Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est 
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed
by Fernando Civardi -
translated by Elio Corti - reviewed by Roberto Ricciardi
Hebrew reviewed by Father Emiliano Vallauri OFM Cap
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
| [196] hoc
        est, Persica avis, Gallinaceus dicitur a crista, in dictionario
        Syrochaldaico כרבהא   carvelada
        legitur pro crista Galli, et metaphorice in Arve
        pro veste rubea instar cristae Galli. Hinc כרבלנ
        Curbalin
         Cuculli,
        capitis involucra instar galearum, vel iuxta alios pallia.
        Ab hac nota Galli {Theocriro} <Theocrito>[1]
        alibi Ὄρνιθες
        φοινικολόφοι,  hoc  est, aves rubricristatae, Latinis cristatae volucres
        appellari meruerunt, et Martialis[2]
        Gallos cristatos dixit eo versu. Nondum
        cristati rupere silentia Galli. | that
        is, the cock is called the Persian bird because of the comb; in the
        Syro-Chaldaic dictionary is read carvelada
        for rooster's comb, and in Arve
        metaphorically for a dress which is red like a rooster's comb. From this
        source curbalin they are the hoods, helmet-shaped headgears, or
        cloaks for others. From this feature the roosters earned somewhere from
        Theocritus Not
        yet have the combed cocks broken the silence. | 
| Ut
        vero Galli cristam erectam, ita Gallinae {plicabilem}[3]
        <plicatilem>[4]
        obtinuere, et per medium caput deorsum dependentem: quare nescio, quid
        in mentem venerit Giberto Longolio illas fere disertissimis verbis
        carere profitenti. Hac abscissa animal non moritur; nam parum sanguinis
        ex inflicto vulnere effluit. Super qua re mira apud Sigismundum liberum[5]
        baronem historia legitur in descriptione itineris sui per Moscoviam;
        quae talis est: Gallum, inquit, Moscoviticum more Germanorum super
        currum sedentem, frigoreque iam iam morientem, famulus crista, quae gelu
        concreta erat, subito abscissa non solum hoc modo servavit, verum etiam
        ut erecto statim collo cantaret, nobis admirantibus effecit[6]. | But,
        like the cocks got an upright comb, then the hens got it flexible and
        hanging down from the middle of the head: therefore I don’t know what
        crossed Longolius’ | 
| Sed
        iam ad alia transeamus. Oculi harum avium splendidi sunt, et
        limpidi. Aiunt quibus tales natura largita est, vulgo salaces, et
        libidinosos haberi. Membranosa illa cutis, quae sub mento, et collo
        utrinque dependet, palea dicitur: sic apud Columellam[7]
        legimus: Paleae
        ex rutilo albicantes, quae velut incanae barbae dependent.  Similiter
        et in bobus palearia dicimus, quae a pectore, et collo dependent. Hanc
        membranam, si ita appellare placet, Aristoteles[8],
        κάλλαιον
        vocat: in cuius {voce}
        <vocis> traductione Gaza maximopere hallucinatus est, cristam
        vertens. Haec enim in vertice erecta est: κάλλαια
        
        sive paleae utrinque a malis dependent. Videntur autem κάλλαια
        
        dicta ob purpureum, floridumque colorem. Nam κάλλη Graeci floridos colores dicunt, τὰ
        ἄνθη
        τῶν
        βαμμάτων,  ut Ammonius[9]
        de differentiis vocum interpretatur, et ibidem κάλλαια,
        τοὺς τῶν
        ἀλεκτρυόνων πώγωνας.
        
        Ornithologus Latinam vocem paleae a Graecis deductam esse conijcit, κ   nempe in π
        
        mutato, et λ   uno exempto.
        Pro κάλλαια
        
        apud Varinum κάλλαιοι
        legitur pro Gallinacei barba, et omni colore purpureo, vel
        secundum alios vario: et alibi κάλεα
        habet pro eadem barba, et secundum Aelium Dionysium[10]
        ea vox eodem authore pennas in cauda {earum} <eorum>[11]
        significat. | But
        now let me pass on to other things. The eyes of these birds are shining
        and limpid. They say that those, to whom Nature gave such eyes, they are
        usually believed as lustful and libidinous. That membranous skin which
        hangs on both sides under the chin and the neck is called palea -
        wattle: thus we read in Columella | 
| Rostrum
        omnium avium vulgus Italicum becco
        vocat vocabulo Tolosano antiquo, quanquam privatim Gallinacei rostrum,
        Suetonio[12]
        teste, significaret: est autem utrique sexui robustum, et in superiori
        parte aduncum, coloris plerunque cornei. Hesychio, et Varino κόραξ
        
        modo Corvum, et omnibus Graecis, significat, modo summa Gallinaceorum
        rostra, nimirum a nigro colore quem Graeci κορὸν[13]
        
