Petri Andreae Matthioli Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis de materia medica 1554


	69 - Cinnabaris

Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
The navigator's option display -> character -> medium is recommended

reperiri colorem, qui in picturis magis ad vivum sanguinem reddat, quam cinnabaris, facile deprehenditur error. Quippe necessarium sane fuerit, ut de lac lacryma omnino intellexerit, putaritque, falsus vulgari appellatione, lacrymam hanc illum draconis sanguinem esse, ab elephante (ut referunt) collisi. Nam consentaneum minime videtur, ut huiusce belluae sanguis extra vasa in terram diffusus, pulvere et lapillis commistus, situ et putredine obductus contabefactusque, vivum, ac verum sanguinis colorem referre possit. quemadmodum nec ille syncerum sanguinis colorem praebet, quem impostores suo arbitrio factitant, ex hircino sanguine, rubrica Sinopica, vel fabrili, contusis lateribus et sorbis, diutius insolatis, illius pro posse colorem, et substantiam imitantes, qui ex collisis simul draconibus, et elephantibus (si tamen vera narrant) emanare solet: quique iam longo tempore ad nos advehi desiit. Quo postea factum esse opinor, ut in eius defectu factitium supposuerint impostores, et hanc fraudem excogitaverint: neque solum ea ratione, quam modo diximus, ipsum parant; sed etiam modis aliis compluribus, resinas, rubiae infectoriae radices, brasilii decoctum, tragacanthae lacrymam, rubricas, et alia permulta immiscentes, quae ne longior sit sermo, quam series ipsa exposcat, silentio duximus involvenda. [Obiectionis dilutio.] Verum hic fortasse illud quispiam nobis obtrudet, quod cum hoc loco scribat Dioscorides de metallicis tantum, ac fossitiis tum coloribus, tum medicamentis, consentaneum minime videatur, ut his inseruerit arborum lacrymas, quarum historias, et facultates, diffusius libro primo pertractavit: et ob id omnino credendum sit, cinnabarim fossile esse medicamentum. Haec obiicienti ita responsum volumus, quod cum ea hoc loco recenseat Dioscorides, quae ob colorum nitorem, in pictorium veniunt usum, nempe cerussam, chrysocollam, Armenium, coeruleum, Indicum, ochram, et alia pleraque, non mirum, nec praeter institutum mihi sane videtur, quod his etiam cinnabarin adiunxerit, quanquam arboris fuerit lacryma. Videmus enim inter haec Indicum quoque a Dioscoride connumeratum esse, quod tamen nec fossile, nec metallicum est, sed in India spumae instar, ex arundinum quarundam germinatione sponte provenit: atque etiam arte quadam fit ex isatide herba in infectoriis officinis (?). Ex his itaque omnibus palam fieri arbitror, quod communis usus cinnabaris, quam Dioscoridis Minium, quod in fornacibus fiat, et florentissimo, flagrantissimo colore spectetur, esse mihi semper persuasi, ab ea longe diversa sit, de qua author noster hic mentionem facit. Est enim, ut supra dictum est, nostri usus cinnabaris fossilis, et factitia: nota haec omnibus, et frequens: illa vero rara, nec multis cognita. Fossilem (ut proxima commentatione latius dicetur) vidimus frequenter nos in argenti vivi fodinis, Hydria monte, qui una tantum dieta a Goritia distat, circa Carniolae fines. Lapis est purpureus ad rubedinem declinans, haematite lapidi aemulus, non admodum durus, impense tamen gravis, tantoque plerunque argento vivo praegnans, ut per sese, nulla ignium vi guttatim exiliat. Factitiae eodem loco plurimum etiam paratur argento vivo et sulphure, fictilibus quibusdam conclusis, et flagrantissimo ignis admotis, donec ad saturitatem rubescant. Id quod fieri a natura crediderim in ea, quae fossilis fuerit, in terrae visceribus. Nullus harum usus in medicamentis, quae