Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallo Gallinaceo
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
Membrana
gallinarum tosta et data in oleo ac sale, coeliacorum dolores mulcet.
abstinere autem frugibus ante et gallinam et hominem oportet, Plinius[1].
Membrana quae est in ventriculo gallinae siccata et trita, et cum vino
austero potui ieiuno coeliaco data, medetur: ita ut ipsa gallina prius
vel biduo abstineatur a cibo, et qui potionem accepturus est, ante diem
frugi sit, et non coenet, Marcellus. Nicolaus Myrepsus dysentericam
quandam potionem laudatam describit, in qua membrana haec cum caeteris
miscetur. Membranam e ventriculo gallinacei aridam: vel, si recens sit,
tostam, utiliter contra calculos bibi traditur, Plinius[2].
Cum vino pota calculos frangit et per urinam eijcit, Constantinus.
Celebrant quidam inter calculi remedia gallinacei ventris interiorem
membranam, Alex. Benedictus. Fieri quidem potest ut aliqui huic
membranae vim calculos dissolvendi inesse sibi persuaserint, ex eo quod
gallinae etiam lapillos concoquere vulgo credantur, ut Dioscorides[3]
etiam credidit. Ego quoniam experientiam huius effectus hactenus nullam
audivi, nec rationem aliquam qua id effici possit video, assensionem
meam adhuc cohibeo. De ventriculo galli interior pellicula in vino missa
et siccata ac trita cum sale, posita (pota) cum vino vel condito,
nephriticos perfecte sanat, Kiranides. |
The
membrane of the hens, roasted and given with oil and salt, eases the
pains of patients suffering from bowels. It is necessary that previously
both hen and person abstain from cereals, Pliny |
Ad sistendam
exuberantiam mictionis: Accipe pelliculas quae sunt in ventre
gallinarum: de quibus in Sole siccatis drachmam miscebis cum thure
masculo, glande sicca, balaustiis, galla, ana 3. iii. Trita omnia melle
rosato excipies, et ex frigida propinabis ieiuno, Galenus Euporiston
2.133. Ad involontarium mictum in stratis: Galli guttur ustum ligulae
mensura ieiuno ex aqua propinato, Galenus Euporiston 2. 76. Et rursus,
Gallinae gulam (γούλαν)
pariter cum gutture, ure, et tere diligentissime, ac ex vino vetere
propina, Euporiston 3. 238. Idem remedium Rasis e crista galli[4]
promittit. In Germanico quodam codice manuscripto invenio hasce
membranas tritas utiliter bibi contra stranguriam. |
To
stop the excessive urination: Take the membranes lying in the stomach of
the hens: and after have been dried in the sun you will mix a drachma of
them [3.41 g] with three drachmas each of finest incense |
¶ Adversus
abortum: Suffiatur primo mulier cum filato primo cocto: deinde accipiat
grassilum gallinae, et pelliculam ventriculi qua cibus continetur
discutiat lavetque et modice coctam in prunis comedat, vel pollinem
tritarum bibat, idque faciat per plures dies: experimento constat,
Author additionum Breviarii Arnoldi Villanov. apparet autem verba
quaedam inter haec aut corrupta aut barbara esse. |
¶
Against the abortion: In first place the woman must be exposed to warm
vapors along with the first cooked yarn: then she has to take
some grassilum - some fat - of hen, and to chop the membrane of
the stomach in which the food is contained and to wash it and to eat it
after has been scorched on embers, or has to drink the superfine flour
of the minced ones, and she has to do this for quite a lot of
days: this is based on a testing, the author of the additions to Breviarium
practicae medicinae of Arnoldo from Villanova |
¶ In libro
quodam manuscripto invenio hanc pelliculam de ventriculo capi utiliter
tritam fistulis prius mortificatis inspergi. |
¶
In a manuscript book I find that this membrane of the stomach of capon
after has been minced is successfully applied on fistulas previously
weakened. |
¶ Ileo
resistit gallinaceorum iecur assum cum ventriculi membrana, quae abiici
solet, inveterata, admixto papaveris succo. alii recentem torrent ex
vino bibendam. Hepar gallinae tritum, et cum hordei farina et aqua
emplastri modo impositum, podagricis prodest, Kiranides. |
¶
Against the intestinal occlusion is effective the liver of chickens
roasted with the aged membrane of the stomach, that one usually thrown
away, mixing juice of poppy. Others roast the fresh one, which must be
drunk with wine. The liver of hen, minced and applied as poultice along
with barley flour and water, is helpful to gouty |
¶ Gallinarum
et perdicum fella ad medicinae usum caeteris praestant, Galenus. Fel
efficacissimum creditur scorpii et callionymi piscium, marinaeque
testudinis et hyaenae[5]:
perdicis item et aquilae, gallinaeque albae, Dioscorides[6]. |
¶
The bile of hens and partridges |
¶ Fel
gallinae maculas in corpore illitum aufert, Rasis. Apud Galenum de
composit. sec. locos, miscetur medicamentis liquidis ocularibus
Asclepiadae, ad ficosas eminentias, ac omnem exuberantiam carnis seu
callum. Fel quorundam animalium laudatur a medicis ad visum acuendum, et
principium suffusionis discutiendum, ut callionymi et scorpii piscium,
gallinae, etc. Idem de simplic. 10. Galli gallinacei, maxime albi, fel
ex aqua dilutum, et inunctione adhibitum, leucomata oculorum et
hypochyses sanat, et aciem luminum confirmat, Marcellus. Galenus libro
4. de compos. sec. loc. medicamento liquido cuidam ad oculos suffusos,
alios galli fel, alios aliud adiecisse scribit. Ad suffusionem
admirabile quod ilico visum restituit: Muris sanguinem, et galli fel, et
muliebre lac aequis ponderibus misce, et bene subactis utere. probatum
est enim, et magnifice profuit, Idem Euporiston 3. 16. Ulcera oculorum
et albugines felle galli inungito, Idem Euporiston 2. 99. |
¶
The bile of hen smeared on the body makes the blotches disappear, Razi.
