Petri Andreae Matthioli Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis de materia medica 1554


	Epistola nuncupatoria

Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
The navigator's option display -> character -> medium is recommended

Adiectis quam plurimis plantarum et animalium
imaginibus, eodem authore.
Cum Pont. Maximi, Cesareae Maiestatis, Cristianiss. Galliarum Regis,
ac Illustriss. Senatus Venetis, gratia et privilegio.

SERENISSIMO AC POTENTISSIMO PRINCIPI FERDINANDO
ROMANORUM, PANNONIAE, ET BOHEMIAE, ETC. REGI.
INFANTI HISPANIARUM, ARCHIDUCI AUSTRIAE,
DUCI BURGUNDIAE, ETC.
Comiti Tyrolis etc. Domino suo clementissimo.

CUM universam medicinam non modo vetustissimi quique scriptores, Serenissime Rex FERDINANDE, sed recentiorum quoque plerique Diis immortalibus acceptam referant, eamque ob id non immerito scientiam antiquissimam, celeberrimam, et divinam existiment: tum eam praecipue illius partem, quae medicamentorum doctrinam pertractat, dignam esse censent, quae Diis ipsis accepta referatur, et plane divina habeatur. Non enim fieri posse putant, ut homo ipse per se abditas stirpium, aut animalium, aut fossilium naturas facultatesque investiget, adipiscatur, et perspectas habeat, nisi eas primum a maximo omnium rerum opifice fuerit edoctus. Quamobrem non desunt probatissimi authores, qui reiectis nugis poetarum et aliorum, qui fabulose de medicinae inventoribus scripserunt, certo credunt, ac rationibus comprobant, Deum opt. max. plantarum et reliquarum rerum omnium, quas terra procreat, facultates Adae primo humani generis propagatori indicasse, eique illarum cognitionem infudisse, simulatque illi e terra conformato, vitae lumen inspiravit. A quo subsecutam aetatem volunt, rerum omnium notitiam hausisse, ac subinde, industria adaucta, res altius diligentiusque exquirere coepisse: ita ut hunc primum rei medicae plurimum cognitionis ac ornamenti accesserit. Quod cum postea animadvertissent innumeri sapientes viri, novissentque maximam esse huiusce facultatis praestantiam atque utilitatem, eius voluptate capti, ipsi etiam rei herbariae, et caeteris, de quibus illa tractat, investigandis ac cognoscendis studium impenderunt. Id quod abunde testantur Pytagoras, Aristoteles, Theophrastus, Democritus, Zoroastres, Xenophon, Amphilochus, Bion, Agathocles, Diodorus, Diocles, Carystius, Epigenes, Evagoras, Praxagoras, Cratevas, Erasistratus, Metrodorus, Nicesius, Pamphilius, Mantias, Herophilus, Hippocrates, Dioscorides, Galenus, Plinius, et alii antiquorum plurimi, quorum nomina,

