Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est 
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
| [266]
        [70] Tunc mortis oppressus {vigor} <rigor>, Tunc
        lex subacta est Tartari: Tunc
        vis diei fortior Noctem
        coegit cedere. Iam
        iam quiescant improba, [75]
        Iam culpa furva obdormiat, Iam
        noxa let{h}alis suum Perpessa
        somnum marceat. Vigil
        vicissim spiritus Quodcunque
        restat temporis [80]
        Dum meta noctis clauditur, Stans,
        ac laborans excubet. Iesum
        ciamus vocibus Flentes,
        precantes, sobrii: Intenta
        supplicatio [85]
        Dormire cor mundum vetat. {Stat}
        <Sat> convolutis artubus Sensum
        profunda oblivio Pressit,
        gravavit, obruit, Vanis
        vagantem somniis. [90]
        Sunt nempe falsa, et frivola Quae
        mundiali gloria Ceu
        dormientes egimus, Vigilemus,
        hic est veritas. Aurum,
        voluptas, gaudium, [95]
        Opes, honores, prospera, Quaecunque
        nos instant mala, Fit
        mane, nil sunt omnia. Tu
        Christe somnum {disiice} <disdice>, Tu
        rumpe noctis vincula, [100]
        Tu solve peccatum vetus, Novumque
        lumen ingere. | [70]
        Then the inflexibility of death was crushed, then
        the law of Tartarus then
        the strength of day being stronger forced
        the night to go away. Now
        let sinfulness lie quiet, [75]
        now let dark sin go to sleep,  now let
        mortal punishment at once wither
        its own sleep. Let
        the vigil spirit in its turn whatever
        time remains [80]
        while the end of night closes itself, standing
        up and working to be on the alert. Let
        us call upon Jesus weeping,
        praying, in our soberness: intense
        supplication [85]
        forbids the pure heart to sleep. With
        enough rolled up limbs a
        deep oblivion the thought oppressed,
        overloaded, flooded, which
        wander through empty dreams. [90]
        For they are false and frivolous those
        things which for the glory of this world we
        have done as though asleep, let
        us be wakeful, the truth is here. Gold,
        pleasure, joy, [95]
        wealth, honors, prosperities, every
        evil thing is overhanging us, morning
        comes, all of them are nothing. You,
        Christ, drive away the slumber, You
        break the bonds of night, [100]
        You
        wipe out old sin, and
        bring new light inside. | 
| Sed
        hactenus Gallus in bonam partem acceptus est, possit etiam in malam
        accipi, et significare, ut avis est libidini dicata maxime, qui
        muliebria sectatur, et voluptatum magis amator est, quam Dei, unde apud
        Esaiam[1]
        dicitur: Ecce Dominus asportari te
        faciet, sicut asportatur Gallus Gallinaceus. | But
        until this moment the rooster has been accepted in right side, let him
        be accepted also in the bad one and indicate it, since he is a bird
        extremely devoted to lust chasing after womanly things and he is more a
        lover of pleasures than of God, whence it is said in Isaiah | 
| Superest
        modo, ut de Gallina etiam dicamus: de qua D. Augustinus[2]
        in expositione huius versus Psalmistae: Exurge
        in occursum mihi, et vide: Aliquid, inquit, me dicere admonet in hoc loco capitis ipsius nostri sublimitas,
        quoniam infirmatus est usque ad mortem, et assumpsit infirmitatis carnem,
        ut pullos Hierusalem colligeret sub alas suas, tanquam Gallina infirmata[3]
        cum parvulis. Non enim in aliqua ave hoc aliquando conspeximus, earum
        etiam, quae nidificant ante oculos nostros, sicut parietum Passeres,
        sicut Hirundines, tanquam annuae nostrae hospites, sicut Ciconiae, sicut
        aliae aves, quae ante oculos nostros nidificant, et ovis insidunt,
        pullos alunt, sicut ipsae Columbae, quas cotidie videmus, aliquando avem
        <in>firmari cum parvulis non agnovimus, non vidimus. Gallina
        quomodo hoc habet? Certe notam rem dico, quae in conspectu nostro
        quotidie versatur, quomodo raucescit vox, quomodo sit hispidum totum
        corpus, demittuntur alae, laxantur plumae, et vides circa pullos nescio
        quid aegrotum, et ea est materna charitas, quae invenitur infirmitas.