        vocant: at nostris Gallis utraque rostri pars eiusdem fere semper
        coloris est: quare forte extremitates intellexerint, quae quandoque ad
        nigredinem vergunt. Carnem illam, quae rostrum undique cingit, nonnulli
        mentum vocant, Columella[14]
        vero etiam genam. Longiores
        caeteris plumae aliae collum in Gallo, et cervicem undique ambiunt. Has
        Columella[15]
        apposito quidem vocabulo iubas appellabat. Sunt enim iubae crines
        animalium a collo dependentes, in quibus videntur aliquod robur corporis
        sui agnoscere: unde Plinius[16]
        tunc
        praecipuam Leonis generositatem spectari, tradit,
        quum colla, armosque vestiunt iubae.  Atque ita eodem modo
        pugnaturi, et irati etiam explicant Gallinacei, quasi et in suis aliquid
        sit, quod iracundiam, et animositatem eorum demonstret. | Common
        Italian people, by an ancient word of Toulouse, call becco | 
| Apicius[17]
        in pullo quandam corporis partem navim vocat, pullum
        a navi aperiri iubens:
        putaverim autem omnino pectus ita appellare, sed nullo interim firmo
        argumento nixus, nisi quia mox pullum farsilem a pectore aperire iubeat.
        Scio tamen Humelbergium partem ventris posteriorem interpretari, quod ut
        navis cavus, et figura<e>[18]
        eius non dissimilis sit. | In
        the chicken Apicius | 
| Cauda
        in hoc avium genere maribus maior est quam faeminis: praeterea
        binae illis sunt pennae longissimae propter teneritudinem incurvi arcus
        imaginem prae se ferentes, quae in faeminis non sunt: atque illud est,
        quod Albertus dicere voluit hisce verbis: Gallus
        pennas in cauda instar semicirculi curvat, et similiter in collo, et
        dorso, videlicet cum irascitur, aut ad pugnam sese parat.
        Plinius[19]
        etiam caudam falcatam in sublime erigere Gallum dixit. Ὄτραν[20]
        Hesychius, et Varinus peculialiter Gallinacei caudam vocant. Pennas
        illas, quas Gallinis, et Capis saginandis sub cauda evellimus, quidam
        Germani, teste Ornithologo[21],
        a tali actione Mastfaederen, hoc est pennas pinguefactorias privatim
        nominarunt. | In
        this genus of birds the tail is larger in males than in females:
        furthermore they have two very long feathers - one on each side, the
        main sickles -, which are not present in females, which because of their
        softness show the image of a curved bow: and it is what Albertus | 
| Armantur
        calcari mares potissimum, ut scripsit Aristoteles[22],
        et faeminae magna ex parte ea non habent. In maribus in magnam molem
        quandoque excrescunt, quales illi sunt, quos post depingeremus. | Especially
        the males are armed with spur, as Aristotle wrote, and the females
        generally do not have them. In the males sometimes they grow to a great
        size, such as they are those males I shall portray later. | 
[1] Idyllia XXII 72.
[2] Martial Epigrams 9. 68. 3. (Lind, 1963)
[3] La notizia č tratta da Nicolň Perotto che, sulla scia di Plinio, potrebbe aver usato plicabilis anziché plicatilis. Conrad Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 381:Gallinae {plicabilis} <plicatilis> crista per medium caput, gallinaceo erecta, Perottus.
[4] Plinio Naturalis historia XI,122: Diximus et cui plicatilem cristam dedisset natura. Per medium caput a rostro residentem et fulicarum generi dedit, cirros pico quoque Martio et grui Balearicae, sed spectatissimum insigne gallinaceis, corporeum, serratum; nec carnem ita esse nec cartilaginem nec callum iure dixerimus, verum peculiare datum. draconum enim cristas qui viderit, non reperitur.
[5] Forse liberum rispecchia il titolo tedesco Freiherr, che giŕ da solo significa Barone.
[6] Rerum Moscoviticarum Commentarii - Editionis 1556, paginae 144–156: [151] Equidem nasum, nisi tempestivius a Pristavo admonitus fuissem, fere amisissem. Ingressus enim hospitium, vix tandem, nive, monitu Pristavi, nasum macerando ac fricando, non citra dolorem sentire coeperam, scabieque quodammodo oborta, ac dein paulatim arescente, convalueram. [152] gallumque Moscoviticum, more Germanorum super currum sedentem, frigoreque iamiam morientem, servitor crista, quae gelu concreta erat, subito abscissa, non solum hoc modo servavit, verum etiam ut erecto statim collo cantaret, nobis admirantibus, effecit. (www.fh-augsburg.de)
[7]
    De re rustica VIII,2,9.
[8] Historia animalium IX 631b 10,28.
[9] On the Similarities and Differences of Words (ed. by L. C. Valckenaer, sec. ed., Leipzig, 1822). (Lind, 1963)
[10] Aelius Dionysius, Aelii Dionysii et Pausaniae Atticistarum Fragmenta (ed. by E. Schwabe, Leipzig, 1890). (Lind, 1963)
[11] Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 405: Κάλεα (malim κάλλαια) barbae gallinaceorum, et pennae in caudis eorum secundum Aelium Dionysium, Varinus in Θρόνα.
[12] Vitellius, 18: Periit cum fratre et filio anno vitae septimo quinquagesimo; nec fefellit coniectura eorum qui augurio, quod factum ei Viennae ostendimus, non aliud portendi praedixerant, quam venturum in alicuius Gallicani hominis potestatem; siquidem ab Antonio Primo adversarum partium duce oppressus est, cum Tolosae nato cognomen in pueritia Becco fuerat; id valet gallinacei rostrum. - Cosě riporta l'Etimologico di Cortelazzo-Zolli (Zanichelli, 1984) alla voce becco: Lat. beccu(m), vc. di orig. gall. (*bukko: di provenienza germ.?), come attesta Svetonio (cui Tolosae nato cognomen in pueritia Becco fuerat; id valet gallinacei rostrum, Vit. 18); essa ha soppiantato in gran parte del mondo romanzo rostru(m).
[13] La fonte di questo
    vocabolo č senz'altro Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555),
    pag. 405: Κόραξ,  corvus, et summa
    gallinaceorum rostra, a colore nigro quem Graeci κορὸν   dicunt, Hesychius et Varinus. –
    Esiste κόρος,  che significa
    sazietŕ, stanchezza, insolenza, altezzositŕ, disdegno, figlio, rampollo,
    pollone, virgulto, ramo, coro, scopa. – Ma cerca che ti ricerca:
    finalmente si viene a capo che l'aggettivo κορός
    