ne longior sim, quam deceat, consulto praetereo. Ii siquidem nobilitate ac iucunditate huius scientiae ducti, studio item posteritatis iuvandae, et perpetuae sibi canciliandae famae, non dubitarunt variis sese vitae periculis committere, dum permultas ignotas peragrarent regiones, ut veram legitimamque simplicium medicamentorum cognitionem consequerentur. Porro quod plantarum peritia, aut inventio, praeter quam maximam secum adfert voluptatem et utilitatem, gloriam quoque et laudem pariat sempiternam, noverunt non tantum universi orbis sapientes, diligentissimi rerum indagatores, sed summi etiam ac potentissimi reges. Quippe illorum claritatem, quae hinc potissimum ortum habuerat, admirati, rati in hac antiquissima facultate summum splendorem, singularemque praestantiam esse, tantum otii ac studii ad eam percipiendam, et illustrandam contulerunt, ut eorum plerique de plantarum historia et viribus libros condiderint. Nonnulli generosa antidota composuerunt, ut ita suae, et aliorum mortalium vitae usuique consulerent. Alii etsi ex rebus consilio et armis praeclare gestis se illustres reddidissent, cum tamen illustriores effici posse cernerent, si clarissimam stirpium facultatem ipsi quoque suo essent studio prosecuti, et remotissimis terrarum regionibus raras nobilesque plantas ingenti pecunia conquisitas, ad se transferri curarunt, ut certam ac veram earum historiam describerent. Neque illud certe hos latuit, quod si hac in re studiose diutius versati, egregium quicquam invenissent, aut scripti tradidissent, suum nomen esset nullis non seculis celebre duraturum. quandoquidem herbae, quae singulis annis reviviscunt, repullulant, et revirescunt, eos perpetuo in hominum memoriam revocant, qui illas invenerunt, vel de ipsarum historia et viribus aliquid posteritatis memoriae prodiderunt. Qua in re eos minime deceptos comperimus. nam satis persuasum est omnibus, Gentianam herbam a Gentio Illyriorum rege inventam, ab eo quidem appellationem mutuatam esse, illi vero claritatem, et immortalitatem retribuisse. Similiter Lysimachia (ut Plinius est author) Lysimachum Macedoniae regem, qui eam invenit et nominavit, perpetuis laudibus celebrat. Scordium item, Mithridatem magnum illum Ponti regem, a quo Mithridatiae herbae nomen accepit: quin et Eupatorium, eundem Eupatorem cognominatum, a quo herbam hanc inventam et dictam esse volunt, nominis aeternitati commendant. Clymenos praeterea herba Clymeno regi inventori suo, Euphorbium Iubae Mauritanorum, Telephium Telepho Mysiae regibus, Echium et Anchusa Alcibiadi Atheniensium duci, famam largiuntur aeternam. Hinc etiam clarent, Attalus Pergami, et Evax Arabum reges. siquidem hic de simplicium medicamentorum viribus ad Neronem Imperatorem multa conscripsit: ut legitimas plantas nancisceretur. His accedunt Archelaus Cappadociae, Masinissa Numidiae, Agamemnon Argivorum reges, quorum nomina nulla vetustate extingui poterunt, ob eam quam in cognoscendis propendisque

stirpibus curam ac diligentiam adhibuerunt. Omittam Philometora, Hieronem, et alios plurimos magni nominis reges, ne verbosius, quam oporteat, rem hanc prosequi videar, qui vel ipsi ex hoc immortalem gloriam retulerunt, quod rei plantariae studiosi extiterint, in eaque de posteris praeclare sint meriti. Sunt etiamnum poetae quam plurimi, in quorum poematibus Sole clarius lucet, rem herbariam et antiquam fuisse, et semper laudibus decantatam. qua in re et ipsi nedum insigne, sed etiam perpetuum nomen sibi conciliarunt. Ex Graecis quidem produntur Orpheus, Musaeus, Hesiodus, Homerus, Alcaeus, Rufus Ephesius, quem testatur Galenus, libros quinque de herbis, versibus scripsisse. ex Latinis autem sunt Vergilius, Ovidius, et Aemilius Macer, qui plura de plantis notatu digna, et nunquam interitura carminibus cecinerunt. Herbarum gloriam mulieres quoque affectasse, et assecutas esse, ut quae multum curae ac studii earum viribus investigandis impenderint, non modo poetae, sed etiam historici tradunt. Etenim ob id Circen, a qua Circaea herba dicta est, poetae Solis filiam fuisse fabulantur. Sed haec re vera eam demum exquisitam herbarum notitiam adepta est, ut non temere ob eius admirabilia facta illis seculis divina potius, quam humana sit habita. Talis quoque Medea fuit, quae tantam herbarum notitiam habuit, ut cum compositis ex iis medicamentis, pluribus senectutem retardasset, Aesonem poetae finxerunt ultimo affectum senio, ab hac iuventuti fuisse restitutum. Helena ad haec elenio herbae, quam primum, ut quidam volunt, sevit, suum nomen impertita est: atque ideo in ea nunc etiam nominatissima vivit. Artemisia vero Mausoli Cariae regis uxor, alioquin praeclari nominis mulier, vel ex hoc memorabilis et immortalis reddita est, quod suum nomen herbae inditum reliquerit. Illud insuper satis esse posset, ut quenque ad plantarum cognitionem capessendam invitaret, quod haec tantum in se utilitatis habeat, ut etiam animalia ipsa, natura docta plurimarum herbarum vires cognoscant, easque mortalibus indicarint. Quandoquidem cervi dictamnum herbam, quod vulnerati, eius pastu telum eiecissent, sagittarum vulneribus mederi ostenderunt. Item cervae seseli herbam demonstrarunt: testudines cunilam, mustelae rutam, accipitres hieracium, columbae verbenacam, hirundines chelidonium, ciconiae origanum, et alia denique animalia alias innumeras herbas invenere ac monstravere. Quocirca si ad praedicta mentem animumque homines converterent, si medicae materiae primordia spectarent, utpote cum plantae suis divinis praeditae vitibus, statim ab elementis conditis, e terra emerserint, nullum mihi dubium est, quin omnes fateretur, hanc facultatem antiquitate, nobilitate, et divinitate caeteras antecellere. Neque ob id solum illi tantum laudis, admirationis, ac gloriae debetur, quod eius cognitio iucunda et delectabilis sit, sed etiam quia utilis ac necessaria existit. Ea nanque sanitatem (qua nihil homini exoptatius esse potest) tuetur, varia innumeraque morborum genera fugat, ferarum virus evincit, et venenorum vim demolitur. quinetiam homines in vita diutius servat, et saepe deploratos, quorum scilicet salutis nulla spes reliqua est, ad vitam revocat. Quod

