|
|
||
 |
Liber XVII |
 |
Geoponica
traduzione di Andrés de Laguna - 1541
trascrizione di Fernando Civardi - transcribed by Fernando Civardi
Gli
autori sono stati emendati in base a
Geoponica sive Cassiani Bassi Scholastici De Re Rustica Eclogae
recensuit Henricus Beckh - Teubner – Stoccarda e Lipsia – 1994
|
|
||
|
|
Liber XVII |
|
Si
raccomanda l'opzione visualizza ->
carattere ->
medio del navigatore
The navigator's option display ->
character ->
medium is recommended
[GR] = greco
Argumentum Decimiseptimi.
In hoc decimoseptimo libro de Re Rustica commentario, agitur de congressu boum generatione, nutricatu, atque omni medela.
De
bobus libri decimiseptimi.
Cap. I. Ex Florentino.
Triginta diebus antequam boves coeant, non permittendum est alimento impleantur. Vaccae siquidem quo graciliores fuerint, eo foelicius excipient semen. Vaccae eligendae sunt corpore bene compactae, oblongae, magnitudine commoderata, pulchris cornibus insignitae, latifrontes, nigros habentes oculos, atque maxillas contractas, simae, haud gibbosae, naribus inhiantes, possidentes longam et corpulentam cervicem, quaeque sunt pectore valido, nigricantibus labris, integre costis succinctae, lato tergo, magnis oculis, prolixa cauda, eaque calcaneos tangente, hirsutis brachiis et brevibus, rectis cruribus, solidis, non tam prolixis quam crassis, nec se invicem collidentibus, pedibus, pedibus minime inter incedendum expansis, ungulis non disiunctis, perfectis unguibus atque paribus, ac denique pelle non rigida, sed admodum contrectabili. Probantur similiter vaccae, ceu maxime generosae, flavescentes colore, nigrisque cruribus. Pulchrum igitur fuerit decorari signis omnibus naturalibus, sin minus, at certe pluribus. Boves porro, agnoscunt vocem bubulci, vocarique nominibus propriis intelligunt, iussisque armentarii aut praefecti parent et obsecundant.
De
tauris.
Cap. II. Ex Didymo.
Duobus ante congressum mensibus cum vaccis tauri pasci non debent. Sunt autem explendi herba. Quod si satis esse non videatur pastura, cicera madidata, aut orobos, aut hordeum illis offerre convenit. Qui annum secundum minime attigerint, ii tauri non sunt ad coitum idonei: sed nec ii etiam, qui duodecim annum transcendunt. Idem velim et de vaccis dictum intelligas. Sunt vero separandi a vaccis tauri bimestre spatium, ad armentaque ducendi, nec eorum impetus coercendus.
Ne
boves debilitentur.
Cap. III. Ex Democrito.
Orobum comminutum, aqua distemperans, propina singulis mensibus. Vulnera autem boum curabis, malvam arborescentem contundens, admovensque.
De
coitu boum.
Cap. IIII. Quintiliorum.
Tempus admissurae optimum, medium Veris existit. Si autem vaccae non exceperint tauros, praecordium squillae, hoc est, tenerrimae squillae partes, atque, ut quispiam dixerit, pingue ipsum, aqua tundendum est, ex eoque, ubi fuerint abstersi, vaccarum
sinus ungendi. Quod si tauri etiam ad coitum torpescant, caudam cervinam urens et conterens, atque adeo laevigans vino, pudendum tauri atque testiculos ungito: confestimque vel ad insaniam usque pruriet in Venerem. Quod quidem haud in tauris duntaxat, sed etiam in animalibus caeteris, in ipsoque hominum genere similiter possit usu venire. Solvit autem pruritum illum exorbitantem, oleum inunctum. Iam vero polyspermon polygonusque vocata herba, animalia ipsa reddent multis numeris {foecundirra} <foecundiora>.
De
praenotione boum qui gignitur.
Cap. V. Ex Africano.
