Petri Andreae Matthioli Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis de materia medica 1554


	36 - Signa rabiosi canis et demorsorum ab eo

Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
The navigator's option display -> character -> medium is recommended

cum distentione nervorum, totiusque corporis rubore, praesertim faciei, cum sudore, et languore quodam. aliqui aurae splendorem fugiunt: alii sine ulla doloris intercapedine vexantur. Sunt etiam qui canum more latratus aedant, et obviam factos morsu adoriuntur, ac mordendo simili vitio labefactant. Proinde ex iis, qui hoc vitium senserint, neminem servatum vidimus, nisi forsitan ex historia unum aut alterum evasisse audiamus. siquidem Eudemus superasse quendam affirmat. Themisonem aliqui demorsum in hunc furorem incidisse, et evasisse fatentur. Alii ipsum cum amico aquam expavescenti morem gereret, et officium exhiberet, quadam naturarum concordia, similem contraxisse affectum: sed post multos tandem cruciatus servatum extitisse. Molestissimum itaque genus morbi, a quo multos, anteaquam ipsum experirentur, vindicavimus, et complures ab aliis medicis servatos novimus.

[Cani rabiosi venefica natura, et signa.] NULLUM in universum animal homini tam domesticum, familiareque reperitur, nullumque quod tam multiplici, varioque genere constet, quam canis. Hinc est, quod viri, mulieres, ac pueri iis magis delectantur, quam caeteris animalibus, quae in domibus nostris aluntur, tanta quidem intercedit canibus cum homine societas. Qui tamen in rabiem acti, quos momorderint, in maximum discrimen plerunque deducunt. Cum itaque canes a continuo hominum consortio nunquam absint, qui propterea illorum morsibus magis subiiciuntur, quam caeterorum, quae morsu pariter, vel ictu venenum eiaculantur; ideo merito quidem de his prius, quam de reliquis bestiis venenatis tradidit Dioscorides. Caeterum quanquam ipse causas non scribit, cur magis aestate Caniculae ardoribus, itidem hyeme frigoribus vehementissimis in rabiem aguntur, quam reliquis anni temporibus; cum tamen palam sit, canum rabiem non aliunde provenire, quam ab atrabiliariis excrementis, facile cognosci potest, id aestate evenire perusto a caloribus eorum sanguine, hyeme vero frigoribus concreto. Rabidi canis indicia describit Galenus libro de theriaca ad Pisonem (si tamen liber is Galeni legitimus est) his verbis. Si audieris canem, qui aliquem momorderit, gracilem corpore, et siccum, oculis rubentibus, cauda demissa, spuma ex ore fluente, praeterea lingua foras porrecta, et tanquam bile colorata obvium, quenquam insiliisse, citraque rationem cucurrisse, deinde rursus subito consistentem cum ira quadam magis furenti non ipsi praevisos momordisse, haec inquam si in eo sic habere audieris, statim rabiosum canem fuisse intelligas. haec ille. Incedunt praeterea (ut quidam asserunt) lento gradu, demissis auribus, abscissa voce, stupido capite, et obvios non modo homines nullo delectu; sed et bestias demordent. Nec mirum si proprium mordeant dominum, aliosque domesticos omnes, nullius habito discrimine, vel ratione. siquidem cum proprium atrae bilis sit sensus omnes inficere, omnium et sui ipsius obliti, domesticos ipsos cognoscere nequeunt. Id quod etiam pluribus hominibus accidit, qui melancholici affecti, non modo patrem, matrem, uxorem, et proprios filios; sed etiam se ipsos quandoque occiderunt. [Canes quibus causis rabie exagitentur.] Verum enimvero non tantum aestivis caloribus, et hyemis frigore canes in rabiem aguntur, sed etiam morticinarum, putridarum, vermibusque scatentium carnium esu: quin et marcescentis earum sanguinis. Quod si fuerint hae carnes eorum animalium, quae pestilentia, aut ictu fulminis, aut venenosorum morsibus interierint, eo facilius maiorique afficiuntur rabie. Quae etiam excitari solet computrescentibus aquis frequentius ebibitis, quod haec omnia atrabiliarios succos augeant, et putredine corrumpant. Eoque magis his de causis in rabiem aguntur, quanto alter altero suapte natura magis atrae bili obnoxius fuerit. Advertant praeterea nobiles mulieres, ne suis catellis, quos in deliciis habent, et quibus maxime oblectantur, cibum vel iusculum edendum praebeant, quibus aromata, praesertimque piper et gingiber, fuerint admista. Quippe cum haec caliditatis, siccitatisque modum excedant, eadem ratione, qua ingens aestatis fervor, canes rabidos efficiunt. Caveant ideo eas libenter moneo, ne ipsis forte fortuna id mali accidat, quod Tridenti evenisse scimus clarissimo Baldo utriusque legis doctori. Is siquidem inter ludendum cum quodam suo catello iam rabie affecto, leviter in inferiori labio demorsus fuit. Sed ipse huius rei ignarus quarto post mense rabidus factus, et tandem hydrophobicus miserabiliter mortem obiit, nullo adiutus medicamento. [Animalia alia rabie tentantur.] Ad haec sciendum est, quod non canes tantum (quanquam ii magis, quam caetera animalia in rabiem agantur) rabidi fiunt; sed etiam alia pleraque animalia, nempe vultes, mustelae, viverrae, martes, simiae, et id genus alia. Quapropter nesciverim, quo argumento dixerit Galenus libro sexto de locis affectis, solum canem inter caetera animalia corripi rabie: nisi voluerit dicere (ut equidem reor) canes caeteris animantibus rabiei magis esse obnoxios. Refert Aristoteles libro octavo de historia animalium, camelos etiam, et equos in rabiem agi. Id quod ego quoque asserere possum: etenim memini, cum ruri degerem, me vidisse equum rabie furentem, qui fracto capistro obviam quandam vetulam per capitis, et crinium vittam morsu comprehensam, decem pluresque passus a terra suspensam pertulit, nullo tamen vulnere illato, sed magno sane terrore. Hoc affectu capiuntur (ut Avicenna est autor) etiam muli, qui suis aliquando morsibus dominos, et stabularios rabidos, et veluti arrepticios reddiderunt. Verum huiusmodi animalia non nisi raro, vel nunquam per se rabie tentantur: quandoquidem fere semper id illis eveniat, cum a canibus, seu lupis, aut vulpibus rabidis mordentur. Caeterum (ut ipse Dioscorides inquit) rabiosorum canum morsus infestum quicquam protinus non infligit, nisi, ut vulnus, dolorem. Sed neglecta curatione, demorsi aliquo post tempore rabidi fiunt, et aquam expavescunt. quod etiam fatetur Galenus libro de theriaca ad Pisonem, aliisque in locis. Idcirco diligenter advertant, qui a canibus mordentur, si aliqua sese offerant indicia, quibus coniici possit, canem, qui momorderit, rabie laborasse. Siquidem neglectis remediis (ut modo diximus) in id discriminis demorsi adducuntur, ut nullus subinde relinquatur salutis locus. Tradidere Oribasius, Paulus, Aetius, Avicenna, aliique probatissimi authores, quod illitis per integram noctem contritis iuglandibus canum morsibus, et postmodum gallis aut gallinis in escam exhibitis, gallinaceos ipsos sequenti die interire, si a rabido cane illatum fuerit vulnus. Sunt etiam qui asserant, si panis emanante e vulnere sanguine inficiatur, et cuicunque cani quantumvis


	36 - Signa rabiosi canis et demorsorum ab eo