cum recte quidem aestimassent Romanorum imperatorum nonnulli (ut libro primo de antidotis testis est Galenus) etsi in republica administranda, et provinciis gubernandis ac tutandis plurimum essent occupati, eos tamen non mediocre studium tenuit colendae atque illustrandae rei herbariae. Quippe ut legitimas plantas consequerentur, utque veris aromatibus potirentur, in multis ac longinquis regionibus herbarios magnis sumptibus alebant, muneribusque donabant: hac praeterea animi inductione, ut inde non minus gloriae quam utilitatis referrent, quod ita quoque studerent mortalitatem beneficio demereri. Sane memorabili suorum maiorum exemplo ducebantur, qui non solum exuvias regum, quos in bello vicerant, trophaeis dicatas, in triumphis portare, ipsosque reges victos ante se ducere solebant, sed etiam peregrinas plantas, et generosa aromata, quibus rarae praeclaraeque dotes inerant, in eisdem magno cum honore ferebant. Nec putabant ii, se minorem laudem ac gloriam adeptos esse ex plantis illis, quas postea diligenter suis in hortis ferebant, itemque ex aromatibus, quae inter sua alia pretiosa reponebant, in suum et aliorum commodum, quam ex trophaeis, simulacris, et arcubus, quae omnia erigi curabat senatus populusque Romanus in perpetuam rerum gestarum memoriam, et eorum gratiam, qui se tali laude dignos exhibuerant. Magno etiam apud Romanos honore habiti sunt ii, qui de plantarum historia et viribus scripserunt, inque hac facultate claruerunt. Argumento satis manifesto, quod expugnata Carthagine, omnes bibliothecas, quas invenerant, variis regibus ac principibus donaverint, praeter duo et triginta volumina de re herbaria et agricultura tantum, a Magone Poeno scripta, quae Romam attulerunt, et ut in Latinam linguam verterentur, mandarunt: tantam nimirum solus cum Romanis iniit gratiam Mago ille rei herbariae, et agriculturae peritus. Verum enimvero etsi medica materia nullis olim non seculis celebris, nec solum tractata, sed etiam exculta fuerit, accidit tamen vel regnorum eversionibus, vel seditionibus, et bellis tum civilibus, tum externis, vel grassantis pestilentiae saevitia, vel medicorum qui nos praecesserunt incuria, ut tam praeclara divinaque facultas superiori nostro seculo obsoleta, intentata, et inculta iacuerit, adeo ut perpauci reperirentur medici, qui alias fere plantas, quam olera, quorum frequens est in cibis usus, cognoscerent. Qua quidem re animadversa, complures aetatis nostrae clarissimi viri, et rei medicae diligentissimi indagatores, Latini et Graeci sermonis peritissimis, Hermolaus Barbarus, Nicolaus Leonicenus, Ioannes Manardus, Ioannes Ruellius, Marcellus Vergilius, Leonhartus Fuchsius apud Germanos clarae eruditione medicus, Antonius Musa in academia Ferrariensi doctrina celebris, Otho Brunfelsius, Iacobus Sylvius, Aloysius Mundella, et alii, strenuam navarunt operam, ut discussa superioris seculi caligine, medicam materiam e tenebris eriperent, et suae luci restituerent. Quos equidem eo quo potui maiori studio atque industria secutus, cum multis iam annis animadvertissem in universis Italiae pharmacopoliis cum a seplasiariis ipsis, tum maxime a medicis huius facultatis ignaris, quam