        Quare ergo Dominus nisi propter hoc Gallina esse voluit in sancta
        scriptura, dicemus. Hierusalem, Hierusalem, quoties volui congregare
        filios tuos tanquam Gallina filios suos sub alas, et noluisti?[4]
        Congregavit autem omnes gentes tanquam Gallina pullos suos, qui
        infirmatus est propter nos, accipiens carnem a nobis, id est, a genere
        humano, crucifixus, contemptus alapis caesus, flagellatus, ligno
        suspensus, lancea vulneratus. Ergo hoc maternae infirmitatis est, non
        amissae maiestatis. Quum ergo talis esset Christus, et tamen carnem sine
        peccato suscepisset, factus est particeps nostrae infirmitatis, non
        iniquitatis, ut ex eo quod nobiscum communicavit, infirmitatem solveret
        nostram iniquitatem. | It
        remains only to speak also of the hen: of which Saint Augustine | 
| Et[5]
        rursus exponens illud Psalmographi:
        Et sub alis eius sperabis: Si Gallina, inquit, protegit pullos suos sub alis, quanto magis tu sub alis Dei tutus eris,
        et adversus diabolum, et angelos eius, quae aëreae potestates, tanquam
        Accipitres circumvolitant, ut infirmum pullum auferant? Neque
        enim sine causa comparata est Gallina ipsi sapientiae Dei. Nam ipse
        Christus dominus noster, et salvator tanquam Gallinam se dixit:
        Hierusalem, Hierusalem, etc. Noluit illa Hierusalem, velimus nos, illa
        rapta est ab aeris potestatibus fugiens alas Gallinae, praesumens de
        viribus suis quum esset infirma, nos confitentes infirmitatem nostram,
        sub alas Dei fugiamus. Erit enim nobis tanquam Gallina protegens pullos
        suos. Non est enim iniuriosum nomen Gallina. Attendite caeteras aves.
        Multae aves ante nos foetant, calefaciunt pullos suos, nulla sic avis
        infirmatur cum pullis suis, quomodo Gallina. Attendat charitas vestra,
        Hirundines, Passeres, et Ciconias videmus extra nidos suos, nec
        cognoscimus utrum foetus habeant: at Gallinam cognoscimus in infirmitate
        vocis, et in relaxatione plumarum, tota mutatur a foetu pullorum, quia illi infirmi sunt, infirmam sese facit. Quia ergo et
        nos infirmi eramus, infirmam se fecit sapientia Dei, quia verbum caro
        factum est, et habitavit in nobis, ut sub alis eius speremus. | And
        afterwards, explaining what the psalmist writes he says: And under
        His wings you will hope: If the hen protects her chicks under the wings,
        how much more you will be safe under the wings of God, and in front of
        the devil and his messengers, those celestial authorities flying around
        as hawks | 
| Et
        rursus alibi[6]:
        Hoc, inquit, genus animantis magnum affectum in filios habet, ita ut eorum
        infirmitate <affecta> et ipsa {infirmitate} <infirmetur>, et
        quod difficilius in caeteris {animalibus}
        <animantibus> invenies, alis
        suis filios suos protegens contra Milvum {pugnat} <pugnet>: sic
        etiam mater nostra sapientia Dei per carnis susceptionem infirmata
        quodammodo, dicente Apostolo: Quod infirmum est Dei, fortius est
        hominibus[7],
        protegit infirmitatem nostram, et resistit diabolo, ne nos rapiat. In
        qua defensione, quod illa adversus Milvum conatur affectu, haec adversus
        diabolum perficit potestate. | And
        afterwards he says elsewhere: This kind of living being - the hen
        with a brood of chicks - shows a great fondness towards her children, so
        that moved by their weakness she herself is weakening, and, a thing that
        you will find more hardly in other animals, protecting with her wings
        her children she fights against the kite | 
| Item
        rursus[8]
        in haec verba: Nos ovum nostrum
        sub alis illius Gallinae ponamus, inquit,
        Evangelicae Gallinae, quae clamat Hierusalem Hierusalem illi falsae, et
        perditae, quoties volui congregare filios, tanquam Gallina pullos, et
        noluisti? Non
        nobis dicatur, quoties volui, et noluisti. Illa enim Gallina
        divina sapientia est, sed assumpsit carnem, ut pullis congrueret. Videte Gallinam hispidam
        plumis, demissis alis, voce fracta, et quassa, et lassa, et languida
        congruere [267]
        parvulis
        suis. Ovum ergo nostrum, id est, spem nostram sub alis illius Gallinae
        ponamus. | Likewise
        afterwards toward these words he says: We have to set our egg under
        the wings of that hen, of the evangelical hen, who cries Jerusalem
        Jerusalem to that false and corrupt, how many times have I wanted to
        gather your children, as the hen does with chicks, and you have not
        whished it? It must not be said to us how often I wished and you did not
        wish it. For that hen is divine Wisdom, but It assumed the flesh for to
        be suitable to chicks. You look at the hen with ruffled feathers,
        lowered wings, tired voice, weak, worn-out, exhausted, adapting to her
        babies. Then let us place our egg, that is our hope, under the wings of
        that hen. | 
[1] La citazione ricorre anche
    a pagina 186 .