Qui praenosse cupiunt masculumne, an foeminam edet vacca supposita, ii observent diligentissime. Nam si ad dextras partes descenderit ipse bos, coniicere oportet masculum esse genitum. Sin vero ad sinistras, foeminem. Caeterum si desyderes ut id quod orietur sit masculus, quo tempore coeundum est, vinculo sinistrum testem excipito. Sin autem foemina, dextrum similiter deligato. At nonnulli id ipsum naturaliter faciunt. Qui quidem si masculum nasci volunt, spirante Borea congressus praeparant, sin contra, foeminam, aere existente Austrino.
De
Oestro, alio nomine Myope dicto.
Cap. VI. Ex Sotione.
Quod Myopes pungentes boves, eo prorsus amentes reddant, liquido constat. Illis autem minime accedent, si baccas lauri quis tundens, aquaque incoquens, per locum eas ubi pascuntur boves disperserit. Quippe myopes statim fugient, ob contrarietatem affectus. Quod si adhuc infestare non desinant, cerusam bubus aqua levigatam inungunt.
De
Vitulorum nutricationem.
Cap. VII. Ex eodem.
Cytiso aut Medica herba nutrimus boves lactantes. Siquidem si sic nutriantur, plus continebunt lactis. Ubi autem bimuli fuerint vituli, nunc sunt castrandi. Post quod tempus commode non licet excidere. At vero vulneribus ipsis, cataplasmata ex cinere, lithargyroque sunt admovenda: ex pice autem humida et cinere, quibus parum olei permistum sit, diebus tribus exactis.
Ne
boves operantes lassentur.
Cap. VIII. Democriti.
Oleum et terebinthinam concoquens, ungito cornus.
Aqua
aetate boum admissura sit incipienda.
Cap. IX. Ex Varrone.
Subigendae sunt vaccae non iuniores quam duum annorum, ut trimae existentes pariant. Multo tamen praestantius pariunt quadrimulae. Parit enim bos, ut plurimum usque ad annum decimum. At tauri, post tertium annum iam vigent. Tempus commodum ut congrediantur quadrupeda, est a Delphini exortu (hoc est circa Iunii principium) usque ad quadragesimam diem. Utero enim vacca ingravescit mensibus decem. Steriles et flaccidae vaccae, necnon aerare provectae, ex gregibus abducendae sunt. Inanis siquidem est circa mania solicitudo.
Ne
boves infestetur a muscis.
Cap. X. Ex Africano.
Lauri fructum contundens, oleoque incoquens, ex oleo boves inungito. Aut ex bubula etiam salina boves illinire convenit. Si tauris oleo rosaceo nares inunctae fuerint, obtenebrantur.
Boves
saginandi ratio.
Cap. XI. Ex Sotione.
Pinguefacies boves, si prima die ubi redierint a pastu, comminuens brassicas, acetoque acri perfundens, eas illis porrexeris: ac dein autem, paleis cribro transmissis furfur triceum permiscens, id in dies quinque similiter apposueris. Caeterum sexta die hordei redacti in pollinem heminas quatuor apponens,
paulatim curriculo dierum sex nutrimentum augebis. Sed tempus exhibendi alimenti bobus, Hyeme erit, primo quidem, dum galli occinunt, secundo autem, circa matutinum crepusculum: quo tempore etiam dandus est potus: ac reliquum alimenti quod superest, id vesperi exhibendum est. At Aestate, primo quidem, diluculo nutriendi sunt boves, secundo autem, post id, hoc est meridie, ac subinde potus est dandus. Quo quidem modo, circa horam nonam iam tertio cibans, denuo aquam administrabis. Verum Hyeme quidem, potus sit illis calidior aqua: tepida autem Aestate. Lotio etiam, ipsorum buccas colluito, extrahens adnatam pituitam, linguamque a vermibus repurgato, illos volsella auferens (gignuntur siquidem vermes in linguis boum) ac sale denique linguam ipsam inspergito. Sed de stratis etiam est tibi habenda solicitudo.
De
curatione Boum, et ne ossa vorent.
Cap. XII. Ex Paxamo.
A boum praesepibus gallinae et sues arceantur. Nam utriusque animalis fimus, si devoretur, laedit mirum in modum. Bos ossa non devorabit, si lupi caudam ad praesepe suspenderis.
De
obscuro morbo.
Cap. XIII. Eiusdem.