plurimos errores, eosque graves et detestandos, committi in humanae vitae discrimen, ac saepe in eiusdem perniciem, ut illorum errores tollerentur, habita nostrorum pharmacopoeorum ratione, quorum paucis satis Latine sciunt, Dioscoridem Anazarbeum et Graecum, et antiquissimum scriptorem, ac in simplicium medicamentorum historia et viribus reddendis facile principem, in Italicam linguam vertendum, et Italicis item commentariis, ut possem, illustrandum suscepi. In quos utique, quantum ingenio, quantum labore ac cura, quantum denique iudicio consequi potui, contuli, ut legitimas quas puto plantas proderem, meamque similiter de caeteris simplicibus medicamentis proferrem sententiam. Qua in re coacti fuimus non modo seplasiariorum, et medicorum superioris aetatis, qui hanc medicinae partem neglexisse videntur, errata passim explodere, sed recentiorum quoque, qui tamen materiam hanc diligentissime tractarunt, opiniones saepenumero refellere. Nec certe mirum, quod viri alioqui doctissimi, et summa laude digni impegerint, lapsique fuerint, vel in tanto rerum discrimine vacillantes, vel interdum humana caligine caecutientes. quod quidem et nobis aliquando accidisse hoc opere non dubitamus. Porro plantarum et animalium historiam late, quantum res postulare visa est, complexus sum. In viribus autem recensendis, eas cuique plantae ex Galeno in fine reddidi, eoque fere semper contentus fui, nisi quando quid ipse praetermisit. Praeterea cum plura sint plantarum, aromatum, et aliorum simplicium medicamentorum genera, quae frequentem in medicina usum obtinent, partim a Mauritanis, partim ab aliis qui per singulas aetates claruerunt, inventa, de quibus nusquam, quod extet, meminerunt Dioscorides, Galenus, aliique veterum Graecorum authores, ea omnia nostris commentariis inserimus, ipsorumque historiam et vires, ea qua potuimus diligentia, descripsimus. Hoc opus ubi ad umbilicum perduxissem, vel amicorum hortatu edidi, eo in primis animo, ut aliqua ex parte industria mea hominum vitae prodessem, deque ea bene meritus existimarer. Assecutus hoc sim necne, nostrum non est ferre iudicium. Nisi temere fortasse a nobis dictum videretur, illud certe testari possem, me ex eo coniecisse non ingratum opus Italis, neque inutile fuisse, quod paucis post annis tertio, et quarto, et quinto (ni fallor) fuerit excusum et venditum. Adderemque non vulgare de eo doctorum virorum iudicium, ex quo etiam cognovi, me non oleum nec operam plane lusisse. Id profecto me movere debebat, ut si quid de exteris quoque gentibus promereri possem, tentarem, ne viderer in hoc Italis solis natus. Sed illud praeterea huc accessit, quod ex illis etiam aliquos nostris commentariis, {quanvis} <quamvis> Italice conscriptis, delectatos esse, ex iisque fructum aliquem cepisse intellexerim. Cuius rei illud mihi satis manifesto indicio fuit, quod ex recentioribus tam Germanis, quam Gallis scriptoribus invenerim, quibus placuit nostras qualescunque sententias interpretari, suisque scriptis interserere, neque eas tantum nobis ingenue acceptas referre, sed de nobis etiam (quae eorum fuit humanitas) admodum honorifice loqui. Quorum erga nos

