Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
Tradito conservationis modo, coctionis ratio
explicanda sese nobis offert. Ova autem [299] diversis modis coqui,
et ad cibum parari solent, aut simpliciter, aut cum aliis admistis.
Ordo autem expostulare videtur de iis primum dicere, quae parantur
simpliciter. Coquuntur autem haec vel in aqua, vel sub cineribus
calidis, vel in sartagine. Et quanquam quovis horum modo magis,
minusve liquida, et dura fiant pro coctionis modo de iis tamen, quae
in aqua elixantur maxime sentiunt authores, cum sorbilia, mollia,
durave, aut similibus ova nominibus appellant. Licebit autem horum
proportione comparationeque de iis etiam, quae alio coquendi modo
magis, minusve cocta fuerint, quid sentiendum sit iudicare. |
Now,
having related the manner of preserving eggs, I am given the reason of
explaining how to cook them. For the eggs are usually cooked and
prepared as food in different ways, or alone or mixing them with other
ingredients. But it seems that reasons of orderliness require that we
have firstly to speak about those prepared in a simple way. These are
cooked either in water or under warm ashes, or in frying pan. And
although in whatever of these ways they become more or less liquid and
hard according to as much as they are cooked, nevertheless the authors
express a very positive opinion about those cooked in water, and they
call the eggs or sucking, or soft, or hard or by similar names. But
doing analogies and comparisons it will be possible to express a
judgment on what we have to think also about those more or less cooked
using another manner of cooking. |
Coctura ovorum, quae in aqua fit, melior est
caeteris, et quae in calidis cineribus melior, quam quae in sartagine,
nempe si eiusdem generis semper inter se conferas, dura duris, mollia
mollibus. Nam mollia in cineribus, duris in aqua
coctis oportet praeferre[1] <, Brasavolus>. Cur vero in aqua cocta ova meliora sint iis,
quae in igne, non leves sunt rationes. Tostum enim ovum, ut Caelii[2] verbis utar, dissilit facile, non dissilit aqua concoctum: ignea
siquidem vi, quodam ferrumine copulatur, quod inest, humectum,
ampliusque calefactum, exustumque plures parit spiritus: qui {loco
nati perangusto} <loca nacti perangusta>, exitum molientes testam rumpunt,
demumque evaporant. Praeterea flammae vis tunicam circumsiliens
putaminosam amburendo diffringit, quod et fictilibus evenire, dum
torrentur, evidens est. {Quemadmodum} <Quamobrem> perfundi
frigida prius solent ova: calida siquidem aqua {mollicie}
<mollitie> statim humorem effundit, et raritatem relaxat, quibus
adde, si placet, quod ova vel sub cineribus calidis, vel super
carbones {ignotos} <ignitos> cocta
tetrum odorem spirant, malae contractae qualitatis evidentissimo signo.
Rursus ova elixa in aqua cum testis suis peiora sunt, quam fracta in
aqua, siquidem crassos, et fumosos halitus testa cohibet: unde ex
frequenti eorum esu inflatio oritur, et stomachi, ventrisque gravatio.
Sine testa vero cocta, naturalem suam humiditatem servant, et odoris
sui gravitatem deponunt, exuuntque; sunt tamen qui magis appetunt in
testa sua cocta, quam effusa, ex quorum numero se etiam fuisse scribit
Antonius Gazius.
