Petri Andreae Matthioli Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis de materia medica 1554


	175 - Hedera

Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
The navigator's option display -> character -> medium is recommended

est, altera nigra, tertia helix. Candida fructum fert candidum: nigra nigrum, aut croci aemulum, quam vulgus Dionysiam vocat. Helix fructum non gignit, sed tenues habet viticulis, et folia parva, angulosa, et + rubra. Hedera omnis acris est, et adstringens. nervos tentat. Flos trium digitorum carptu, facit ad dysentericos, in vino bis die potus: ambustis cum cerato tritus illinitur. Recentia folia ex aceto cocta, aut cruda cum pane detrita, lienes sanant. Foliorum, et corymborum succus, cum irino unguento, melle, aut nitro, naribus infunditur: et contra veteres capitis dolores, caput eo cum aceto, et rosaceo perfundi utile est: purulentis auribus, aut dolentibus, cum oleo medetur. Nigrae hederae succus, aut epoti corimbi, corpus infirmant, mentemque turbant largius sumpti. Acini quinque triti, calfactique in punici malim cortice cum rosaceo, si instillentur a contraria aure, dolorem dentium mitigant. Denigrant capillum illiti corimbi. Folia in vino decocta illinuntur omnium ulcerum generi, etiam si cacoethe sint. vitia cutis in facie, et ambusta sanant, uti antea diximus, decocta. Movent menses triti, et subditi corymbi: iidem poti, post purgationes foeminarum, drachmae pondere, concipiendi spem adimunt. Pediculis foliorum melle irrigatus, ac vulvae inditus, menstrua, et partus extrahit. Instillatus succus putrida taedia narium, graveolentiamque emendat, et sanitati restituit. Lacrima hederae psilothrum est: illitu pediculos enecat. Succus radicum in aceto potus, contra phalangia prodest.

[Hederae consideratio, et genera.] HEDERA, cuius hic tria tantum summa genera fecit Dioscorides, etsi plures eius in specie differentias esse testetur, planta est vulgaris notitiae. Verum si quis Hederae plura genera nosse desiderat, non fortasse Plinio contentus, licet de ipsis abunde disseruerit lib. XVI. cap. XXXIIII. legat Theophrastum libro III. cap. XVIII. de plantarum historia, ubi hederae sigillatim species diligentissime persequitur, et de iis copiosissime pertractat: vel potius ipsum audiant, nam haec, quae sequuntur, ipsi ad verbum accepta referimus, qui loco citato sic habet. Hedera quoque multigena est: quedam enim humi repens, quaedam se in excelsum attollens: et excelsarum genera plura, sed trina summa patescunt, candida, nigra, tertiaque helix, id est clavicula. Horum item species plures: quippe alia fructu tantum candida, alia etiam foliis: rursus fructum tantum candidum terentium, alia maiusculum, densum, et velut in globum circumactum fructum profert, quam corymbiam quidam vocarunt, Athenienses acharnicam riguam eam appellant: alia minorem, sparsioremque, modo nigrae. Habet nigra differentias, sed non hunc in modum conspicuas. Sed helix differentiis maximis discernitur: etenim foliis plurimum distat, cum parvitate, tum quod angulata, concinnioraque sint: cum hedera rotundiora, simplicioraque habeat. Distant etiam internodiorum longitudine, atque etiam sterilitate, quoniam fructum quaedam non ferant: quod non in hederam transfigurentur, quemadmodum pyri ad pyrastrum. Tamen eius quoque folium multum ab hedera distat, verum id rarum, et in paucis evenit, ut vetustate permutetur, ceu in populo alba, et crotone. Ergo helicis plura genera, sed quae conspectiora, summaque occurrant, tria sunt. Herbacea, quae plurima est: secunda candida tertia versicolor, quam Thraciam quidam appellant. Et harum quaeque distare videtur, quippe herbaceae quaedam folio tenuiori, oblongiori, atque etiam densiori: quaedam minus haec omnia habens. Et in versicoloris genere, alia folio ampliori, alia minori, macularumque habitu diversa: pari modo et magnitudine, coloreque distant. Auctu perfacilis herbacea, inque plurimum venit. Manifestam esse quae hederescat, affirmant, non tantum foliis, quae maiora, latioraque habet, verum etiam germinibus: protinus enim erecta gerit, non inflexa gracilitate, et longitudine. Herbacea vero crassiora, brevioraque. Ac hedera, ut semen proferre incepit, germen sublime, rectum edit. Est quidem universa hedera radice numerosa, densa, flexuoso, surculosa, crassa, nec nimis alta, sede praecipue nigra, et inter candidas, quae asperrima, immitissimaque habetur. quamobrem eius amplexu arbores omnes infestat, omnes enim necat, et exiccat, ablato alimento. Grassatur haec maiorem in modum, atque arborescit intantum, ut per se ipsa hederae arbor fiat. Attamen ex maiore parte semper super aliud vitam degere solet, atque (ut ita dixerim) amplexicaulis est, ita pro sua natura, vel quiddam eiusmodi illico gerit. Nam e germinibus radiculas assidue inter folia mittit, quibus arboribus, murisque obrepit, quasi de industria a natura exhibitis: atque ita humorem auferens, exhauriensque arefacit. Et si inferius succidatur, nihilo minus vivere, durareque potest. Habet vel aliud discrimen non mediocre in fructu: nam alius dulcis, alius vehementer amarus, tam in candida, quam in nigra. Indicium, quod alium aves mandunt, alium minime attingunt. Hedera ita se habet. Hactenus Theophrastus de hederae generibus. [Hederae facultates ex Gal.] Hedera (ut autor est Galenus libro VII. simplicium medicamentorum) ex contrariis composita est facultatibus: habet enim quiddam adstringentis substantiae, quam terrenam, et frigidam esse ostendimus: habetque etiam nonnihil acris, quam calidam esse vel gustus comprobat. Nec deest tertia: aqueam nanque substantiam quandam tepidam obtinet, certe si viridis sit. Siquidem dum arescit, haec prima exhalet necesse est, manatque quae terrea est, et frigida; adstringens, et ea quae calida, et acris.

+ Non ab re quidem suspicandum est (ut doctissime adnotavit Marcellus) huic loco in Dioscoride mendum subesse, et quod non [GR], hoc est, rubra, ut habent vulgati codices, legendum sit, sed [GR], id est, concinniora. Nam praeter alias rationes, huic lectioni adstipulatur Theophrastus, qui lib. III. cap. XVIII. de plantarum historia eo nomine hederae helicis folia depingit.


	175 - Hedera