voluntatem ut augerem, et studium omnium externorum si possem adiuvare, utque illi gratiam aliquam rependerem, et cum aliis omnibus inirem, nulla mihi commodior ratio visa est, quam ut Italico nostro commentarios in Latinam linguam transferrem. Hos itaque quam primum potui, Latinos feci, in quibus tamen plura mutavi (quod maxima rei difficultas tulit) plura auxi, et omnia quodammodo illustravi. Adiecimus insuper quam plurimas plantarum et animalium imagines, quam fieri potuit delegentius, ad naturae imitationem expressas, {maguis} <magnis> cum laboribus, tum sumptibus: non alia mehercle ratione, quam ut iis, qui terras peragrare non possunt, nec praeceptores habent, quasi hortulum exhiberemus, in quo omni tempore, nullo cultu adhibito, vivas fere stirpium effigies spectarent. Enimvero, Serenissime Rex FERDINANDE, tanto semper cognoscendae materiae medicae, et iuvandae posteritatis desiderio exarsi, ut facile impulsus sim per varias ire solitudines, loca tum amoena, tum horrida perlustrare, et abditas terrae fibras scrutari, ut res ipsas oculata fide cognoscerem. quas modo vel cum vitae meae periculo in praeruptis montium locis quaesivi, modo in densis et asperis sylvis, modo in convallibus opacis, modo in collibus apricis, nunc in paludibus et lacubus, nunc in fontium et fluminum ripis, nunc in litoribus maris, alias in campestribus, arvis, pratis, et vinetis, alias in clarissimarum urbium viridariis, alias in ruderibus et collapsis aedificiis, alias in speluncis et longis terrae meatibus, alias in subterraneis metallorum fodinis, et eorum fornacibus. Ex quibus sane locis plura mecum detuli simplicia medicamenta, quae ab adulterinis, quorum est in officinis usus, maxime distant. Nec me certe labores aut pericula deteruissent a magnis longisque itineribus, quod Galeni exemplo mare traiecissem, et Cyprum, Cretam, Lemnum, Syriam, Aegyptum, aliasque regiones peragrassem, ut multa praeclara simplicia, quae hodie desiderantur, essem consecutus, ad mortalium cognitionem et usum transferenda, nisi meae animi propensioni obstitissent negotia domestica, aegros curandi pietas, et corporis imbecilla satis constitutio, quae me quidem maris et longae peragrationis incommoda ferre non diu permisissent. His tamen nostris secundis conatibus magnam opem tulerunt (nec enim me pudet verum aperte fateri) nonnulli huius aetatis medici clarissimi, et rei herbariae peritissimi, quorum alii plantarum missione, alii consilio, alii rerum inventarum communicatione, mihi multum profuerunt. Inter quos potissimum non gravarer hoc loco commemorare, si possem illis ex beneficii accepti commemoratione aliquam referre gratiam, Lucam Ghinum Forocorneliensem medicum ingenii et doctrinae singularis, Pisis magna cum omnium laude rem herbariam profitentem: item Gabrielem Falloppium Mutinensem, medicum eruditione et experientia clarum, qui Patavii honoratissime humani corporis fabricam pariter et materiam medicam profitetur: necnon Andrea a Lacuna Secobiensem medicum praestantissimum: praeterea Bartholomaeum a Maranta Apulum medicum apprime eruditum: Ulyssem quoque Aldrovandum Bononiensem honestissimi generis, probatae doctrinae, et magnae expectationis medicum. Quibus omnibus

