Petri Andreae Matthioli Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis de materia medica 1554


	154 - Glans unguentaria

Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
The navigator's option display -> character -> medium is recommended

[Glandis unguentariae consideratio.] GLANS Unguentaria, quam Graeci [GR] dicunt, in Hispania frequentissima gignitur. Adfertur hodie copiosa in Italiam. Unguentarii, ac seplasiarii Mauritanorum nomina secuti, eam Ben appellant. Forma haec pistacia maxime refert, albo cortice, triquetro, fractu facili, nucleo intus conferto, et admodum pingui: ex quo oleum exprimitur, quod de Ben vocant. Magnifaciunt id unguentarii, quod quamvis diu inveteratum, nunquam rancorem sentiat, ut etiam libro primo suo loco monuimus. Arabicae familiae autores ( ut modo dictum est) unguentariam glandem Ben nominant. Proinde de ea inter sua solventia simplicia scribens Mesues, in hunc sensum inquit. Ben duorum generum. Maius est nucis avellanae magnitudine, triangulare. Minus vero ciceri simile. Utrique inest oleosa medulla, lenis, et alba. Praestat maius, quod noxa vacet: minus siquidem noxium est. Praefertur in maiori genere, quod putamine sit albo, laevi, tenui: nucleo fragili, albo, oleosoque. Vetustum recenti melius. In minori autem praecellit in cinereo albicans, fragilis pariter, et pinguis. Dioscoridi tamen in maiori genere (minoris enim non meminit, quemadmodum nec Theophrastus, neque Plinius) praestantius est recens, etsi contrarium asserat Mesues. Oleum ab unguentariis hoc tempore e nucleis tantum exprimitur, ut Dioscorides docuit, non autem, ut quidam existimant, ex putaminibus, quod dixerit Theophrastus, unguentarios prodidit e putaminibus, medicos vero e medulla oleum elicere quod hoc medicamentis, illud odoramentis usum praebeat. Veruntamen hac aetate (ut diximus) ab omnibus tantum e nucleis a putamine repurgatis exprimitur, et constringantur praelo etiam gravissimo: quoniam haec putamina arida sunt, et omni prorsus humore carent. Illud quoque fidem non dubiam facere potest, quod hanc parandi olei rationem silentio praetermisit Dioscorides, non modo in hoc loco, sed etiam libro primo, ubi tamen de oleis, et unguentis conficiendis latius disseruit.[Manardi dubium solutum.] Cuius forte doctrinae immemor Manardus Ferrariensis, vir alioqui nostrae aetatis celebris, dubitat in adnotationibus, quas in Mesuem edidit, an Unguentariae glandis oleum e nucleo, an e putamine exprimi debeat, asserens quanquam in quibusdam Dioscoridis codicibus legitur, oleum hoc e nucleis exprimi debere; in aliquibus tamen nec nucleorum, nec putaminum ullam fieri mentionem. Verum etsi ambigendi non defuerit occasio, praesertim Theophrasti testimonio, qui putaminibus uti unguentarios tradidit; aderat tamen gravissimus author Galenus, qui rem hanc abunde enucleavit, cum constanter asseveret, Balaninum oleum unguentariis ex carne nucleorum, non ex putaminibus exprimi. Id quod etiam facile ex Dioscoride colligi potest, cum dicat consimili modo fieri balaninum et amygdalinum. quod autem hoc ex amygdalarum nucleis fiat, nemo est qui dubitet. Haec sane nobis non levem faciunt suspicionem, quod aut eo in loco Theophrasti exemplaria sint depravata, aut minus integri, et veraces fuerint authores, a quibus fortassis unguentariae glandis historiam accepit. His porro accedit huius olei communis usus, et eius parandi ratio. Siquidem Balaninum oleum plurimi faciunt unguentarii, non quod aliqua odoris praestantia commendetur (modorum etenim