Petri Andreae Matthioli Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis de materia medica 1554


	106 - Trifolium

Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
The navigator's option display -> character -> medium is recommended

habent, et in extrema parte velut eminentem aculeum. Sed frutex huius duum pedum, interdum altior conspicitur, et odorem gravem emittit, quorum nihil circa pratense trifolium invenitur. haec ille. [Trifolium acetosum.] Est et aliud trifolii genus sapore acetoso, foliis subpallidis, tenuibus, cordis effigie: quod a quibusdam Panis cuculus, ab aliis Trifolium acetosum, et Alleluya vocatur. Plinius (ut quidam putant) hoc oxyn nominat libro XXVII. cap. XII. ubi sic inquit. Oxys folia terna habet. Datur ad stomachum dissolutum. Edunt et qui enterocoelen habent. Nec plura de hac herba Plinius. Caeterum Trifolium pratense in Italia trium est generum. Primum foliis exit rotundis, et amplis: secundum longiusculis: tertium ut primum circinatis, sed brevioribus. Distant et florum colore, quod in uno flores albicent, in altero rubescant, in tertio lutei spectentur. Pratense trifolium tempestates praenunciat. nam (ut Plinius est author) inhorrescit, et folia contra tempestatem subrigit. Habetur praeterea herba, de qua ideo hic inter trifolii genera disserendum duximus, quod folio exeat triplici cornu diviso: unde etiam apud quosdam herbarios sibi Trinitatis nomen comparavit. [Trinitatis herbae mentio.] Haec itaque herba TRINITAS vulgo vocata, in locis provenit uliginosis, et inter fruteta: gaudet enim opacis. Folia fert triquetra, longis pediculis appensa, quae aversa parte cyclamini modo subpurpurascunt, superiore vero albis quibusdam maculis resperguntur. Caulem habet tenuem, in cuius cacumine primo statim vere flos emicat caeruleus. Radicibus nititur numerosis, tenuibus, subrubentibusque. Huiusce meminisse Graecos, nec pariter Mauritanos, hactenus compertum non habeo. Probatur maxime recentioribus medicis ad vulnera glutinanda, tam exterius illita, quam interius sumpta. quinetiam et ad enterocoelas: in quem usum pulverem dimidii cochlearis mensura ex vino austero propinant. [Quorundam error.] Sed ut ad trifolium nostra redeat oratio, eos in apertissimo errore versari existimaverim, qui Andacocam Aphris vocatam, ad quamvis trifolii speciem referunt. Quandoquidem Andacoca (ut testatur Serapio) nil aliud est, quam Dioscoridis Aegyptia lotus. E cuius semine, quod papaverum modo capitibus quibusdam includitur, Arabes sibi oleum conficiunt, quod miris laudibus efferunt in nervorum morbis, praesertimque tremoribus: illudque oleum de Andacoca appellant. Id enim non desunt, qui credant e vulgari trifolii semine fieri. sed quam aperte decipiantur, vel ipsi videant, vel alii iudicent. [Trifolii vires ex Galeno.] Trifolium scriptis tradidit Galenus libro VIII. simplicium medicamentorum, sic inquiens. Tryphillum, quidam asphaltion, quidam oxyphyllon, nonnulli minyanthes, sunt et qui cnicium vocitent. Prima quidem tria ab accidentibus frutici, reliqua duo nomina haud scio unde. Vis plantae est calida, et sicca ut bitumen, cui odore est similis, utrinque tertio ordine. Proinde pota laterum dolores ab obstructione natos iuvat, et urinam, mensesque provocat. haec Galenus. Sed animadvertendum est, an Galenus ipse in Trifolii facultatibus recte perceperit Dioscoridis sententiam. Quippe is in libro de theriaca ad Pisonem, ubi plurium medicamentorum facit mentionem, quibus contrariae insunt facultates, haec de eo memoriae prodidit. Trifolium herba, quae hyacintho similis est, cum vere parturit, et semen agresti cnico persimile obtinet, decocta admodum, deinde morsibus aranei, vel viperae quoque ex aquae fotu adhibita ipsis medetur, et dolores statim sedat. Sin autem in alio non commorso sanum locum eodem fotu circundederis, similem sensum, similesque dolores iis, quos morsus invehit, omnes efficit. Ut re vera miraculo dignum opus esse videatur, videlicet herbam et morsum sanare, et ferarum modo sanam partem prave afficere. hactenus Galenus. [Galeni sententia damnata.] Verum id, si Dioscoridis verba recte expendantur, nullo miraculo fieri facile constabit, sed potius secundum ipsius naturae ordinem. Siquidem (ut Dioscorides scribit) non omne trifolii decoctum illud efficere potest, sed tantum id, cuius folia quispiam a ferarum morsibus liber evaserit, si eo alterius locus ulcere affectus perfundatur. Id quod aperte Dioscoridis verba declarant, cum inquit. Tradunt aliqui totius fruticis, radicis, foliorumque decoctum fotu dolores eorum finire, quos serpentes percusserint. Qua autem aqua sanatus quis fuerit, si ea quispiam alius foveatur, qui ulcus habuerit, perinde afficitur, ut a serpente demorsus. Ex iis Dioscoridis verbis clarum fieri puto, hanc rem in se nihil admirationis habere. Nam cum Trifolii ipsius decoctum, quo demorsi foventur, venenum a vulnere extrahat, eique permisceatur, haud dubie id venenosum redditur. Quamobrem minime quidem mirum videri debet, si idem decoctum, quo quispiam non demorsus foveatur, ubi perfusae partes aliquo ulcere laboraverint, veneno per ulceris poros ingrediente, ac sanguini se commiscente, ea omnia excitet mala, quibus demorsi vexantur. idem enim venenum cum sit, eosdem quoque praebeat effectus necesse est. Unde liquido colligi potest, quod virus a Trifolii decocto evocatum, non autem Trifolium, sit illud similem sensum, similesque dolores faciat. Quod autem venenum executum a ferarum morsibus ulceratis particulis contactum necem afferre possit, complures tam Graeci, quam Arabes authores, manifeste demonstrant. Quandoquidem scribentes ore demorsos fugere praestantissimum esse remedium, serio nos admonent, ne id ore ulceribus affecto fiat: quoniam si venenum illud ulcus inficeret, fugentem in mortis discrimen duceret. Haec itaque sunt, quae me maxime movent, ut credam Galenum hac in re Dioscoridis mentem non accepisse, atque etiam, si licet dicere, caecutivisse. Caeterum non desunt, qui velint, ut Galenum tueantur, librum de theriaca ad Pisonem non esse legitimum, idque pluribus rationibus comprobant. Quibus an assentiendum sit, iudicent ii, qui Graecam Galeni phrasim profitentur, quique eius volumina diutius evoluerunt. Ego certe, ut dicam quod sentio, non possum non illis subscribere, qui librum illum spurium esse censent.


	106 - Trifolium