Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallo Gallinaceo
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
| ¶ Qui morbo
        regio aestivo laborat, obsonium edat pullum gallinaceum percoctum, probe
        conditum cum cepa, coriandro, caseo, sale, sesamo, et uva passa alba,
        Hippocrates in libro de internis affectionibus. Egregia quaedam
        condimenta pro pullis coctis describit Ant. G<u>ainerius in capite
        de restaurando appetitu. | ¶
        He who suffers from summer jaundice has to feed on chicken well cooked
        and well seasoned with onion, coriander | 
| ¶ Pullus in
        agresta. Pullum cum salita carne decoquito: ubi semicoctus fuerit, grana
        uvae sublatis e medio vinaceis, in cacabum ferventem indito:
        petroselinum et mentham minutatim concidito, piper et crocum in pulverem
        conterito. Haec omnia in cacabum, ubi pullastra cocta fuerit, conijcito,
        ac patinam statim facito. Hoc obsonio nil salubrius, admodum enim alit,
        facile concoquitur. stomacho, cordi, hepati, renibus convenit, ac bilem
        reprimit, Platina lib. 6. cap. 16[1]. | ¶
        Chicken in agresta | 
| Et mox cap.
        17[2].
        Pullus assus. Pullum bene depilatum, exinanitum et lotum assabis. asso,
        atque in patinam imposito, antequam refrige<r>at, aut succum mali
        medici[3],
        aut agrestam cum aqua rosacea, saccaro ac cinnamo bene trito infundes,
        convivisque appones. Hoc Bucino[4]
        non displicet, qui acria (acida) simul ac dulcia appetit, ut bilem
        reprimat et corpus obeset. Idem 6.9.[5]
        praescribit quomodo paretur pastillus ex quavis carne animantis cicuris,
        ut vituli, capi, gallinae et similium. Eiusdem e lib. 6. cap. 15.[6]
        de porcello lactente condimentis quibusdam farciendo assandoque verba
        recitavi in Sue G. Idem
        autem (inquit) fieri potest ex <ansere>, anate, <gru{a}e>,
        capo, pullastra. | And
        soon after, in chapter 17th: Roast
        chicken. You will roast a well plucked, emptied and washed
        chicken. When roasted and placed in a course dish, before it cools you
        will pour on it either juice of an apple from Media – of an orange | 
| ¶ Qui icteri
        prima specie laborat, obsonium edat pullum gallinaceum percoctum probe
        conditum cum cepa, coriandro, caseo, sale, sesamo et uva passa alba,
        Hippocrates in libro de internis affectionibus.[7] | ¶
        He who begins to show jaundice has to feed on a well cooked and seasoned
        chicken with onion, coriander, cheese, salt, sesame and white raisin, 
        Hippocrates in the treatise De internis affectionibus. | 
| ¶ Ex capis
        aut pullastris Mirause[8]
        Catellonicum[9], Platinae verbis
        describemus in Capo F. | ¶
        With Platina's words I will describe the Catalan
        mirause in the chapter of the Capon paragraph F. | 
| ¶ E
        pullastris pastilli, ex libro Germanico Baltasaris Stendelii. Pastillo
        confecto pullastras rite paratas membris confractis impone: et pro
        magnitudine pastilli tria aut quatuor ova addito, salem, et zinziber
        satis abunde. per aestatem convenit etiam uvas passas Corinthiacas addi,
        ut caponibus quoque et aliquid butyri recentis. operculum etiam facies
        quale pro pastillo e capone praescribitur, et ovis illines. Horis duabus
        coques. Quod si frigidum habere malis, ius per foramen superius
        effundito, et pingui separato flatu, idem rursus affundito. | ¶
        Pies of pullets drawn from
        the book in German of Balthasar
        Staindl | 
| Cum pulli in
        olla operta coquuntur, vel assantur potius in butyro, affuso etiam vino
        modico cum semiassi sunt, nostri hoc genus cocturae vocant
        verdempffen. Latine forsan suffocare dixeris, quemadmodum ova
        pnicta[10],
        id est suffocata Graeci efferunt. | When
        chickens are cooked in closed pot, or when are roasted preferably in
        butter with also a sprinkling of a little wine when half roasted, our
        people call this kind of cooking as verdempffen, in Latin perhaps
        you could say suffocare – to smother, so as Greeks call pnictà
        - cooked in a well closed pot - the eggs, that is, smothered. | 
| Sunt qui
        uvarum acinos cum pullo in olla operta coquant. deinde conterunt,
        exprimunt, et rursus ad pullum affundunt cum butyro, Baltasar Stendelius. | There
        are some people cooking grapes along with the chicken in a pot closed
        with cover: then they crush, squeeze and pour them again on the chicken
        with butter, Balthasar Staindl. | 
| Et rursus ad
        idem, Pullos rite paratos in ollam inde, vinum et ius carnium affunde,
        cum modico salis et aromatici pollinis crocei. quod si iusculum crassius
        desideras, segmenta duo panis albi tosta bullienti iuri inijcito, cum
        ferbuerint, extractis una cum iecore tritis exprimito succum colando per
        aromaticum pollinem, et rursus affundito, et perfecte coqui sinito. Sunt
        qui limonum (quae poma sunt de genere citreorum) segmenta cum pullis
        elixant, quae deinde iis cum inferuntur imponunt, etc. | And
        again for a stew: Put inside a pot the chickens prepared as usual, add
        wine and meats’ broth with some salt and aromatic flour of saffron.
