Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est 
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
| Harum
        pedes Gallinaceos fuisse tradunt, intellectu a superiore non dissimili.
        Scribunt enim eiusmodi fabularum interpretes, significari ex hoc hominem
        libidinibus deditum, fortunas suas perseveranti studio dispergere,
        inutiliterque prodigere, cuiusmodi esse Gallinarum morem, cum pleno
        acervo pascuntur, aspicimus. | They
        tell that their feet - of Sirens | 
| Sunt
        qui ratione habita quotidiani foetus, et geminorum aliquando pullorum,
        qui ovo ex unico excluduntur: ovorum etiam, quae nonnullae gemina
        singulis diebus {a}edunt, tertio etiam nonnunquam addito, verum eo
        abortivo, sola quippe cartilagine conspicuo, foecunditatem per Gallinam,
        et ovum significari velint. Haec omnia Pierius[1],
        qui hoc etiam ex propria sententia addit, inquiens: Atqui veluti per
        lauri surculum in ore Columbae, et per platani folium in Ciconiae nido
        securitatem significari prodidimus, cur non etiam per Gallinam, ad alam
        cuius ramusculus rutae applicitus sit, securitatem eodem modo pingi,
        hieroglyphicumque sapere fateamur? Siquidem {Afranius}[2]
        <Africanus> in iis, quae de re agraria Constantinus Caesar[3]
        colligi mandavit, ait Gallinas a fele tutas fore, si rutae sylvestris
        ramusculus sub eius [earum[4]]
        alam applicetur. Quin Democritus etiam tradit, eo praesidio
        munitas, neque a vulpibus, neque ab infesto quopiam alio animali
        contingi. | There
        are some who would like to hint at the fertility through the hen and the
        egg by computing from daily laying, and sometimes from twin chicks
        hatching from a single egg: also from the number of eggs that some hens
        lay twice in a day, sometimes with the addition of a third one, but
        abortive, that shows in fact only a cartilaginous covering. Giovan
        Pietro Bolzani | 
| SOMNIUM. | DREAM | 
| Galli
        pugnaces in somniis seditionum, et contentionum {tantummudo}
        <tantummodo> significativi sunt. Verum non alia<s> in
        similem cum Coturnicibus eventum habent. Nos de iis suo loco[5]
        egimus ex Artemidoro, quem locum lector adire poterit. | Fighting
        roosters appearing in dreams are meaningful only of tumults and
        contentions. In truth they never have an effect which can be compared to
        that of quails | 
| EMBLEMATA. | EMBLEMS | 
| Emblema
        est Andreae Alciati sub lemmate vigilantia
        et custodia, quod tale est. Instantis quod signa canens {dat}<det>[6] Gallus Eoi, Et revocet famulas ad nova pensa manus. Turribus in sacris effingitur: aerea mentem Ad superos pelvis quod revocet vigilem. Est Leo: sed custos oculis quia dormit apertis, Templorum
        idcirco ponitur ante fores. | There
        is an emblem of Andrea Alciato Since
        the rooster when singing gives the signal of pressing dawn, and
        he recalls the maidservant hands to new deeds. He
        is represented on the sacred towers: a bronze bowl since he recalls the
        vigilant mind to the gods of the heavens. There
        is the lion: but since the keeper sleeps with open eyes, because
        of this he is put in front of the thresholds of the temples. | 
| Ex
        Oro Apolline, inquit Franciscus Sanctius Alciati commentator, ut mox
        ostendemus. Addit tamen Alciatus campanam, et Gallum ex communi usu. Obscurum
        est emblema, et male dispunctum in codicibus, quos mihi hactenus
        contigit videre. Dicam tamen quod sentio, liberum cuique
        interpretandi campum relinquens. | Francisco
        Sánchez | 
| Titulus
        igitur huius epigrammatis est, vigilantia
        et custodia. Videamus ergo, quo pacto haec ex epigrammate
        eliciantur. Ac primum duplicem hic depingit Alciatus vigilantiam alteram
        corporis, mentis alteram. Corporis vigilantiam Gallus referat, qui
        homines ad labores solet excitare. Campana vero quia mentem ad Deum
        excitat, symbolum interioris vigilantiae contineat. Hactenus
        de vigilantia. Custodiam autem repraesentet Leo, qui apertis oculis
        solet dormire, tunc sic structuram ordino: Gallus effingitur in sacris
        turribus, quod det signa instantis Eoi, et quod revocet famulas manus ad
        nova pensa. Aerea pelvis scilicet effingitur in sacris turribus, quod
        revocet mentem vigilem ad superos. Sed Leo custos est, quia dormit
        oculis apertis. Hoc totum sumpsit Alciatus ex Oro Apolline Niliaco, qui
        libellum de hieroglyphicis notis Graece composuit, cuius verba subijciam.