Verum
quicquid isti dicant, mihi effusa magis probantur, quae proprio, eoque
cotidiano ferme usu sana, et ad gustum delicata offendi, maxime si
quid recentis butyri super affundatur. |
To
cook eggs in water is better than other manners, and in warm ashes it
is better than in frying pan, obviously if you compare the eggs each
other according to an identical criterion, hard with hard, soft with
soft. For it is worthwhile to prefer soft eggs cooked in ashes to
hard-boiled in water. So wrote
Antonio Brasavola |
Ita cocta ova nostrae mulierculae, et coqui
ova disperdute nuncupant, Graeci, ut recte Ornithologus coniicit, ἐξαφητά, etsi alioqui doctissimum Hermolaum[3] exapheta cum pnictis eadem facere noverim,
et Brasavolus[4] quandoque absque testa, quandoque cum testa
in aqua coqui dicat. Nam revera Ornithologi coniectura solidis,
firmisque nititur rationibus. Ego inquit, apud Graecos scriptores <veteres[5]>,
reperiri hoc nomen non puto. Lexicorum
quidem scriptores, qui vocabula, vel Graece, vel Latine exposuerunt,
non ponunt. Videntur
autem ἐξαφητά, syllaba ultima acuta, ova
appellari, quae e testis suis effusa coquuntur integra, sive in aquam
calidam, ut sorbilia, vel mollia coquenda, sive aliter, ut pnicta, ut
quidam putant. Nam si non integra, sed fracta, {ruptaque}
<mistaque> liquoribus addendis coquuntur pnicta, non putarim
exaphetà vocanda. |
Our
women call disperdute - scattered, dispersed - the eggs cooked
in this way and the deed of cooking eggs, and the Greeks, as the
Ornithologist is rightly inferring, call them exaphëtá,
although on the other hand I am aware that the very learned Ermolao
Barbaro |
Quod ad
vocabuli originem, certi nihil habeo. His scriptis locum Simeonis
Sethi inveni, quem aliis errandi occasionem dedisse video. Sunt autem
verba haec: ἐπαινοῦνται
δὲ τὰ πνικτά
ὡσπερ γε καὶ
τὰ ὀνομαζόμενα
ἐξεφετά
(Gyraldus legit ἔξεφθα, quasi ἔξω τοῦ ἰδίου
κελύφους
ἑψόμενα insinuans.
Sed
hoc nomen apud alios authores non extat. Malim ego ἐξαφετά
legere, hoc est, emissa, et effusa a verbo ἀφίημι.
Talia autem vocabula non usitata veteribus Graecis, nec analogice
composita non pauca recentiores habent a vulgo sumpta) τὰ
ἐπὶ θερμοῦ
ὕδατος
σκευαζόμενα,
hoc est, laudantur, quae pnictà dicuntur, et exaphetà, quae in aqua
calida coquuntur. Quod autem intelligat de iis, quae in aquam calidam
e testa sua effunduntur, vel hinc patet, quoniam de aliis iam supra
egerat, et quod haec ova ab aliis etiam, praesertim Arabibus, quos
Simeon in multis sequi solet, probantur, et quod Galenus quoque
meminit post pnictà, periphrastice nominans τὰ
ἐπιχεόμενα
ἄνωθεν ταῖς
λοπάσιν,
hoc est, patellis (calidam scilicet continentibus) infundi solita.