        But if you desire a more fat little broth, put in the broth when boiling
        two toasted slices of white bread, when they come to the boil, after
        they have been taken out and minced with the liver, squeeze the juice
        and strain it through the aromatic flour, and put it back in the pot,
        and let it cook properly. There are some people cooking with chickens
        some slices of lemon (which is a fruit of citron's kind) and then put
        slices on them when are served, etc. | 
| ¶ Pullos
        elixos vel suffocatos, ut diximus, nostri aliquando cum pisis recentibus
        seorsim coctis inferre solent. | ¶
        As I said, sometimes our fellow countrymen usually put on table cooked
        or stewed chickens with fresh peas cooked apart. | 
| ¶ Gelu cum
        expresso succo carnis gallinacei pulli, in Gallia usitatum pro
        febrientibus et aliis ad vires restaurandas. Carnem pulli et pedes
        vituli aut vervecis discoques donec caro incipiat dissolvi, tum
        percolabis et exprimes succum, cui adijcies bonam partem sacchari ac
        pollinis cinnamomi: purificabis cum albuminibus et testis ovorum,
        colabis denuo, addesque crocum, aut aliud quippiam pro colore quem {desyderas}
        <desideras>, viride, rubrum, etc. si acidum placuerit, aceti
        aliquid, vel rob, id est defrutum aliquod eius saporis, ut de ribes aut
        berberis addi potest. | ¶
        The ice with juice made by squeezing chicken's meat is used in France
        for those who have fever and for others to bring back their energies.
        You will cook for a long time flesh of chicken and foot of calf or of
        castrated | 
| ¶ Cibarium
        contusum: Gallinam vel caponem percoquito donec carnes bene mollescant,
        et in pila pulpam una cum ossibus contunde. quod si parum carnis fuerit,
        licebit etiam segmenta albissimi panis simul conterere. tum una cum iure
        omnia per aeneum vas colatorium exprimes, modicum generosi vini, et
        croci aromatumque quantum satis videbitur adijcies, et coques aliquandiu,
        cum inferre volueris, panem tostum subijcies, interdum ova extra testam
        in aqua cocta impones. Reliquias etiam gallinarum et caponum a mensa,
        carnes scilicet cum ossibus aliqui tundunt, et ferculum parant: cui
        nonnulli elixum hepar agninum contusum adijciunt. Hic cibus puerperis,
        et iis qui venam secuerint convenit, Baltasar Stendelius. | ¶
        Crushed dish: Cook a hen or
        a capon for a long time until the meats are quite soft and crush the
        pulp with the bones in a mortar. But if there is little meat it is
        possible to crush together some chunks of very white bread. Then strain
        the whole along with the broth through a bronze sieve, you will add some
        good wine, and a quantity of saffron and spices you think enough, and
        you will cook for some time, and when you will serve, place beneath
        toasted bread, sometimes you will place over shelled eggs cooked in
        water. Some also crush leftovers of hens and capons, that is, bones with
        meat, and prepare a course: to which some add lamb’s liver boiled and
        crushed. This food is suitable for those who have just born a child and
        for those who have been bled, Balthasar
        Staindl. | 
| ¶ Si
        vespertinus subito te oppresserit hospes, | Ne gallina malum responset dura palato, |
        Doctus eris vivam misto mersare {falerno}
        <Falerno>: |
        Hoc teneram faciet, Horatius 2. Serm.[11]
        Nux pullo inclusa illum longe celerius coqui facit, Cor. Agrippa. | ¶
        If suddenly an evening guest will overtake you, in order that the hen
        doesn't come out unpleasantly hard for the palate, you will be crafty in
        dipping her alive in new Falernian | 
| ¶ In
        pastillum gallinaceum. Cristas pullorum trifariam, iecuscula
        quadrifariam dividito: testiculos integros relinquito, laridum
        tessellatim concidito, nec tundito. duas aut tres uncias vitulinae
        adipis minutatim concidito, aut loco adipis medullam bubulam aut
