Lessico


Tamaro - Vite nera
Tamus communis

In latino: tamnus, thamnus, femminile, č la brionia nera (in greco thámnos significa cespuglio, arbusto). Come possiamo desumere dal testo  riferito da Pierandrea Mattioli, e sotto riportato in originale del 1554, Dioscoride chiamava questa pianta ámpelos mélaina, vitis nigra in latino.

Tertulliano ha usato thamnum, neutro, con il significato di arboscello. Nomi volgari: vite nera, tamaro, tamo, cerasiola. Sinonimo inglese del Tamus communis o Black bryony: Blackeye Root (www.botanical.com)

Erba perenne della famiglia delle Dioscoreacee a radice tuberosa, allungata, carnosa, profonda; fusti erbacei esili, rossicci, volubili da destra a sinistra; fiori dioici in racemi ascellari, i maschili piů lunghi delle foglie e multiflori, i femminili brevi e con pochi fiori. Il frutto maturo č una bacca globosa, scarlatta e succulenta.

Il tamaro č diffuso nell’Europa media e nella regione mediterranea, e lo si trova qua e lŕ nelle siepi, nelle macchie e negli incolti. Si usa la radice che contiene istamina, saponine, tannino, amido, ossalato di calcio e di potassio. L’azione č emetica e purgativa. Le bacche spesso causano irritazioni alla mucosa orale, ed č irritante anche la radice fresca: pertanto il tamaro, grazie all’istamina, viene usato come rubefacente e come risolvente locale in caso di contusioni, distorsioni e strappi muscolari.

I virgulti giovani da alcuni vengono mangiati come gli asparagi, come ha tramandato lo stesso Plinio, del quale riportiamo il brano che riguarda sia la brionia che il tamaro.

Naturalis historia XXIII,21-28 [21] Vitis alba est quae Graeci ampelon leucen, alii staphylen, alii melothron, alii psilotrum, alii archezostim, alii cedrostin, alii madon appellant. Huius sarmenta longis et exilibus internodiis geniculata scandunt. Folia pampinosa ad magnitudinem hederae dividuntur ut vitium. Radix alba, grandis, raphano similis initio. Ex ea caules asparagi similitudine exeunt. Hi decocti in cibo alvum et urinam cient. [22] Folia et caules exulcerant corpus, utique ulcerum phagedaenis et gangraenis tibiarumque taedio cum sale inlinuntur. Semen in uva raris acinis dependet, suco rubente, postea crocino. Novere id qui coria perficiunt; illo enim utuntur. psoris et lepris inlinitur, lactis abundantiam facit coctum cum tritico potumque. [23] Radix, numerosis utilitatibus nobilis, contra serpentium ictus trita drachmis II bibitur. vitia cutis in facie varosque et lentigines et suggillata emendat et cicatrices, eademque praestat in oleo decocta. Datur et comitialibus potus, item mente conmotis aut vertigine laborantibus, drachmae pondere cotidie anno toto. et ipsa autem largior aliquando sensus turbat. [24] Illa vis praeclara ossa infracta extrahit in aqua inposita ut bryonia; quare quidam hanc albam bryoniam vocant, aliam vero nigram. Efficacior in eodem usu cum melle et ture. Suppurationes incipientes discutit, veteres maturat et purgat. Ciet menses et urinam. [25] Ecligma ex ea fit suspiriosis et contra lateris dolores, ruptis, convulsis. splenem ternis obolis pota XXX diebus consumit. Inlinitur eadem cum fico et pterygiis digitorum. Ex vino secundas feminarum adposita trahit et pituitam drachma pota in aqua mulsa. [26] Sucus radicis colligi debet ante seminis maturitatem. Qui inlitus per se et cum ervo laetiore quodam colore et cutis teneritate mangonicat corpora, serpentes fugat. Tunditur ipsa radix cum fico pingui erugatque corpus, si statim bina stadia ambulentur, alias uret et nisi frigida abluatur. Iucundius hoc idem praestat nigra vitis, quoniam alba pruritum adfert. [27] Est ergo et nigra, quam proprie bryoniam vocant, alii Chironiam, alii gynaecanthen aut aproniam, similem priori, praeterquam colore; huius enim nigrum esse diximus. Asparagos eius Diocles praetulit veris asparagis in cibo urinae ciendae lienique minuendo. [28] In frutectis et harundinetis maxume nascitur. Radix foris nigra, intus buxeo colore. Ossa infracta vel efficacius extrahit quam supra dicta, cetera eadem. Peculiare quod iumentorum cervicibus unice medetur. Aiunt, si quis villam ea cinxerit, fugere accipitres tutasque fieri villares alites. Eadem in iumento homineque flemina aut sanguinem, qui se ad talos deiecerit, circumligata sanat. Et hactenus de vitium generibus.

Il tamaro dei Toscani
detto vite nera da Dioscoride