est) sed quod nunquam vetustate rancorem contrahat. Id scilicet quod e nucleorum medulla, non autem ex putaminibus conficiunt. Nam rancoris expers cum sit, omnium aptissimum habetur ad odoratissima unguenta (misturas vocant) temperanda, quae ex moscho, zibetto, et ambaro, illinendis chirothecis, et aliis, quorum in deliciis, et lascivia omnis est usus et gratia, parantur. Quandoquidem si haec alio quovis oleo liquescerent in unguentum, contracto inde non multo post tempore rancore (aetate enim omne oleum praeter Balaninum rancescit) non modo universam odoris suavitatem exuerent; sed etiam putida, foetidaque evaderent. Quo utique experimento apertissime dignoscitur, an oleum illud Balaninum fuerit, quod ex unguentariae glandis nucleis fieri solet. [Glandis unguentariae vires ex Mes.] Caetrum de viribus Ben haec subiunxit Mesues. Maioris, inquit, generis fructus incidit, abstergitque, attenuat, expurgat, et aperit: sed ventriculum subvertit, et viscera perturbat, ob excrementitiam, acremque humiditatem, quam possidet. Minoris autem vis longe vehementior, et magis periculosa: nanque adeo perturbat, agitatque humores, ut sepius animae deliquium faciat, et frigidos sudores concitet. Proinde non in alios usus is admittendus est, quam in unguenta, et cataplasmata. Maioris noxa demitur, cum igne torrescit: siquidem ignis calore exuperantem deperdit humiditatem, quae vomitionem movet, fitque medicamentum tantum deiectorium. Decoquitur etiam cum anisi, et foeniculi semine: quoniam hoc modo prior noxa corrigitur. Tam in potu, quam aliter sumptus lentam, crassamque pituitam vomitu, et deiectione purgat. Ideoque aptissimum medicamentum est coli cruciatibus non modo haustus, sed etiam clysteribus infusus, praesertim ubi a flatu, et pituita ortum habuerint. Fit etiamnum ex contritis ipsius nucleis, polenta, et melle admistis, cataplasma ad strumas, durosque tumores admodum utile, et ad nervorum morbos a frigiditate excitatos, addito tantum melle. quo fit, ut convulsis, resolutis, et contractis opem ferat non obscuram. Pollet praeterea ad iecinoris, et lienis infarctus duritiesque, si addita lupinorum farina, et nardo emplastri modo imponatur. Nucleorum oleum vulnerum cicatrices attenuat, et delet: item lentigines, aliasque cutis foeditates emendat. Auribus infusus non modo doloribus levamentum praestat; sed et surditatem, et tinnitum curat. [Glandis unguentariae vires ex Gal.] Glandis unguentariae vires memoriae prodidit Galenus libro VI. simplicium medicamentorum, his verbis. Balanus myrespice, hoc est, glans unguentaria, adfertur ex barbarica regione. Utuntur unguentarii carnis eius succo, qui facultate calidus est. Reliquiae autem, unde expressus est succus, terrestres scilicet, et durae, vincentem habent qualitatem amaram. Sed et admista est quaedam adstrictio. Proinde extergentem simul, et incidentem, contrahentemque, et stipantem effectum possident. Itaque ad ionthos, lentigines, ephelin, et pruritum, deinde et ad psoram, et lepram conveniunt. Verum enimvero et lienes liquant, iecurque indurescens. Quod siquis carnem eius drachmae pondere cum melicrato bibat, medicamen experietur vomitorium. Saepe etiam per infernam alvum largiter subducit. Itaque cum hoc medicamento utimur, ad viscerum expurgationem, et maxime iecinoris, lienisque, ex oxycrato ipsum exhibere consuevimus. Gaudet vero vel maxime alioqui aceto ad extrinsecas actiones. Adeo enim efficax efficitur, ut et psoras, et lepras extergeat, et multo etiam magis quae


	154 - Glans unguentaria