Symeon autem cum caetera ex Galeno[6]
mutuatus sit, hanc etiam partem non omissam ab eo credendum est. |
As
far as the origin of the word is concerned - is going on the
Ornithologist - I have nothing certain. In these writings I have found
a passage of Simeon Sethi |
Nostri haec vocant in wasser gefelt, in
wasser geflagen, (hoc est in aquam infusa) et vel per se edenda aegris
praesertim afferre solent, vel coctis panis segmentis imposita. In his
parandis, inquit Galenus, similiter ut in pnictis curandum est, ne
supra mediocrem substantiam incrassentur: sed cum adhuc succum suum
retinent, vas ab igne submovendum. Hactenus ille. |
Our
people - is going on the Ornithologist - call these eggs in wasser
gefelt, in wasser geflagen, (that is, poured in water), and are
accustomed to give them chiefly to sick people to be eaten either
alone, or placed on cooked slices of bread. In preparing them, says
Galen, care must be taken, as for smothered ones, that they don’t
grow too much hard: but when they still have their juice it is
necessary to remove the pot from fire. Thus far the Ornithologist. |
Pnicta[7] autem parantur {adhunc} <ad hunc>
modum<:> conspersis, oleo, et garo, et pauco vini ovis (ita
vulgaris translatio apud Galenum[8] habet) vas, quo continentur, cacabo aquam
calidam habenti inditur, dein <ubi ipsum totum superne obturarint>[9] ignis substernitur, donec mediocrem
nanciscantur substantiam. Quae enim supra modum crassescunt, elixis,
et assis fiunt similia: mediocrem vero crassitiem adepta, et melius,
quam dura concoquuntur, et alimentum corpori dant praestantius, sed verbum
[300] ἀναδεύσαντες, quo Galenus[10], et Aegineta utuntur, non conspergere, sed
subigere, et permiscere significat: quod miror, nec Hermolaum, nec
alios (quod sciam) praeter unum Cornarium animadvertisse. |
Smothered
eggs are prepared in this way, after eggs have been sprinkled with
oil, fish sauce and little wine (thus runs the common translation of
Galen), the vessel in which are contained is introduced in a pot with
warm water inside, then, after it has been covered up, fire is put
beneath it until they acquire a moderate consistence. For the eggs
which grow hard beyond a certain degree become similar to boiled and
roasted ones: but those which reached a mediocre consistence are also
better digested than those cooked hard and supply the body with a
better nourishment, but the verb anadeúsantes, which Galen and
Paul of Aegina |
[1] La citazione è tratta da
Antonio Brasavola, come puntualizza Gessner, e finisce qui. Se non
disponessimo del testo di Gessner, quello di Aldrovandi sembrerebbe
strampalato, in quanto si contrappone a ciò che subito segue. - Conrad
Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 437: Coctura
ovorum quae in aqua fit, melior est caeteris: et quae in calidis cineribus,
melior quam quae in sartagine, nempe si eiusdem generis semper inter se
conferas, dura duris, mollia mollibus. nam mollia in cineribus, duris in
aqua coctis praeferre oportet, Brasavolus.
[2]
Conrad Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 418: Tostum
ovum dissilit facile, non dissilit aqua concoctum: ignea siquidem vi,
quodam ferrumine copulatur quod inest, humectum ampliusque calefactum
exustumque, plures parit spiritus: qui loca nacti perangusta, exitum
molientes testam praerumpunt, demumque evaporant. Praeterea
flammae vis tunicam circumsiliens putaminosam, amburendo diffringit: quod
et fictilibus evenire dum torrentur, evidens est. Quamobrem perfundi prius
frigida solent ova. calida siquidem aqua mollicie [mollitie] statim
humorem effundit, et raritatem relaxat, Caelius. Vide
Aphrodisiensem problem. 1.102.
[3]
Hermolaus in Corollario. (Gessner)
[4] Brasavolus in Aphorismos. (Gessner)
[5] Conrad Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 435: Ego
apud Graecos scriptores veteres reperiri hoc nomen non puto, Lexicorum
quidem scriptores qui vocabula vel Graece vel Latine exposuerunt, non
ponunt. [...] Nam si non integra, sed fracta mistaque
liquoribus addendis coquuntur pnicta, [...].
[6] Liber 3 de alimentis, cap. de ovis. (Aldrovandi - Gessner)
[7] L’aggettivo greco pniktós significa soffocato, strangolato, cotto in vaso ben chiuso, stufato.
[8]
Liber de alimentorum facultatibus. (Aldrovandi)
[9] Aldrovandi si dimentica di
chiudere il paiolo, per cui gli si emenda la memoria. - Conrad
Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 436: Ubi
ipsa oleo et garo et pauco vini conspersa fuerint, vas, quo continentur,
cacabo aquam calidam habenti indunt. Deinde ubi ipsum totum superne
obturarint, ignem substruunt, quoad ova mediocrem habeant consistentiam.
[10]
Liber de alimentorum facultatibus. (Aldrovandi)