    § Isaia
    22,17-18: “Ecco che il Signore ti getterà via e ti arrotolerà, ti
    aggomitolerà come una palla in paese spazioso;” (La Sacra Bibbia,
    Edizioni Paoline, 1958) - 17 ἰδοὺ
    δὴ κύριος
    σαβαωθ
    ἐκβαλεῖ καὶ
    ἐκτρίψει
    ἄνδρα καὶ
    ἀφελεῖ τὴν
    στολήν σου 18
    καὶ τὸν
    στέφανόν σου
    τὸν ἔνδοξον
    καὶ ῥίψει σε
    εἰς χώραν
    μεγάλην καὶ
    ἀμέτρητον,
    καὶ ἐκεῖ
    ἀποθανῇ· καὶ
    θήσει τὸ ἅρμα
    σου τὸ καλὸν
    εἰς ἀτιμίαν
    καὶ τὸν οἶκον
    τοῦ ἄρχοντός
    σου εἰς
    καταπάτημα,   [...].
.
    § Isaia
    22,17-18: “Ecco che il Signore ti getterà via e ti arrotolerà, ti
    aggomitolerà come una palla in paese spazioso;” (La Sacra Bibbia,
    Edizioni Paoline, 1958) - 17 ἰδοὺ
    δὴ κύριος
    σαβαωθ
    ἐκβαλεῖ καὶ
    ἐκτρίψει
    ἄνδρα καὶ
    ἀφελεῖ τὴν
    στολήν σου 18
    καὶ τὸν
    στέφανόν σου
    τὸν ἔνδοξον
    καὶ ῥίψει σε
    εἰς χώραν
    μεγάλην καὶ
    ἀμέτρητον,
    καὶ ἐκεῖ
    ἀποθανῇ· καὶ
    θήσει τὸ ἅρμα
    σου τὸ καλὸν
    εἰς ἀτιμίαν
    καὶ τὸν οἶκον
    τοῦ ἄρχοντός
    σου εἰς
    καταπάτημα,   [...].
[2] Enarrationes in Psalmos, Psalmus 58,10. (Aldrovandi)
[3] A mio avviso si tratta di un plagio da parte di Sant’Agostino. È la solita mania di strumentalizzare gli esseri viventi ai propri fini propedeutici senza aver mai avuto a che fare con l’animale in questione. La gallina sarà senz’altro un po’ estenuata e smagrita dalla cova durata in media 21 giorni, ma non le passa neanche per l’anticamera di in una fibrocellula muscolare né di un neurone cerebrale di sentirsi stanca. La chioccia è aggressiva verso gli estranei, resistente e indefessa nell’allevare i propri pulcini. Non vedo dove stia quella debolezza tanto sbandierata da Sant’Agostino. In quanto all’affetto della chioccia per i pulcini concordo pienamente con il grande Dottore della Chiesa, costantemente seguito e guidato da una chioccia impareggiabile e indefessa: Monica.
[4] Matteo 23:37: Hierusalem Hierusalem quae occidis prophetas et lapidas eos qui ad te missi sunt quotiens volui congregare filios tuos quemadmodum gallina congregat pullos suos sub alas et noluisti.
[5] Enarrationes in Psalmos, Psalmus 90,5. (Aldrovandi)
[6] Quaestiones Evangeliorum I,36. (Aldrovandi) - Le correzioni sono fatte in base al testo pubblicato in www.augustinus.it.
[7] Paolo, Corinti I,1,25: quia quod stultum est Dei sapientius est hominibus, et quod infirmum est Dei fortius est hominibus. - perché la follia di Dio è più sapiente degli uomini, e la debolezza di Dio è più forte degli uomini. (La Sacra Bibbia, Edizioni Paoline, 1958)
[8] Sermones, Sermo 105 - De verbis Evangelii Lc 11, 5-13: "Quis vestrum habebit amicum, et ibit ad illum media nocte" et cetera - 8,11. Aldrovandi dà come referenza il Sermo 29. - Nos ovum nostrum sub alis illius gallinae ponamus evangelicae, quae clamat: Ierusalem, Ierusalem, illi falsae et perditae, quoties volui colligere filios tuos, tamquam gallina pullos suos, et noluisti? Non nobis dicatur: Quoties volui, et noluisti? Illa enim gallina divina Sapientia est: sed assumpsit carnem, ut pullis congrueret. Videte gallinam hispidam plumis, dimissis alis, voce fracta, et quassa, et lassa, et languida congruere parvulis suis. Ovum ergo nostrum, id est, spem nostram sub alis illius gallinae ponamus.