        Vigilantem, vel custodem cum voluissent significare, Leonis caput
        pingebant. Solet enim, cum vigilat, oculos habere clausos Leo, cum vero
        do<r>mit, apertos, quod quidem custodiae signum est. Hinc
        symbolice Leones templorum claustris solent opponi, veluti custodes. Haec
        Orus.[7] | Then
        the title of this epigram is vigilance
        and custody. Let us see therefore how these things can be derived
        from the epigram. And first of all Alciato there represents a double
        vigilance, one of the body, one of the mind. The rooster should refer to
        the vigilance of the body, since he is accustomed to stir up humans to
        their works. But the bell, since it makes the mind raising to God,
        should hold the symbol of the inner vigilance. Thus far about vigilance.
        But the lion should represent the custody, being accustomed to sleep
        with open eyes, that’s why I arrange the whole series of elements as
        follows: the rooster is represented on sacred towers since he would give
        the signals of pressing dawn, and since he recalls the maidservant hands
        to new deeds. Naturally a bronze bowl is represented on sacred towers
        because it would recall the vigilant mind to the gods of heavens. But
        the lion is the keeper because he sleeps with open eyes. Alciato took
        all this from Horapollo of the Nile who composed a brochure in Greek -
        in Copt translated in Greek - about the known hieroglyphs, whose words I
        will quote. If they wanted to signify an overseer or a custodian they
        represented the head of a lion. In fact, when watching, the lion is
        accustomed to keep his eyes closed, but when sleeping he has them open,
        which indeed is a sign of custody. Then usually the lions are
        symbolically placed at gates of temples, as if they were custodians.
        These the words of Horapollo. | 
| Gallus
        ita depictus, ut sub pedibus tubam teneat, cum lemmate, pacis, et armorum vigiles, significabit, quantum intersit
        inter belli, et pacis conditiones. Author est Claudius Paradinus. Gallum
        vero audacter invadere, et terrere Leonem, indicat, synderesim
        praevalere contra diabolum, qui dicitur leo, si non sit nimio peccatorum
        pondere praegravata. | A
        rooster so represented that is holding a trumpet under his feet with the
        motto overseers of peace and weapons will have the meaning of
        what there is in common between the deeds of war and peace. Claude
        Paradin | 
| Tale
        Emblema depinxi in suburbano meo cum titulo: cedite
        fatis. Gallus, et Cycnus simul capientes cibum in vase
        alabastrino, in quod descendat e caelo manna, nix, et lac: cum verbis, sic
        animus significat hominem, [271] qui ostendat candorem animi sui,
        non posse a quavis externa iniuria turbari, nec offendi. | In
        my country house I represented the following emblem with the inscription:
        yield to the fate. A
        rooster and a swan eating together from an alabaster vase in which
        manna, snow and milk would descend from heaven: with the words so
        the mind to mean that a human being showing the candor of his
        spirit cannot be disturbed nor offended by any external injury. | 
[1] Hieroglyphica, sive de sacris Aegyptiorum literis commentarii lib. 24. (Aldrovandi)
[2] E dagli con Afranio! O si
    tratta di un vizio della tipografia lo scrivere Afranius invece di Africanus,
    oppure è assai verosimile che si tratti di un errore dalle tinte
    prettamente aldrovandesche. § Sempre a questo proposito Sesto Giulio
    Africano e Bolos di Mendes - o Pseudo Democrito - vengono già citati a
    pagina 242 .
    § La conferma dell'errore Afranius anziché Africanus
    l'abbiamo da Giovan Pietro Bolzani in Hieroglyphica, sive de sacris
    Aegyptiorum literis commentarii lib. XXIV – Securitas Cap. XVI:
    [...] Siquidem, Africanus in iis, quae de re agraria Constantinus Caesar
    colligi mandavit, ait, gallinas a fele tutas fore, si Rutae sylvestris
    ramusculus sub eius alam applicetur. Quin Democritus etiam tradit, eo
    praesidio munitas: neque a Vulpibus, neque ab infesto quopiam alio animali
    contingi. (Hieroglyphica, Sive
    De Sacris Aegyptiorum Aliarumque Gentium Literis Commentarii
    - Francofurti ad Moenum Sumptibus Christiani Kirchneri, Typis Wendelini
    Moewaldi, 1678). § Se non bastasse il testo di Bolzani, ecco Geoponica
    XIV,21
.