eo magis me devinctum esse intelligo, quod ii pro sua tantum humanitate ac liberalitate, me, quem non noverunt nec viderunt unquam, amore et officio prosequantur: nisi forte eorum in nos benevolentia ex eo orta sit, quod iam aliquam de nobis conceperint opinionem ex nostris Italicis commentariis. Non defuerunt etiam amicitia et affinitate nobis coniuncti, quorum studio ac diligentia, mihi licuit hoc tempore non aliter peragranti, ex diversis locis plures plantas consequi, earumque picturas edere. Sed praesertim in hoc pro nobis assiduam navavit operam Io. Odoricus Melchiorius Tridentinus medicus spectatae eruditionis, et magnae spei iuvenis, qui me in patris locum semper habuit. sane is tum Patavio, tum Venetiis complures stirpes non vulgares ad nos perferri curavit. Potuissem equidem haec omnia dissimulare, et mihi soli universam laudem vendicare. sed absit omnis inanis gloriae cupiditas. Etenim benignum est (ut Plinius in epistola ad Vespasianum scite inquit) et plenum ingenui pudoris, fateri per quos proficimus. Caeterum quandoquidem Dioscorides non modo quinque libris tradidit universam medicam materiam, quae plantis, animalibus, et metallicis comprehenditur, sed his etiam sextum attexuit, in quo ad mortalis generis usum de antidotis disseruit, quibus venena omnia arcentur, ac omnium venenosorum animalium morsus ictusque curantur, ideo nos ipsum secuti in hunc quoque commentarios scripsimus, in quos plura regessimus, quae vitae hominum profutura speramus. Nam praeterquam quod improborum veneficorum insidiis pateant cum universum genus humanum, tum maxime reges ac principes, non desunt etiam innumera animalium genera, quae morsu vel ictu homines ex tempore interimunt. Quippe scorpiones, stelliones, phalangia nostris in domibus vivunt oberrantque, quae animalia cum nullam habeant personarum aut locorum rationem, ubique sese recipiunt, et latebras nidosque parant. quo fit, ut interdum ab hominibus inscientibus molestata, ictu venenum inferant, et ictos in perniciem agant. Latent praeterea modo in hortis et viridariis, modo in vinetis, modo in pratis, aliusque in locis inter flores et herbas, aspides, viperae, et alia venenosa reptilia, quae vel si tantillum quidem pede premantur, aut excitentur, illico exitiosum vulnus infligunt: ex quo statim, vel paulo post icti commoriuntur, nisi quam primum antidotis succurrantur. Est et canis, qui etsi homini familiarissimus sit, tamen cum in rabiem agitur, quos momorderit, in horrendum mortis genus plerunque deducit. Quod cum diligenter examinassent recteque expendissent complures veterum sapientum, quorum superius meminimus, plantarum, aromatum, et aliorum quoruncunque simplicium medicamentorum vires altius perscrutati, varia adversus venena et virulentorum animalium morsus antidota composuerunt. Quorum vestigia secutus Mithridates magnus ille Ponti et diversarum gentium rex, cuius etiam ante mentionem fecimus, cum non magnam satis sibi gloriam ex eo comparasse iudicasset, quod mortalium solus (ut tradit Plinius) duabus et viginti linguis loqueretur, adeo ut de subiectis gentibus nullum hominem per interpretem compellaret, nec quod plurimis potitus esset victoriis,