Omnes fere incerti sunt, obscurique animalium
affectus. Qui enim discere aliquis possit, aut a quo percontari, quo nam affectu aut morbo ipsum animal conflictetur? Si igitur silphium contusum, ex vino meraco et nigro in nares illis infundas, omnem obscurum affectum facile persanabis. Democritus autem consulit, ut vere ipso incipiente, squillae atque rhamni radicem boum poculo permisceamus, quatuordecim dierum spatio. Si vero manifesto morbo laborent, elelisphacum montano ex loco collectum, prasiumque in aqua, quam bibituri sunt boves, pari dierum numero infundens, offerensque, illos restitues. Id quod certe non solum bubus, sed etiam aliis pecoribus opitulatur. Sal praeterea nutrimentis confusum, conducit mire. Amurca autem aquae temperata et permista, exhibitaque paulatim, praestantissimum et saluberrimum est medicamen. Iuvat etiam et Medica herba.
De
Cephalalgia, hoc est, dolore capitis.
Cap. XIIII. Eiusdem.
Primo omnium convenit nosse bovis cephalalgiam. Ubi igitur aures demittens non comedit, cephalalgia torquetur bos. Quare thymo vino commacerato, alliisque, et sale, ipsa lingua fricanda est. Hordeum etiam crudum ex vino sumptum opitulatur. Quinetiam foliorum lauri quantum manu apprehendi possit, in os inserens, aut tantundem corticis mali punici, mire contuleris. Myrrham
praeterea ad magnitudinem fabae cum duabus similiter heminis vini distemperans, infundensque per nares, dolorem exterminabis.
De
Diarrhoea.
Cap. XV. Eiusdem.
Rhamni folia contundens, asphaltos miscens, da comedenda. Hi autem folia mali punicae macerata, farinaeque mista offerunt. Alii farinae hordei cotylas duas, et farinae tritici torrefacti mediam cotylae partem miscentes aqua, porrigunt.
De
cruditate.
Cap. XVI. Eiusdem.
Ex hoc cognosces boves integre non concoquere, quod non comedunt, sed crebro eructant, iactantque membra cum quadam ceu contractione, spiritu, et anxietate. Medebimur igitur illi, aquam calidam propinantes, brassicaeque aceto perfusae apponentes fasciculum unum. Hi autem, partes teneriores brassicae elixantes, et contundentes, ex oleo eas illis per cornu infundunt: stragulisque simul bovem laborantem calefacientes, lenta illum exercent, deambulatione. Id quod non solum boves, sed omnia pecora iuvat. Alii rursus, agrestis oleae folia, aut coliculos aliarum arborum teneros contundentes, aquamque inspergentes distemperant, ac tandem una et altera die sex heminas infundunt.
De
bupreste.
Cap. XVII. Eiusdem.
Quidam oleum in nares infundunt bubus.
Alii caprifici fructum similiter in nares instillant.
De
torminibus.
Cap, XVIII.. Eiusdem.
Qui bos torminibus discruciatur, minime in uno loco consistit, nec cibum tangit, sed mugit. Parum igitur nutrimenti illi offerendum est, caroque adhaerescens ungulis usque ad sanguinem perpungenda. Alii circa caudam solutionem facientes, donec effluat sanguis, postea linteolo deligant. Alii cepas cum sale tundentes, admoventesque sedi quampenitissime fieri possit, postea boves impellunt, eosque cogunt ad cursum. Alii terentes nitrum perfundentesque, per os iniiciunt.
De
bove febriente.
Cap. XIX. Ex Didymo.
Febri correptus bos cibum respuit, annuit capite, illachrymatur, habetque oculos lippos, ac veluti in fovea quadam reconditos. Tali igitur sic medeberis. Ex umbrosis locis accipiens gramen et lavans, illi vorandum porrigito; aut vitis similiter folia. Aqua autem illi frigidissima danda est, eaque in loco maxime umbratili, caeterum sub dio exponito. Quinetiam spongia perfusa aqua, tum aures, tum nares ipsae perfrigerandae sunt. Alii faciem bovis, easque partes quae sub oculis collocantur, stigmate inurunt: quas postea spongia lotio calido et veteri madidata, bis fovent singulis diebus, donec decidant ipsae escharae, ulceribusque
cicatrix inducta fuerit. Aures etiam exasperantur, donec sanguis videatur effluere. Sunt qui laevigantes farinam vino, eam comedendam apponant. Alii ubi laverunt muria, bovem amiculis tegunt et calefaciunt. Hi cytisum ex vino porrigunt: quae planta non solum bobus, sed aliis etiam pecoribus prodest.