    § La conferma dell'errore Afranius anziché Africanus
    l'abbiamo da Giovan Pietro Bolzani in Hieroglyphica, sive de sacris
    Aegyptiorum literis commentarii lib. XXIV – Securitas Cap. XVI:
    [...] Siquidem, Africanus in iis, quae de re agraria Constantinus Caesar
    colligi mandavit, ait, gallinas a fele tutas fore, si Rutae sylvestris
    ramusculus sub eius alam applicetur. Quin Democritus etiam tradit, eo
    praesidio munitas: neque a Vulpibus, neque ab infesto quopiam alio animali
    contingi. (Hieroglyphica, Sive
    De Sacris Aegyptiorum Aliarumque Gentium Literis Commentarii
    - Francofurti ad Moenum Sumptibus Christiani Kirchneri, Typis Wendelini
    Moewaldi, 1678). § Se non bastasse il testo di Bolzani, ecco Geoponica
    XIV,21 - Ut gallina a fele non laedatur.
    Africani. Feles gallinas non contingent, si sub alam ipsis
    ruta sylvestris suspendatur. Similiter autem neque vulpes, neque aliud
    aliquod animal ipsas continget, et multo magis si vulpis aut felis fel cibo
    ammixtum exhibueris ut etiam Democritus confirmat. – traduzione di Janus
    Cornarius
 - Ut gallina a fele non laedatur.
    Africani. Feles gallinas non contingent, si sub alam ipsis
    ruta sylvestris suspendatur. Similiter autem neque vulpes, neque aliud
    aliquod animal ipsas continget, et multo magis si vulpis aut felis fel cibo
    ammixtum exhibueris ut etiam Democritus confirmat. – traduzione di Janus
    Cornarius .
    § Anche in Hieroglyphica seu de
    sacris aegyptorium aliarumque gentium literis commentarii (Lugduni,
    sumptibus Pauli Frelon, 1602) troviamo Africanus. Se volessimo
    ammettere che Aldrovandi non poté consultare l'edizione del 1602 dei
    Hieroglyphica,
    bensì un'altra edizione meno recente (magari la prima di Basilea del
    1556) e che questa riportasse Afranius,
    dobbiamo tuttavia accettare che il nostro Ulisse coi Geoponica non
    era assolutamente avvezzo.
.
    § Anche in Hieroglyphica seu de
    sacris aegyptorium aliarumque gentium literis commentarii (Lugduni,
    sumptibus Pauli Frelon, 1602) troviamo Africanus. Se volessimo
    ammettere che Aldrovandi non poté consultare l'edizione del 1602 dei
    Hieroglyphica,
    bensì un'altra edizione meno recente (magari la prima di Basilea del
    1556) e che questa riportasse Afranius,
    dobbiamo tuttavia accettare che il nostro Ulisse coi Geoponica non
    era assolutamente avvezzo.
[3] Non si capisce cosa
    c'entri Costantino (il primo imperatore a chiamarsi Costantino fu Costantino
    il Grande (280-337)) con il geoponico Sesto Giulio Africano. Costui sì che
    morì dopo il 221, ma servì sotto Settimio Severo (145-211) ed ebbe
    contatti con Eliogabalo (204-222). Bisognerebbe poterlo
    chiedere a Bolzani.
    (204-222). Bisognerebbe poterlo
    chiedere a Bolzani.
[4] Non si emenda con earum in quanto Bolzani scrisse eius.
[5] Ornithologiae tomus alter Liber XIII - Cap. XXII De Coturnice Latinorum - Somnium - pag. 169: Coturnices, inquit Artemidorus [Onirocriticon L.3 c.5], his, qui eas libenter alunt. Nuncios significant per mare affuturos iniucundos, et malos; et per mare quidem: quantum etiamsi ipsae quidem vernaculae regionis incolae sint, tamen per mare accedunt. Iniucundos vero, quod pugnaces sint, et brevis vitae, et in sodalitatibus, et amicitiis, et nuptiis, et vitae commertiis, seditionum, et contentionum significationem habent, et aegrotis, siquidem traijciant, mortem significant propter vitae brevitatem, non traicientes, minus periculum. Sed et ad peregrinationem malae sunt: dolos enim, et insidias, et depraedationem significant. Nam et ipsae e domibus discedentes, in manus incidunt eorum, qui ipsis insidias struunt. (il testo latino non è stato emendato)
[6] Conrad Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 411: Instantis quod signa canens det gallus eoi, | Et revocet famulas ad nova pensa manus, [...].
[7] Hieroglyphica 1,19: Dimostrando un uigilante o custode, pingono il capo d’un Leone; perche quando uegghia, tiene gli occhi chiusi; ma come ei dorme, aperti: laqual cosa è ueramente segno di uegghiare. Onde non immeritamente [9r] pongono alle porte de i templi li Leoni, come quasi fussero guardiani. - traduzione italiana di Pietro Vasolli da Fivizzano – edito da Gabriel Giolito de’ Ferrari, Venezia, 1547.