ceterum undecima die post e vita discessit elector ipse Augustus, currente anno aetatis sexagesimo, exactisque a nuptiis septimanis quinque, diebus quatuor. De hac liberatione est Ioannis Posthii epigramma eiusmodi:

Imperium muliebre olim me carcere clausit;
Longoque immeritum tempore detinuit.
Tandem etiam imperio liber sum factus eodem:
Sic mihi quod nocuit profuit illud idem.
Haud aliter cauda dirus quae vulnera fecit
Scorpius, huic medicam fert quoque rursus opem.

De eadem ad Othonem Grunradium ita:

Alter ab undecimo Peucerum viderat annus
Custodiae addictum gravi:
Cum Deus Augusti mitescere principis iras,
Clausurisque iussit vincula
Laxari. O fausto productam sidere lucem,
Grunrade nobilissime!
Qua patriae Historicum, Medicum, Astrologumque pervum.
Nobisque amicum reddidit!
Quodque magis mirere, animoque et corpore firmum,
Nulloque mutatum pilo.
Discite in arumnis mortales fidere CHRISTO!
Numquam ille deserit suos.

Vixit post eam eductionem Peucerus SERVESTAE apud principes Anhaltinos annis sedecim, valetudine optima, et multo firmiore; quam qua usus in florente aetate fuerat: et vixit gratus principibus, bonis amabilis omnibus: ita ut et dignitate non minus, quam ante emineret: et damnum rei familiaris matrimonio satis opulento compensaret, ducta uxore altera Christina Schildina, Hieronymi Bergmanni, consulis Budissini vidua. Illustrissimi autem principes Anhaltini beneficium illud, quo maius in his terris eo tempore nullum proficisci potuit in Peucerum, subinde novis auxerunt et cumularunt: dum nihil Peucero deesse paterentur, tum quod ad victus et habitationis commoditatem; tum quod ad dignitatem viri praestantissimi cohonestandam pertineret. Accessit et Palatinae atque Hassiacae domus humanitas ac munificentia: quam is gratissimo animo semper agnovit et ad omnes mirifice depraedicavit. Nec tantum principum singulare in ornando Peucero studium exstitit: sed a privatis etiam, quibus constantia illa admirabilis visa, nihil observantiae praetermissum, nihil eorum omnissum, unde aliqua ad existimationem et honorem accessio fieri posset. Neque hic illud silentio videtur involvendum somnium: quod somniavit non multum ante liberationem. Visus est secundum quietem videre funus illustre feminae principis duci; sibi autem campanam pulsanti, disrumpi funem, cuius partem his psalmi verbis additis abiecit:

Strick ist entzwey und wir sind frey:
Cassibus fractis dolosis sospites evasimus.

Eodemque tempore per somnium haec in mentem venerunt: adiciam tibi adhuc annos quindecim.

Sed cum etiam se communi mortalitatis lege teneri praesentisceret: mature vasa collegit; et sese ad pium ex hac vita exitum praeparavit. Ita enim in literis paulo ante obitum ad cl. V. Simonem Stenium datis scribit: Totus nunc deditus et addictus sum Deo, precibus, et meditationibus piis, in hac extrema mea, et virium omnium defectu plane prostrata senecta, in qua nihil gravius mihi accidit memoriae et visionis [Gap desc: Greek word]. Deum mecum et pro me ores obsecro, pro pio, sancto, beato, placido, et in fide ac confessione constante fine atque exitu vitae Qui ei obtigit ex promissione Salvatoris: quisquis vivit et credit in me, non morietur in aeternum. Diem enim supremum obiit, die vicesimo quinto Septembris, anni sexcentesimi secundi hora meridiem praecedente quadrantibus tribus, exitu beato, placidissimoque, et omnino sua pietate digno; cum vixisset annos fere septuaginta octo. Praesagium sive omen mortis ipsius fuit hoc mirabile Horologium quod habuit de illorum genere, quae [Gap desc: Greek word] appellantur; eo ipso momento, quo vir piissimus vivere in his terris desiit, sonitum aere edidit, cum toto biennio immotum et [Gap desc: Greek word] , hoc est, ut cum Apuleio loquar, insonum, quievisset: ac triduo ante eius obitum, a coniuge custodiae causa, in cista fuisset depositum. Atque cum ictu malleoli ultimo, hoc est, undecimo animam ille exhalavit, magna cum admiratione adstantium, quibus de horologio illo nihil erat exploratum. Non autem corporis morbo aliquo exstinctus est; sed marasmo senili: ut ipse sibi oculos clauserit; et absque ullo doloris sensu inter preces sanctissimas et ardentissimas, vitam finierit. In morbo distichon composuit; in quo imprudens, annum, quo ex hac vita abiturus erat, literis numeralibus expressit. Carmen est tale:

SpretUs et abIeCtUs CUnCtls, nUnc serVIO soLI,
IntentUs preCIbUs speqVe fIDeqVe Deo.