intus in corpus sumuntur, quod perniciosae sint, et venenosae. [Fuchsii opin. reprobata.] Hinc forte factum est, ut existimaverit Fuchsius medicus clarissimus, in Nicolai Myrepsici codice in Damasonii antidoto ab aliquo imperito additam esse cinnabarim. Sed in hoc alia plane a Fuchsio opinio nostra est. quippe quod putem Nicolaum eo in loco non de fossitia, vel factitia cinnabari intellexisse, sed de ea arboris lacryma, de qua scripsisse Dioscoridem, iam evidentissimum, ni fallor, a nobis factum est. Nam cum cinnabaris haec, Dioscoridis testimonio, haematitae lapillo pares habeat vires, probaveritque is haematitem ad urinae difficultatem, dubitandum sane non est, quin consulto antiquorum cinnabarim ea in antidoto addiderit Nicolaus, quam speciatim ad difficultatem, et stillicidium urinae commendat. Caeterum quanvis communis usus cinnabaris in medicamentis, quae sumuntur in corpus, omnino lethalis, et perimens sit; constat tamen iis utiliter admisceri posse, quae exterius adhibentur, nempe suffumentis, quae fiunt ad delendam Gallicam luem, ubi caetera non profuerint remedia, unguentis item nonnullis ad idem facientibus, et ad contumacia ulcera, aliisque medicamentis, quorum vires longum esset in praesentia recensere. [Minium Dioscoridi quid nobis.] Porro cum dicat Dioscorides hallucinari eos, qui cinnabarin minio eandem esse existimant, cumque etiam scribat sequenti capite argentum vivum ex minio fieri, quod abusive cinnabaris dicitur, omnino mihi persuasum volui, nil aliud Dioscoridi esse minium, quam fossile hoc, quod diximus cinnabarin fossitiam hodie appellari, a quo argenti vivi plurimum eliciunt in Hydriae fodinis. Auxit praeterea opinionem ipse Dioscorides, quippe qui asserat Minium in metallis strangulantem halitum eructare, ob idque fossores vesicis sibi faciem obvelare, ut per illas spectent, nec respirando noxium vaporem attrahant. Quandoquidem ubi cinnabaris in Hydria monte foditur (ut ego vidi, et testari possum) artifices eam decoquentes fictilibus quibusdam ad id conflatis, et converso simul ore argilla circumlitis, ut inde argentum vivum eliciant, nares, et os linteis sibi obstruunt, ne noxio vapori liber pateat aditus: quod non modo huiusce halitus noxa, anhelosi fiant, qui hauserint, sed plerunque dentes universos amittant, putrescentibus circumquaque gingivis, ut quidam apertissime testantur, qui spreto narium, et oris velamento, ut caeteris viderentur fortiores, edentuli prorsus facti sunt, continuo tremore concussi. Accedit huc Vitruvii authoritas, quae sententiam nostram maxime tuetur. Ipse enim septimo volumine suae architecturae, ita de Minio disserit. Ingrediar minii rationes explicare. Id autem agris Ephesiorum Cilbianis primum memoratur esse inventum, cuius et res, et ratio satis magnas habet admirationes. Foditur in gleba, quae [GR] dicitur, antequam tractationibus ad minium perveniat, vena uti ferro, magis subrufo colore, habens circa se rubrum pulverem. Cum id foditur, ex plagis ferramentorum crebras emittit lacrymas argenti vivi, quae a fossoribus statim colliguntur. haec Vitruvius. Nos equidem hoc idem vidimus in Hydriae montis fodinis: ubi plerunque evenit, ut vulnerata ferramentis vena, argentum vivum fonticuli instar, in substratam defluat humum. Caeterum Plinio minium diversorum est generum, ut loco superius citato legitur, ubi cuncta eius genera retulit his verbis. Invenitur in argentariis metallis minium quoque, et nunc inter pigmenta magnae authoritatis. Theophrastus tradit inventum minium a Callia Atheniense initio superante aurum: posse excoqui arena rubente in metallis argenti: hanc fuisse originem eius.


	69 - Cinnabaris