    riportato dall'Etymologicum Magnum ha il significato di nero.
    ha il significato di nero.
[14] De re rustica VIII,5,22: Nam si pituita circumvenit oculos et iam cibos avis respuit, ferro rescinduntur genae, et coacta sub oculis sanies omnis exprimitur.
[15] De re rustica VIII,2,9: [...] iubae deinde variae vel ex auro flavae, per colla cervicesque in umeros diffusae.
[16] Naturalis historia VIII,42: Leoni praecipua generositas tunc, cum colla armosque vestiunt iubae; [...]
[17] De re coquinaria VI,9,2: Pullum Parthicum: pullum aperies a navi et in quadrato ornas. Teres piper, ligusticum, carei modicum; suffunde liquamen; vino temperas. - VI,9,5: Pullum laseratum: pullum aperies a navi, lavabis, ornabis et Cumana ponis. - VI,9,14. Pullus farsilis: pullum sicuti liquaminatum a cervice expedies. teres piper, ligusticum, gingiber, pulpam caesam, alicam elixam, teres cerebellum ex iure coctum, ova confringis et commiscis, ut unum corpus efficias. liquamine temperas et oleum modice mittis, piper integrum, nucleos abundantes. fac impensam et imples pullum vel porcellum, ita ut laxamentum habeat. Similiter in capo facies. ossibus eiectis coques. – VI,9,15. ‹Pullus leucozomus›. accipies pullum et ornas ut supra. aperies illum a pectore. [pullus leucozomus] accipiat aquam et oleum Spanum abundans. agitatur ut ex se ambulet et humorem consumat. postea, cum coctus fuerit, quodcumque porri remanserit inde levas. piper aspargis et inferes.
[18] La citazione suona nello stesso modo ed č tratta da Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 405: Sed Humelbergius partem posteriorem ventris interpretatur: qui ut navis cavus, et figurae eius non dissimilis sit.
[19] Naturalis historia X,47: Et plebs tamen aeque superba graditur ardua cervice, cristis celsa, caelumque sola volucrum aspicit crebra, in sublime caudam quoque falcatam erigens. Itaque terrori sunt etiam leonibus ferarum generosissimis. - Tuttavia anche il popolo, ugualmente superbo, cammina a testa alta, con la cresta eretta, e [il gallo] č il solo fra gli uccelli a guardare spesso il cielo, alzando verso l’alto anche la coda ricurva come una falce. Pertanto incutono terrore anche ai leoni che sono i piů coraggiosi tra le fiere.
[20] La fonte assai telegrafica č Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 405: Ótra, gallinacei cauda, Hesych. et Varinus. - Vocabolo assente nei lessici.
[21] Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 405: Plumas sub cauda quae gallinis aut capis saginandis evelli solent, aliqui privatim nominant mastfaederen.
[22] La citazione č errata, ma la fonte e il diretto colpevole č Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 382: Calcar cum habeant mares, foeminae magna ex parte non habent, Aristot. - Aristotele in Historia animalium II 504b 7 dice solo che alcuni uccelli hanno speroni: Certi generi di uccelli hanno poi degli speroni: nessuno perň possiede contemporaneamente artigli e speroni. (traduzione di Mario Vegetti)