ad maiorem adhuc immortalemque suam gloriam medicinae peculiariter curiosus fuit, et rei herbariae percipiendae maximum studium impendit. Quorum utrunque plane assecutus videtur: nam ex herbarum cognitione antidoti genera invenit, ex quibus unum composuit, quod nomen etiam eius retinet, et suum authorem famae immortalitati consacrat. Huius antidoti usu adeo corpus suum rex ille firmaverat, tutumque a venenis reddiderat, ut cum ipse vitam finire mallet, quam Romanorum servitutem pati, id saepius fertur frustra veneno tentasse. Mithridatem imitatus est Andromachus doctissimus pariter et elegantissimus Neronis imperatoris medicus. Is siquidem theriaces compositionem invenit, quae, Galeni testimonio, a venenis servavit non solum plurimos Romanorum imperatores, ac innumeros principes, sed et alios quosque, qui eam opportune sumpserunt. quapropter Galeni tempore, ab ipso magnifice ac splendide, ita iubentibus imperatoribus, haec parabatur antidotus. Praeteribo Attalum Pergami regem, de quo etiam a nobis ante dictum est, quem quoniam idem studium tenuit antidota conficiendi, ideo is ab ipso Galeno maximis laudibus celebratur? Veruntamen nostra haec aetas ex horum antidotorum usu non eum fructum neque utilitatem capit sentitque, quam sensit antiquitas. Nam etsi eorum nomina monumentis tradita habeamus, atque etiam antidota ipsa in seplasiariorum officinis parata reperiantur, non eos tamen effectus viresque haec praestant, quas suis nominibus pollicentur, quasque illa praestare veteres memoriae prodiderunt. Cuius discriminis illud nimirum in causa est, quod plura a nobis desiderentur generosa et pretiosa aromata, quae legitima ac omnium praestantissima suis antidotis immiscebant Mithridates, Attalus, Andromachus, {Galenns} <Galenus>, et alii complures veterum: quaeque ingenti pecunia, summo studio ac labore, ab Arabum, Aethiopum, Troglodytarum, aliarumque diversarum gentium regionibus, illius florentissimae aetatis imperatores Romam adferri curabant. Ubi tamen nemini, praeterquam medicis imperatoriis (quod fatetur Galenus) licebat veram ac legitimam theriacen conficere: nisi quis forte potentiorum favore, ab Imperatoribus esset iis praeclaris donatus aromatibus. Id quod maxime facit, ne miremur si theriace nostri usus, itemque antidotus Mithridatica non perinde pollent viribus, atque earum nomina promittunt, et veterum scripta testantur. At certe in hoc satis infeliciter actum esse constat cum vita hominis, utpote quae iacturam fecerit maximorum remediorum adversus venena, aliaque gravissima incommoda, quibus obnoxia est, ac saepe affligitur. Quamobrem hac nostra aetate, in qua quidem reliqua fere omnia in pristinum candorem reduci, et suae integritati restitui videntur, gloriosus et vere fortunatissimus dici posset summus ille Pontifex, invictissimus ille Imperator, serenissimus ille Rex, magnanimus ille Princeps, sapientissimus ille cuiuscunque reipubl. Senatus, qui propriis animi dotibus Romanos illos imperatores, et alios potentissimos reges imitatus, nullis sineret se vel sumptibus, vel laboribus gravari, sed omne studium, omnem operam, omnem denique suam facultatem adhiberet, ut iamdudum deperdita