        vitulinam addito. Gingiberis, cinnami, saccari, quantum satis erit
        sumito. Haecque omnia cum cerasis acribus (acidis) ac siccis ad
        quadraginta misceto, inditoque in pastillum ad id apte ex farina subacta
        factum. In furno aut sub textu in foco decoqui potest. Semicoctum ubi
        fuerit, duo vitella ovorum disfracta, modicum croci et agrestae
        superinfundes, Platina 6. 38.[12] | ¶
        For a chicken’s pie:
        Divide in three parts the combs of the chickens and their livers in four
        parts: keep the testicles entire, cut up the lard into small squares and
        don't pound it: cut up into small morsels two or three ounces [around
        50-75 g] of calf fat, or in place of fat add marrow of ox or calf. Take
        as much as enough of ginger, cinnamon and sugar. And mix all these
        things with about forty sour (acid) and dry cherries, and put them in a
        suitable wrap of pastry made with kneaded flour. This can be cooked in
        oven or on fire under a dish towel. When it is half cooked pour on two
        beaten egg yolks, some saffron and agresta, Platina 6th,38. | 
| ¶ Edulium in
        asthmate et aliis affectionibus pectoris, cum aegri infirmi sunt admodum.
        Pullum vel gallinam iuvenem pinguem cum ordeo puro discoquito donec
        liquefiat, tum tere pullum pulpa et ossibus, et parum ptisanae infunde,
        exprime, cola. praestabit quidem pullo dum teritur aquam rosaceam
        affundere, [390] et diligenter miscere, Arnoldus in libro de aquis. Idem
        in libro de conservanda sanitate: Album ferculum (inquit) de pullis
        gallinarum frequenter sumi poterit, modo ne fiat de pulpis effilatis,
        (sic loquitur) sed ex transverso subtiliter incisis: et postea contritis
        ac ligatis cum lacte amygdalarum, paucove amylo aut polline oryzae. | ¶
        Food in case of asthma and other thorax
        diseases, when patients are very ill. Cook properly a chicken or a young fat hen with pure barley until
        became mash, then grind up the chicken with pulp and bones and mix a
        little barley decoction, squeeze, strain. But it will be useful to pour
        on chicken, while it is minced, water of roses and to remix carefully,
        Arnaldus from Villanova | 
[1] In Libellus platine de honesta voluptate ac valitudine, Bononiae, per Johannem Antonium Platonidem, 1499, questa ricetta si trova al capitolo 15.
[2] In Libellus platine de honesta voluptate ac valitudine, Bononiae, per Johannem Antonium Platonidem, 1499, questa ricetta si trova al capitolo 16.
[3] II,5 – de coctoneis – Coctonea dici cum de malis loquimur: et non coctona. Varronis ac Plinii auctoritate manifestum est: qui coctona inter ficus commemorant. [...] mala medica: quae vulgo narantia vocamus [...]. (Libellus platine de honesta voluptate ac valitudine, Bononiae, per Johannem Antonium Platonidem, 1499) – Probabilmente si tratta di un qui pro quo di Platina. La narantia dovrebbe etimologicamente corrispondere all’arancia, mentre il malum medicum fin dai tempi dei Romani corrispondeva al cedro. Siccome per Platina il malum medicum è l’arancia e prescrive una spremuta di mali medici, è giocoforza tradurlo con arancia, anche se un antico Romano avrebbe inteso una spremuta di cedro.
[4] It is difficult to determine whether this name is a mistake by Aldrovandi [Platina!!!] for Dominicus Bucius, who wrote Quaesita III Medicinalia, juxta Hippocratis, et Galeni mentem examinata (ed. by A. Bucci, Venice, 1551; another ed., Leyden, 1577). A certain Bucinense (Niccolò degli Angeli) edited the Scriptores Rei Rusticae (Florence, 1515, 1521), but he is probably not referred to here. (Aldrovandi on Chickens, Lind, 1963) - Niccolò Angeli, detto Angelo Buccinese, insigne latinista del XVI secolo, di Bucine in provincia di Arezzo.
[5] In Libellus platine de honesta voluptate ac valitudine, Bononiae, per Johannem Antonium Platonidem, 1499, questa ricetta si trova al capitolo 10.
[6] In Libellus platine de honesta voluptate ac valitudine, Bononiae, per Johannem Antonium Platonidem, 1499, questa ricetta si trova al capitolo 14.
[7] Prescrizione già citata per l’itterizia estiva all’inizio di questa pagina.