Simo vero Stenius, amicum et fautorem epigrammatis epitaphiis eiusmodi ornavit.

PEUCERUS LOQUITUR.

[Gap desc: Greek section]

Idem Latine.

Hippocrates, Ptolemaeus, et Euclides, Xenophonque;
Innumerique alii Cecropidum historici,
Doctorumque libri, quotquot vel prisca, vel aetas
Nostra dedit, gravibus nil potuere malis
Ferre opis: in Christoque fides mihi sola remansit,
Et iunctum vera cum pietate decus.

Aliud.

Donec in his terris est duratura Philippi
Gloria, Peuceri fama superstes erit.
Quae socer adseruit divinis dogmata verbis,
In phylaca studuit vera probare gener.
Multis nosse datum est, quae sit sententia vera:
Sed paucis, vera pro pietate pati.

Vir hic ad iuvandas bonas literas natus vitam scholasticam amavit natura: sed aulicum fecit fortuna: quae ut in omnibus rebus humanis, sic maxime in aulis, stabilis ac diuturna esse minime solet.

Cum Melanchthone, ut diximus quandiu vixit, coniunctissime vixit: et ab eius obitu gubernationem Wittembergensis Academiae pene solus sustinuit: tantumque abest; ut detrimenti passa sit aliquid, ut creverit in dies magis magisque et enituerit. a viris tamen excellentibus et amicissimis ipsi Peucero, notatum est ingenium elatius et [Gap desc: Greek word] inflatius: et tale quid in se agnovisse visus est; cum post calamitatem subinde vocem illam Davidis repetiit: Bonum est mihi. Domine, quod humiliasti me. Et fieri potuit, ut post obitum soceri favor aulicus maiores illi spiritus addiderit. Quotusquisque enim reperitur, qui honorum accessione non aliquantulum immutetur?

Praecipuam autem in eo meretur laudem constantia illa singularis in veritate semel agnita: a qua discedere summis periculis, ipsa etiam morte denuntiata, noluit. Probavit hanc et ipse tandem elector Augustus, cum declarationem postremam Peuceri ad propositas quaestiones legisset: Laudo, inquit, doctorem Peucerum: facit quod viro bono dignum est: perseverat in sua confessione firmiter et constanter. Ego quid credam et in quo acquiescam incertus sum prorsus, quod Deus novit. De die enim in diem aliquid novi mei sacerdotes cudunt et proferunt. et ex uno me errore in alterum pelliciunt, atque implicant dubitationibus perpetuis. Argumento eiusdem constantiae est testamentum: quod in carcere sub annum octogesimmum quartum, cum squalore carcerum, morbisque ferme enectus esset, conscripsit: id ex autographo descriptum, et ab heredibus publicatum, ita habet. Dilectissimi gener, et liberi mei scitote omnes quia nulla re vel minima, laserim aut illustrissimos principes, aut quemquam alium: sed mearum persecutionum, quas sustinui et carcerum, una hac et sola causa est, quia confessionem agnita veritatis in duob. artisculis, de Christo vero Deo et homine in una inconfusa, et inseparabili persona et de vera eius presentia in Cena sacra, abiicere et abiurare et iuratus hostis Filii Dei fieri, et supplex deprecari non volui, hoc ipsum tamquam singulare et atrox scelus, quod hanc doctrinam amplexus, et meo loco, ubi debui, professus sum, quamquam languidius et timidius id fecerim, quam debui, quod deploro et deprecor, in conspectu Dei toto corde meo assidue. Nolite ergo dubitare, Deum iudicem, testem et vindicem fore, et veritatis, ac gloria Filii fui unigeniti lesu Christi, et mea innocentia. Exposui causas maximas et gravissimas illustrissimo Principi, propter quas discedere ab hac aeterna et immota veritate caelesti non possim, et fundamenta demonstravi in utroque articulo talia, qua contra nec ipsa inferorum porta pravalebunt. Sed quia contradicere his ullo Scriptura testimonio nequiverunt, ne verbo quidem uno mihi responderunt, sed perrexerunt me affligere carcerib. inclementius, quam antea, ii etiam mutatis, quam medicamentorum usu antea mihi concessa et libera fuerant; parcius enim illa mihi permittenda esse, mandatum fuit, et secuta est mutatio victus, quae multo quam prior deterior fuit in omnibus. Praefectus enim me pavit pene non ut hominem, aut certe, ut abiectissimum hominem. Sed ignosco omnibus ex animo. Sed haec de mea innocentia vobis nota esse cupio, et ut nota fiant, Deo procurante, toto precor pectore. Vos omnes ardentissimis votis et in hac, et in illa aeterna et beata vita Deo commendare non desinam: Timete Deum: obtemperate Dei, et meis, quee dedi vobis mandatis. Diligite vos invicem ex animo et mutuis effictis iuvate. Habete vobis commendatas sorores duas, miseras orphanas, cum filio Philippo, et date operam, ut honeste elocentur. Haereditatem, quantu lacunque est, dividite inter vos amanter, servatis illis, quae antea ordinavi. Ego me totum et animam meam assiduis gemitibus commende Deo per et propter filium Iesum Christum Dominum et Salvatorem meum, in cuius confessione, adiuvante Spiritu Sancto, perseverare constanter et pie mori constitui, quandocumque Domino Deo nostro placuerit, cui servio in confessione Filii unigeniti per Spiritum sanctum, exspectans spem gloriae et adventum magni Dei et Salvatoris Iesu Christi. Veni Iesu Christe Fili Dei, et fac finem vel vitae meae, vel carcerum, ut te celebrem, vel cum electis tuis coram, vel cum Ecclesia sancta tua in hac vita, testis et praeco veritatis et mirabilium tuorum omnibus diebus vita mea, Amen.