De
tussiente bove.
Cap. XX. Eiusdem.
Hordeum redactum in pollinem madefaciens, atque palearum partes tenerrimas optime repurgatas, cum illisque totum in partes ternas, vicissim illis apponito in pastum. Quidam Artemisiam herbam purgantes, macerantesque aqua, ex ea exprimunt succum, quem quidem ante aliud pabulum spatio septem dierum infundunt.
De
purulentis bobus.
Cap. XXI. Eiusdem.
Si in ulcere sit pus collectum, ulcus ipsum est abstergendum, urinaque calida provecti bovis lavandum, lanaque molli fovendum, ac denique tenui sale, et pice humida imponendum emplastrum.
De
Claudicatione.
Cap. XXII. Ex Florentino.
Si ob partis frigiditatem bos claudicet, pedem abluere convenit, locumque affectum (ubi scalpello fuerit manifestatus) fovere veteri urina. Dein vero sale conspergere, atque ex spongia peniculove alio mundare. His obitis, adeps hircina, aut bubula, probe contusa, parti dolenti ex ferro calido instillanda est. Sin autem quod calcarit erectum palum, aut aliud simile, bos claudicare videatur, caetera quidem omnia similiter facienda sunt, ceram autem cum oleo veteri, melle et orobi farina, solutam refrigeratamque, ulceri imponere debes. Postea vero, acc{c}ipiens incretam testulam, ficusque, aut mala punica tundens, atque permiscens, ulceri circumponito: ac linteo aliquo deligato adeo curiose, ut externarum rerum nihil subingrediatur, donec bos ipse firmiter possit stare. Sic siquidem percurabitur: Tertia autem die, simili medendi ratione succurrito. Si claudicet ob materiae influxum, oleo et passo concoctis, pars ipsa calefacienda est, ac dein calida polenta hordeacea illi imponenda. Caeterum ubi pars ipsa tenera et mollis est reddita, aperienda est, extergendaque. Postea vero folia liliorum, aut squillam ex sale, aut polygonon, aut denique prasium contusum imponere expedit.
De
scabie.
Cap. XXIII. Eiusdem.
Scabies atque exanthemata, boum urina veteri, atque butyro illita curantur. Alii ex resina et humida pice vino simul unitis ungunt, ac sic medentur.
De
Cholera.
Ca<p>. XXIIII. Eiusdem.
Crura illis cauterio usque ad ungulas exurenda sunt, posteaque lavacro calidae aquae assidue fovenda, contegendaque stragulis.
De
perfrigeratione.
Cap. XXV. Eiusdem.
Vinum nigrum talibus est infundendum.
De
cicatricibus.
Cap. XXVI. Eiusdem.
Aqua frigida si perfundantur ulcera, cicatrices obliterantur.
De
fastidiente cibos.
Cap. XXVII. Eiusdem.
Nutrimentum ipsum amurcae sufficienti portione inspergito, Olei etiam, resinae, aut terebinthinae, singulorum aequis partibus mistis, ad radicem usque cornua bovis deungito.
De
linguae pustulis.
Ca<p>. XXVIII. Eiusdem.
Oportet bovem collocare supinum, et capite reclinato linguam, an pustulas habeat, inspicere: quas quidem candenti ferro, acutoque exurere convenit. Dein vero agrestis oleae foliis contusis, saleque etiam, ulcera
inungenda sunt: aut sale tenuissimo, et oleo: aut butyro et sale: Aut cucumeris agrestis, siccique radix contusa una cum ficubus in pastum, est apponenda. Aut etiam farinae hordeaceae, triticique torrefacti pollinis, singulorum heminas duas vino madidatas offerto.
Finis libri Decimiseptimi.
|
|
||
|
|
Liber XVII |
|
