Petri Andreae Matthioli Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis de materia medica 1554


	111 - Ebenus

Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
The navigator's option display -> character -> medium is recommended

quae quidem incommoda hanc pestem comitari solent. Caeterum eo tempore, quo primum in Italiam Guaiacum inferri coepit, necnon etiam multis post annis, non sine summo timore dabatur potandum. Etenim ferebatur illi manifestum necis periculum imminere, qui rectam exquisiti victus rationem per panis, et uvae passae modicum non servasset, quique non perstitisset in curatione ad quadragesimum diem usque in tenebris inclusus, ita ut ne aeris quidem claritatem inspiceret, nedum pedem e cubiculo efferret: iis insuper carnium esu, et vini potum interdictum erat, non secus atque veneno. Verum enimvero cum saepius evenisset, ut ante constitutum tempus quidam ob tenuissimam victus rationem ita imbecilles, ac viribus destituti conspicerentur, ut pene spiritus, et vita deficerent, ii ne in tam manifesto vitae discrimine versarentur, a consanguineis, et assidentibus persuasi, caporum, gallinarumque iura, ac contusas carnes in cibum sumere, tantum inde percipiebant iuvamentum, ut vitam quasi deperditam recuperarent. Quo postea medici experimento edocti, vanam illorum doctrinam ridentes, qui tam gravem aegris legem imponebant, paulo pleniori victu uti iusserunt, nempe iuvenum gallinaceorum carnibus, ac maiore panis portione. At nullus tamen adhuc ausus erat vinum exhibere. Qua re a me saepius animadversa, ego primus (ni fallor) inter Italos medicos rationibus non obscuris adductus tentare volui, posset ne vinum dari ex Guaiaci maceratione iis maiori cum iuvamento, qui Gallica lue correpti essent. Quod cum mihi in frigidis morbis felicius cessisset, quam ex aqua tantum lignum decoquere, id potissimum me adduxit, ut hanc vini potandi rationem ad commune omnium commodum literis, posteritatisque memoriae mandarem. id quod feci pluribus iam annis elapsis, quo scilicet tempore Dialogus noster de morbo Gallico Bononiae excussus prodiit in lucem, ubi eodem anno Carolus V. invictissimus Imperator a Clemente VII. Pontifice maximo imperiali diademate feliciter est coronatus. Ex quo postea factum esse audivi, ut plerique medici ex illis nostris lucubrationibus, brevi temporis tractu plurimum laudis, ac gloriae sibi comparaverint, utpote qui vinum Guaiaci ad suam praxim vertissent, prospero admodum successu. Licet fuerint, qui aliis persuadere conati sint, suum illud esse inventum: qui ut rem facilius praetexerent, omnibus huiusmodi vini praeparationem dissimulabant, et occultabant: vel id facerent, ut rem ita plurimi facientes, inde maiorem quaestum consequi possent. Sed cavendum profecto est a quibusdam impostoribus, qui cum sint earum rerum ignari, quae ad medicae facultatis contemplationem spectant, dum lignum, vel etiam cortices ex vino decoquunt, cyclaminum, bryoniam, pityusam, colocynthidem, et turpetum admiscent, atque alios mille cacodaemones, qui eos de medio tollant. Quippe nulla habita temperamenti, aegritudinis, temporum anni, sexus, nec aetatis ratione, singulis diebus huiusce decocti tepidi cyathum omnibus indifferenter praebent potandum. Quo fit, ut si forte quadam unum quandoque persanant, decem postea iugulent, tanquam improbi carnifices. Verum ut quisque horum manus evitare, atque effugere possit, operaepretium visum est, vini Guaiaci conficiendi rationem subiungere, ac subinde hauriendi modum addere. [Vini Guaiaci conficiendi, et exhibendi ratio.] Sumito igitur ligni Guaiaci praestantissimi lima in scobem tenuissimam attriti, aut tornatili instrumento minutim concisi libras quatuor: corticum eiusdem libras duas: cardui benedicti libram unam et semis: adianti, aspleni, florum utriusque buglossi, cuiusque libram: cassiae odoratae drachmas sex: seminis anisi sescunciam: sacchari libras quinque. Deinde coniiciantur omnia in cado vinario mundo aptae capacitatis, desuper affusis vini albi quam optimi et ferventis, libris centum, et quinquaginta, mox diligenter vas operculetur, omniaque sic macerari triduo dimittantur. Post triduum vero linteo percolentur, asserveturque huiusce macerationis vinum in alio vase ad aegrotantium potum. Siquidem bibitur hoc tam in prandio, quam in coena secundi Guaiaci decocti loco: non mane, neque vesperi serapii vice, quemadmodum temere multi facere consueverunt. Hoc idem vinum longe etiam melius, et maiore quantitate vindemiarum tempore confici potest, admixtis ligno, cortice, caeterisque aliis, recentibus uvis albis in mustum compressis: ibique tandiu dimissis, quousque mustum effervescere desinat, et pellucidum, clarumque reddatur: veruntamen multiplicanda sunt omnia, quae conveniunt medicamenta, pro uvarum quantitate. Praeter huius vini potum cibis associandum, bis in die mane scilicet, et vesperi tribus, aut quatuor horis, antea quam sumatur cibus, aegrotantibus exhibeo decocti ligni ex aqua secundum communem medicorum usum senas uncias, admixtis unciis duabus liquoris hoc modo parandi. Sumito primum adianti, lupi salutarii, fumariae, aspleni, senae, singulorum manipulos tres: radicum centaurii magni, glycyrrhizae, filiculae, utriusque buglossi, singularum uncias quatuor: seminis anisi, melanthii, florum sativi, et erratici buglossi, omnium santalorum, cassiae, quam cinnamomum vocant, singulorum drachmas quinque. Haec ex aquae libris viginti quatuor decoquantur ad tertias, demum colentur. Sumito deinde praestantissimae senae libras duas, coniicitoque in vas fictile oris angusti, demum percolatum decoctum fervens superimponito, ac inde obturato fictilis ore pulvinari anserinis plumis farcto, ignique prius calefacto fictile involvito, et loco calido collocato, itaque per diem, ac noctem reponito. Postridie vero manibus sena premitur, mox dilutum percolatur, cui adiiciuntur diluti rosarum efficaciter alvum subducentis librae sex, sacchari librae octo: effervescunt deinde simul subiecto igne, quousque tertia pars evanescat. quo facto additur electissimi Rhabarbari minutim concisi uncia, ac ita iterum fervent omnia, donec iulapii modo consistat liquor. Postremo percolatur linteolo, et vase vitreo reconditur. At si aegrotantes multa pituita redundent, decocto praescripto optimi turpeti uncia utiliter addi potest. Superest victus ratio, quae aegro talis praescribenda est, scilicet ut tam in prandio, quam in coena edat panis ternas tantum uncias, sitque is similaceus, ac probe in elibano coctus: item totidem carnis pullorum gallinaceorum, perdicum, attagenarum, turdorum, ac avicularum in sylvis, vineis, ac montibus victitantium, assatae potius, quam elixae: quin et uvae passae modicum. Bibat autem oportet praescripti vini aequam cum cibo mensuram. Quod si quis purum id bibere non posset, diluatur aqua, quae in phialis vitreis addita Guaiaci {unceola} <unciola> brevi temporis spatio efferbuerit. Tempus autem huic curationi aptissimum profecto ver est martio, aprili, et maio mensibus. quod si hoc tempore fieri non possit, fiat mense septembri in autumno: non sicuti aestivis ardoribus, et exurente iam sirio non modo diuturna pharmaca, sed ne quidem brevia tolerant homines;


	111 - Ebenus