aromata, quae omnino nobis desunt ad antidota conficienda, in lucem revocarentur. Enimvero si horum aliquis id faceret, vel si omnes idem facere contenderent, non suae tantum et aliorum mortalium vitae consulerent, deque posteris praeclare mererentur, sed praeterea hinc famam assequerentur aeternam. siquidem beneficium id posteri summa cum laude propriis authoribus perpetuo acceptum referrent. Equidem si id mihi non licuit, id saltem quod potui, omni studio industriaque mea praestare conatus sum. nam cum viderem huius nostrae aetatis homines in iisdem quae priscae, atque etiam in maioribus vitae periculis versari, nobis tamen deesse vera illa ac generosa veterum antidota, ob ea quae hodie in iisce desiderantur legitima ac praeclara simplicia medicamenta, tentare volui, possentne ex legitimis quae habemus, composita fieri medicamenta, quae illorum vicem pensarent. Feci id quidem magno meo labore, longoque rerum usu et experientia: sed assecutus sim necne quod contenderam, ignoro. Illud certe fateri possem, ea semper mihi visa esse longe felicius theriacae et Mithridaticae antidoti vires praestare, quam quae passim hac tempestate, earundem nomine conficiuntur. Verum non omisi, quin in hoc, sicut in reliquis aliorum potius esset iudicium, quam meum. quandoquidem eo promerendi animo, quem semper habui, in nostris commentariis in sextum Dioscoridis librum, non solum Dioscoridem ipsum, quantum potui, illustravi, sed quaedam etiam antidota nobis inventa descripsi. Caeterum cum veterem et usitatum scriptorum morem secutus, patronum quaererem, qui hosce nostros commentarios ab invidis, malevolis, et vitiligatoribus protegeret ac tueretur, cuius item amplitudine, authoritate, et splendore maiores illi quodammodo, graviores, et illustriores redderentur, prima omnium mihi occurrit Serenissima maiestas tua, Potentissime REX FERDINANDE, ut quae pro sua summa virtute atque immensa clementia, neminem unquam inique depressum non extulerit, aut iniuria aliqua affectum non defenderit. Praeterea mihi admodum condecens visum est, ut opus, in quo ea tractatur materia, cuius studio olim reges summopere delectati (quod supra retulimus) perpetuum nomen sibi conciliarunt, non alio quam Regi dicetur, eique praesertim, quem mira naturalis philosophiae et rei medicae voluptas tenet. Quarum facultatum dignitatem et excellentiam quia Serenissima Maiestas tua summo studio et amore prosequitur, ideo iure aliquo hos nostros commentarios illi dedicandos esse putavi. Illud quoque me adduxit, ut potissimum tuae Serenissimae maiestati eos nuncuparem, quod ex compluribus audiverim, eam hilari admodum vultu, summaque humanitate cuiusque conditionis hominum munera suscipere: id quod christianae charitatis, ac religionis maximum praebet indicium. Huc etiam accedit immensa erga studiosos quosque Serenissimae maiestatis tuae benignitas, quae eos perpetuo promovet, fovet, ac tuetur: sed maxime in medicos, quos ea prae caeteris (ut audio) praecipua benignitate complectitur, utpote qui divinam potius, quam humanam profiteantur facultatem. Quod etiam apud Hebraeos testatum reliquit Iesus Syrac divino

spiritu afflatus, dum sic inquit. Ab altissimo orta est medicina, et a rege accipiet munera. medicamenta de terra creavit dominus, et vir prudens non contemnit illa. disciplina medici exaltabit caput eius, et in conspectu magnatum collaudabitur. haec ille. Porro illud omnibus mirum videri posset, quo Serenissima maiestas tua, etsi in gravissimis negotiis, sui imperii functionibus, et curis dies fere noctesque versetur, praesertim cum ea sola in universa repub. christiana adversus immanissimas Turcarum gentes iugiter firmissimis sese offerat propugnaculum, nunquam tamen praetermittere soleat, quin succisivis quibusdam horis, variis scientiarum studiis vacet. Sed quid plura referam de tanto Rege? cuius nimirum religionem, iustitiam, prudentiam, pietatem, generositatem, liberalitatem, beneficentiam, humanitatem, ac probitatem admirantur non modo universae reipub. christianae principes ac populi, sed aliae quoque gentes, quando nullis hominum praeconiis praeclarissimae animi illius dotes satis explicari possint. Reliquum igitur est, ut Serenissimam maiestatem tuam humillime rogem, ut hoc sui mancipii munusculum, qualecunque sit, in servitutis meae testimonium laeta fronte accipiat, foveat, et tueatur. Id quod eam maxime facturam spero. nam si munus hoc quasi chartaceum perpendet, exiguum quidem, nec tanto rege dignum videbitur: at si animum donantis respiciet, maximum dicet, atque hoc nomine me (quae sua erit immensa benignitas) suo favore complectetur. Quod si ipsa, ut spero, fecerit, praeterquam quod quam plurimos studiosos doctosque viros excitabit, me quidem eo invitabit atque alliciet, quod maiora fortasse atque exoptatiora, quae nostra in officina continue cuduntur, diutius latere non sinam. Quae si in lucem quandoque prodibunt, ea universa posteritas Serenissima maiestati tuae accepta feret. Cui non solum haec, sed et meipsum, et servitutem meam dedico, dono, ac voveo.

Goritiae, Calend. Ianuarii, M. D. LIIII.
Sereniss. Maiestatis tuae
Mancipium
Petrus Andreas Matthiolus medicus.


	Epistola nuncupatoria