Hortor etiam et obtestor vos omnes, ut gratias agatis Deo Patri, per Filium Iesum Christum, quod et conservavit me, in veritatis confessione et illustribus testimoniis prasentiae suae ostendit, et declaravit mihi misericordiam suam toto hoc tempore meorum carcerum, quos mihi sustinere ac perferre fuisset impossibile, nisi me Deus manifesto miraculo servasset ac sustentasset. Utinam vita mihi prorogaretur ad haec tanta beneficia vobis commemoranda, et commendandam ac pracipiendam vobis perpetuam gratitudinem erga Deum. Inprimis autem agetis Deo gratias pro hoc singulari beneficio, quod quasi dextera sua me deduxit et collocavit in hanc viam et vocationem confitendae et illustrandae suae veritatis, patefactis occasionibus, et in ea me docuit, adiuvit, confirmavit et direxit. Certus sum, quod, vel si rumpantur inimici mei, refutaturi non sint confessionem meam. De hoc ergo, et de admiranda mei liberatione, et conservatione, quod non passus est me opprimi primo impetu et consumi, et in istis carceribus per Angelos suos me ita fovit, curavit, sanavit, penitus desertum ab omnibus, et omni solatio, consilio et auxilio humano destitutum, ut nec vermiculus nec pustula mihi molesta fuerit. Deo gratias agetis sempiternas, et in his terris omnibus diebus vita vestra: Nihil moveamini hoc fato meo, quod in carcere morior. Quid mihi salutare magis? quid honorificentius? quid gloriosius accidere potest? quam si domino meo Iesu Christo, obsignem veritatem et gloriam suam morte mea? nec dubitate, Deum vobis omnibus benedicturum et benefacturum esse propter me. Hac consolatione leniatis vobis mutuo luctum, quem afferet vobis interitus meus. Ego ad beatam migrationem paratus exspecto Dominum et liberatorem meum Iesum Christum ad omnia momenta, ut educat me ex hoc carcere vel ad vos, si volet me esse superstitem, vel in Ecclesiam caelestem: ut in ipsius complexu, cum mea dulcissima coniuge, socero dilectissimo, avo vestro, laetus Patrem aeternum aspiciam et celebrem. Amen.

Exemplum omnium scriptorum, quae misi ad illustrissimum Principem, testamenti et hereditatis loco, vobis reliqui. Id si inter reculas meas non inveneritis: petere tamquam iure vobis debitum potestis, ut sciatis, in qua confessione mortuus sim. Paulatim consumptus sum toto corpore, absque dolore et molestia, singulari Dei misericordia. Ex carcere inde usque a die vicesimo tertio Martii Anni millesimi, quingentesimi, septuagesimi septimi, numquam sum eductus. Tentaverunt me multis modis, denuntiata mihi morte, et tetris carceribus, sed Deus clementer me conservavit in veritatis suae confessione cui sit laus, honor et gloria in saecula saeculorum, Amen.