[8] Nel testo anonimo in
    catalano Sent Sovi (1324) suona come Mig-raust. Mastro Martino , dal quale
    il Platina ha tratto la ricetta, in italiano medievale lo chiama Mirrause e
    Roberto di Nola nel suo testo in catalano scrive Mirraust. Mig raust in
    tedesco visigoto significa mezzo arrostito, come mi ha specificato Marie
    Josèphe Moncorgé in una preziosa e-mail del 16 agosto 2005: “En
    effet, mig raust = à moitié rôti, en allemand wisigoth. Comment ce mot
    a-t-il survécu jusque dans une recette catalane du 14e? En tous
    cas, mig raust devient mirrause chez Martino, mirrauste chez Robert de Nola,
    miraus chez Scappi.” – Nella trascrizione del testo di Roberto di Nola a
    mia disposizione (Lybre de doctrina Pera ben Servir: de Tallar: y
    del Art de Coch) sta scritto Mirraust, e non
    una volta sola, ma credo che il vocabolo possa considerarsi equivalente a
    Mirrauste.
, dal quale
    il Platina ha tratto la ricetta, in italiano medievale lo chiama Mirrause e
    Roberto di Nola nel suo testo in catalano scrive Mirraust. Mig raust in
    tedesco visigoto significa mezzo arrostito, come mi ha specificato Marie
    Josèphe Moncorgé in una preziosa e-mail del 16 agosto 2005: “En
    effet, mig raust = à moitié rôti, en allemand wisigoth. Comment ce mot
    a-t-il survécu jusque dans une recette catalane du 14e? En tous
    cas, mig raust devient mirrause chez Martino, mirrauste chez Robert de Nola,
    miraus chez Scappi.” – Nella trascrizione del testo di Roberto di Nola a
    mia disposizione (Lybre de doctrina Pera ben Servir: de Tallar: y
    del Art de Coch) sta scritto Mirraust, e non
    una volta sola, ma credo che il vocabolo possa considerarsi equivalente a
    Mirrauste.
[9] In Platina - Libellus platine de honesta voluptate ac valitudine, Bononiae, per Johannem Antonium Platonidem, 1499 - esiste solo catellonicum:
VI,12
    Mirause catellonicum
VI,32
    Patina catellonica
VI,41
    Cibarium album catellionicum – che però suona catellonicum nell’indice
VII,60
    Carabazum catellonicum
VII,72
    Leucophagum catellonicum
L’aggettivo sostantivato Catellani – e non Catelloni - è usato da Platina in Liber VI,12 – Mirause catellonicum – Catellani gens quidem lauta: et quae ingenio ac corpore italicae solertiae haud multum dissimilis habetur obsonium: quod mirause illi vocant: sic condiunt [...]
In Aldrovandi il mirause ricorre una sola volta e possiamo ipotizzare – ma solo ipotizzare - che egli abbia desunto l’aggettivo Catellanicum che l’accompagna dal suo maestro l’Ornitologo, cioè da Conrad Gessner.
Dal momento che catellonicum potrebbe essere un’abituale variante di catellanicum, il Catellanicum di Gessner e di Aldrovandi non viene corretto. E che catellonicum possa essere una comune variante di catellanicum possiamo arguirlo dal testo di Gessner in cui il mirause ricorre due volte – prima come catellonicum e poi come catellanicum - salvo che Catellanicum sia un puro errore tipografico: pag. 413: Mirause Catellanicum: Catellani gens quidem lauta, et quae ingenio ac corpore Italicae solertiae haud multum dissimilis habetur, obsonium, quod mirause illi vocant, sic condiunt: [...] – La conferma a questa mia decisione di accettare sia catellanicum che catellonicum mi giunge dal Dr Thomas Gloning - Institut für Germanistische Sprachwissenschaft, Università di Marburgo, Germania - il quale così mi ha risposto con una e-mail del 17 settembre 2005: M.E. Milham, dans l'édition de Platine, ne change pas _catellonicus_, donc je pense que c'est une forme assez régulière dans le temps. Aussi, la variation entre des differentes formes était plus grand à ce temps qu'aujourd'hui.
[10] L’aggettivo greco pniktós significa soffocato, strangolato, cotto in vaso ben chiuso, stufato.
[11] Satirae II,4,17-20: Si vespertinus subito te oppresserit hospes,|ne gallina malum responset dura palato,|doctus eris vivam musto mersare Falerno:|hoc teneram faciet.
[12] In Libellus platine de honesta voluptate ac valitudine, Bononiae, per Johannem Antonium Platonidem, 1499, questa ricetta si trova al capitolo 37.