In Galen, in De compositione medicamentorum secundum locos, it is
mixed with liquid eyewashes of Asclepiades the Young |
Fel quoque de
gallo mollitum simplice[7]
lympha |
Exacuit puros dempta caligine visus, Serenus. Fel galli cum succo
chelidoniae herbae et melle illitum, visum acuit perfecte, Kiranides.
Gallinaceo felli vis alligato (malim, illito: vel, ad caligationes, ut
et aquilino sicut proxime dixerat) ad argema, et ad albugines ex aqua
diluto, (aut supra forsan recte, hic vero pro diluto legendum aut saltem
subintelligendum illito.) item ad suffusiones oculorum, maxime candidi
gallinacei, Plinius[8].
Et rursus cum fimum ruf{f}um gallin. lusciosis illini dixisset, subdit[9]:
Laudant et gallinae fel, sed praecipue adipem contra pustulas in
pupillis. Fellis gallinacei, vel vulturini, quod longe magis prodest,
scrupulum, et mellis optimi unciam, bene trita coniunges, atque in
pyxide cuprea habebis, et opportune ad inungendum uteris, hoc nihil
potentius caliginem relevat, Marcellus. |
Also
the bile of rooster softened with pure and simple water | Sharpens the
sight of eyes made clear after dimming has been removed, Serenus
Sammonicus. The bile of rooster applied with juice of celandine |
¶ Aetius
illos qui re Venerea uti non possunt inter caetera gallorum testiculos
esitare consulit. Galli testes cum vino poti Venerem ir<r>itant,
et bonam habitudinem praestant, Kiranides. Gallinaceorum testes subinde
si a conceptu edat mulier, mares in utero fieri dicuntur, Plinius[10].
Ad involuntarium urinae exitum in stratis: Galli testem ustum edendum
apponito, Galenus Euporiston 3. 257. |
¶
Aetius of Amida |
[1] Naturalis historia XXX,58: Membrana gallinarum tosta et data in oleo ac sale coeliacorum dolores mulcet — abstineri autem frugibus ante et gallinam et hominem oporteat —, fimum columbarium tostum potumque. – Non si emenda il testo di Gessner con oporteat, anche se Plinio con oporteat esprimeva una prescrizione che non era rigida e imperativa come viene invece formulata da oportet.
[2] Naturalis historia XXX,67: [...] item membranam e ventriculo gallinacei aridam vel, si recens sit, tostam, fimum quoque palumbinum in faba sumi contra calculos et alias difficultates vesicae, [...].
[3] Salvo leggere tutto quanto il testo di Dioscoride nelle svariate edizioni, nonostante un accanimento e una perseveranza da certosino mi è risultato impossibile localizzare questa affermazione di Dioscoride riferita anche da Aldrovandi (che credo l’abbia copiata da Gessner) e che suona più ampia in Gessner a pag. 383: Gallinae calida natura praeditae sunt. nam et venena conficiunt, et aridissima quaeque semina consumunt. et nonnunquam arenas lapillosque ingluvie sua devoratos dissolvunt, Dioscor. – Dioscoride può benissimo aver affermato tutto ciò, oppure si tratta di un’erronea citazione di Gessner (evento assai raro!) ripresa pedissequamente da Aldrovandi.
[4] Lo so che la differenza tra la cresta di un gallo e quella di una gallina non dovrebbe essere causa di insuccesso terapeutico, ma ciascuno di noi, quando è malato, va alla ricerca del meglio. È necessario recuperare il testo originale di Razi. Infatti ne vengono date due versioni. A pag. 396: Gallinae cristam aridam da in cibo ei qui mingit in lecto nescienti: curabitur, Rasis. – Qui: Idem remedium Rasis e crista galli promittit.
[5] Plinio Naturalis historia XXXII,154: Et hyaenam piscem vidi in Aenaria insula captum.
[6] De materia medica II,71.
[7] Anche nel web si riscontra simplice, per cui non si procede a emendare con simplici. - Liber medicinalis - Oculorum dolori mitigando - Fel quoque de gallo mollitum simplice lympha | exacuit puros dempta caligine visus.
[8] Naturalis historia XXIX,123: Eadem vis est et in vulturino felle cum porri suco et melle exiguo, item in gallinacei felle ad argema et albugines ex aqua diluto, item suffusiones oculorum, maxime candidi gallinacei. Fimum quoque gallinaceorum, dumtaxat rubrum, lusciosis inlini monstrant. – Probabilmente la tortuosa disquisizione di Gessner – scatenata da un alligato non presente in Plinio, bensì in altre citazioni - è del tutto corretta, ma tradurla altrettanto correttamente e senza tortuosità richiederebbe una lunghissima meditazione, che oltretutto ci ripagherebbe assai poco dal punto di vista terapeutico. Già! è facile dirlo! Perché oggi – nel XXI secolo - abbiamo i trapianti di cornea, e la cataratta viene operata con esiti più che soddisfacenti!
[9] Naturalis historia XXIX,124: Laudant et gallinae fel et praecipue adipem contra pusulas in pupillis, nec scilicet eius rei gratia saginant.
[10] Naturalis historia XXX,123: Gallinaceorum testes si subinde a conceptu edat mulier, mares in utero fieri dicuntur.