Petri Andreae Matthioli Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis de materia medica 1554


	159 - Tithymali

Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
The navigator's option display -> character -> medium is recommended

radix, semen, folia, consimilem antedicto fortiuntur facultatem: sed ad citandas vomitiones invalidior haec est. Aliud tithymali genus dicitur paralios, quem tithymalida, aut mecona aliqui appellavere. Nascitur in maritimis, ramis subrubentibus, palmum altis, quinis, senisve a radice exeuntibus: foliis lini, angustis, parvis, oblongis, in versus quosdam digestis: capite in cacumine orbiculato, in quo semen, ut ervum, vario colore emicat: flos albus. Frutex totus cum radice lacteo succo turget. Similes ad usus reconditur. Helioscopius dicitur, foliis portulacae, tenuioribus, rotundioribusque: ramulis prodeuntibus a radice, quatuor aut quinque, rubentibus, dodrantali altitudine, tenuibus, lactis copiosi plenis: capite anethi: semine velut in capitulis incluso. Helioscopii nomen accepit, quoniam comes cum sole circumagat. circa oppida nascitur, potissimum in ruderibus. Colligitur succus, semenque, ut aliorum. Eaedem, quae superioribus vires, non tamen usqueadeo validae Cyparissias in caulem exit dodrantalem, vel maiorem, subrubrum: ex quo folia pini similitudine exoriuntur, molliora tamen, et tenuiora: et in totum nascentem pinum aemulatur, unde nomen traxit. Candido succo madet: cui eadem vis, quae superioribus. In petris nascens dendroides cognominatur. ampliter opacat, in cacumine frondosam spargens comam, succo lacteo praegnans, cauliculis rubentibus, foliis myrti tenuioris, fructu characiae. Eiusdem effectus, cuius superiores, similique modo reconditur. Platyphyllos verbasco similis est. Radix, succus, et folia per inferna trahunt aquas. Pisces necat, tusus, et aquae insparsus. Reliqua tithymalorum genera, quae supra scribuntur, idem efficiunt.

[Tithymalorum consid.] TITHYMALORUM omne genus officinae Esulam indifferenter appellant, quanquam plura sunt tithymali genera, quorum historiam satis confuse Mauritani tradiderunt. quo fit, ut apud hos non sine magno labore tithymalorum genera recte, et distincte cognosci possint: quae tamen a Graecis ordine pulcherrimo descripta inveniuntur. Ob id igitur mihi quidem difficile videtur decernere quae Tithymali genera ex iis, quae a Graecis repraesentantur, ea duo sint, quae a Mesue, et Avicenna Scebram, et Alsebram nominantur: quoniam horum neuter, quod extet, earum plantarum faciem notis explicavit. [Brasavoli opinio explosa.] Credidit Brasavolus illud esse Mesui alsebram minus, et Avicennae scebram, quod Dioscoridi paralius. Sed equidem ab eo dissentio, quod nusquam in horum monumentis legerim, Alsebram minus in maritimis nasci: quin nec ramos ferre subrubentes, nec lini folia, nec semen ervo simile, capitulis conclusum: sed tantum repererim memoriae prodidisse Mesuem, Alsebram esse plantam lacteo succo refertam, radicibus tenuibus, quarum hae praeferuntur, quae subrubeant. Avicenna vero Scebram nasci ait in hortis, non autem in maritimis, caule tenui, hirsuto, foliis tarco similibus. Quae sane omni Brasavoli sententiae aperte refragari deprehenduntur. Nec possum praeterea cum eodem sentire, quod Alsebram maius apud Mesuem, et Mehezeheregi apud Avicennam idem sint Mauritanis, quod Graecis Tithymalus platyphyllos. quandoquidem in eorum scriptis nusquam reperi maioris generis Alsebram folia edere verbasco similia: nec quod tusum, et aquae insparsum pisces interficiat, sed quod rectius (ut inquit Avicenna) eius folia minori Scebram sint similia. Porro si mihi hac in re coniectandum esset, putarem equidem nil aliud Mauritanis esse minoris generis Alsebram, sive Scebram, quam plantam illam, quae officinis Esula minor vocitatur, quod (ut inquit Avicenna) in hortis, et ubique proveniat. Haec autem, ni fallor, ea est, quam vocat Dioscorides Tithymalum cyparissiam: quippe quae pinum arborem nuper natam foliis prorsus imitetur. Quinetiam censerem Alsebram maius, sive Mehezeheregi eam omnino esse plantam, quae Graecis dicitur pityusa, utpote quae Tithymalo cyparissiae foliis sit similis, quanvis magnitudine excellat: non enim desunt, qui inter tithymalorum genera etiam pityusam recenseant. Proinde non ab re dicebat Avicenna, Mehezeheregi esse simile Scebram, sed maius, et colore subcineritio. Mesues vero, quod radicibus esset rotundis, crassis, crassoque cortice obductis, ponderosisque. quae fere omnia radici Pityusae reddidit Dioscorides. Accedit his Serapionis authoritas, qui de Scebram agens, ea omnia ex Dioscoride illi tribuit, quae pityusae idem Dioscorides assignavit. Ex his itaque perspicuum fieri arbitror, pityusam Mauritanis scebram maius appellari: minus vero id, quod Graecis tithymalus cyparissia dicitur. [Tithymali cogniti.] Caeterum Characiam vocatum, postquam multum laboris in eo indagando frustra impendissem, hoc anno misit ad me Pisis clarissimus medicus Lucas Ghinus Forocorneliensi, qui, meo quidem iudicio, omnibus prorsus notis legitimo respondet. Myrsiniten quoque hoc tantum anno reperimus, foliis circa caulem totum crassis, acutis, myrto similibus. Paralius vero in maritimis tantum nascens, quem vulgaris usus tithymalus putat Brasavolus, in maritimis nostris Senensibus, Argentario promontorio, et in universo illius regionis tractu, item in Aquileiensi agro frequentissimus invenitur. Huic folio similis visitur quaedam alia planta, quae in Hetruria vulgo appellatur Herba mora. Cuius radicibus prius contusis, ac deinde fluminibus demersis, pisces protinus enecantur. Sed haec caret haec lacteo succo, quapropter eam inter tithymalorum genera iam non esse adnumerandam cognoscimus: etsi alias aliter sensimus, quod, aliis notis neglectis, lini folia viderentur, et caules subrubentes. Si haec desuerit, Platyphylli radices sumunt, quo universa regio scatet. Porro Helioscopius, sic dictus, quod cum sole comam circumagat, omnibus vulgaris notitiae planta est. Provenit enim haec passim prope urbium, et oppidorum moenia, in campis, incultis, hortis, collibus, et ubique tam culto, quam inculto solo. Cyparissias deinde (ut supra diximus) ea est planta, quam Esulam minorem vocant, cuius pro omni Tithymalo invaluit usus. Dendroidem vidimus primum in regno Neapolitano extra Terracinam urbem inter saxa antiquissimi specus in itinere Neapolim versus, plantae arborescentis effigie. Hunc dum contemplari coepissem, supervenit peritissimus medicus Hieronymus Drogus Parmensis, et doctissimus Hieronymus Rorarius Portonovensis (tunc omnes una sequebamur Bernardum Clesium amplissimum Cardinalem Tridentinum ad Caesarem pergentem) quibus magno


	159 - Tithymali