Dixit Chytraeus de Philippo: Tollendum eum esse, ne impediat hoc, quod ipsi moliuntur in hac ipsa causa.Quod in socero non potuerunt, hoc perficiunt in genero. Sed benedictus sit in saecula Dominus et Salvator meus Iesus Christus, qui potens est in mea infirmitate, Deus ultionum appare. Exaltare tandem, qui iudicas terram. Iudica causam, vindica gloriam: assere veritatem Filii tui unigeniti, et tu Iesu Christe, Fili DEI, qui dominaris in medio inimicorum tuorum, reprime et confunde hostes tuos, pertinaciter adversantes veritati et gloriae tuae. Sanabilibus ignosce, hos converte ad te in veritate tua et sana eos. Tibi commendo et trado in manus tuas omni momento, animam meam, impendens hanc vitam meam in testimonium veritatis tuae, tu me redemisti pretioso sanguine tuo, propter te mortificor tota die et aestimor sicut ovis destinata mactationi, fac finem, fac finem et libera me secundum beneplacitum tuum. Amen.

Quanto mihi dolori fuerit, quod complecti mihi dilectissimam coniugem meam, matrem vestram, morientem non licuit, cum qua in castissimo coniugio vixi usque ad annum vicesimum, et quod nunc mihi non conceditur mori in vestris amplexibus et frui ante mortem aspectu et colloquio vestro, et dulcissimorum meorum nepotum, ac neptum, aestimare vobis facile est, quibus mea philostorgia nota est.

Sed tales sunt nuptiae Sanctorum: scribitur Petrus Apostolus coniugi suae dixisse, cum duceretur ad mortem.

Christus inquit: Si quis parentes, coniugem, et liberos plus diligit, quam me, non est me dignus. Oportet itaque confessionem Christi, anteferre omnibus rebus humanis. Hac atroci voce Christi et auxilio Spiritus Sancti, vici paternos affectus et relictis vobis, adhaesi Christo, cui vos et Deo Patri ex meis ardentissimis precibus, curae fore non dubitetis. Bene et feliciter valete in aeternum. Amen.

Haec est voluntas mea. CASPAR PEUCERUS D. manu propriae scripsit.

In primo matrimonio suscepit filios tres, filias septem: viditque ex iis nepotes ac neptes quadraginta unum, septem vero pronepotes ac proneptes: quae summa quinquaginta octo animas complectitur. Generos itidem nactus est viros virtute et eruditione praestantes J. U. et medicinae doctores: quibus elocavit et filias et neptes: quorumque humanitas, observantia, obsequium maximo illi in malis solatio fuit, et in meliori fortuna ornamento ac voluptati.

Reliquit scripta in usum posteritatis elementa doctrina de circulis caelestibus et primo motu.

Appellationes quadrupedum, insectorum, volucrum, piscium, frugum, leguminum, olerum, et fructuum communium; quas cum Ebero collegit.

Librum de dimensione terrae et geometrice numerandis locorum particularium intervallis, ex doctrina triangulorum sphaericorum et canonem subtensarum ipse correxit et auctiorem edidit.

Protulit et Ioannis Baptistae Montani libellum de gradibus et facultatibus medicamentorum.

Prodierunt anno millesimo, quingentesimo, septuagesimo primo Argentorati eiusdem, sed absque auctoris nomine, vitae illustrium medicorum: quas videre tamen nobis necdum contigit.

Eius sunt hypotheses quoque astronomicae seu theoriae planetarum, ex Ptolemaei et aliorum veterum doctrina ad observationes Copernici, et canones motuum ab eo conditos accommodatae.

Idem Chronicon, quod Carionis vocatur a Melanchthone socero ceptum, et affectum de voluntate Superiorum continuavit, et a Carolo magno ad nostra usque tempora et initia certaminum in ecclesia perduxit; adeoque librum quartum ac quintum adiecit.

Palmam tamen inter eius scripta obtinere videtur eruditissimus commentarius, de praecipuis divinationum generibus: in quo a prophetis, auctoritate divina traditis, et a physicis coniecturis discernuntur artes et imposturae diabolicae, atque observationes natae ex superstitione et cum hac coniunctae: et monstrantur fontes et causae physicarum praedictionum: diabolicae vero ac superstitiosae confutatae damnantur.

Ceterum dubium non est, quin apud heredes multa adhuc lateant et adserventur, ab ipso tum in carcere tum post liberationem erudite consignata: quae ut ad communem ecclesiae ac Rei pub. literariae aedificationem depromantur, votis multorum optatur.

Collecta haec de Peucero ex contione funebri a Ioanne Brendelio, et oratione parentali a Simone Stenio habita: historia carcerum Peuceri: bibliotheca Gesneri, aliis.