Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
{Hermolaus}[1] <Janus Cornarius> enim haec Aeginetae verba super his ovis ἀναδεύθεντα ὠμά μετὰ γάρου καὶ οἴνου καὶ ἐλαίου, καὶ ἐν διπλόμασι συμμέτρως πηγνύμενα: Sic vertit: cruda cum garo, vinoque ac oleo subacta{.} <> (Albanus irrigata vertit, et diplomata inepte vasa aenea, testaceave) in duplici vase coquuntur, donec mediocriter condensentur. Ἀναδεύειν vero verbum compositum permixtionem, quae per totum fiat, praesertim in humido, vel liquido significare videtur. Hanc enim vim praepositio ἀνὰ in compositione quandoque habet, nam et extra compositionem ultro citroque significat. Itaque ova cum oleo, et vino, ἀναδεδευμένα permixta, et agitata vertere licebit: ita ut tale fere hoc ferculum fuisse videatur, quale apud Germanos Ornithologus ius quoddam esse tradit, cui vulgo a vino calido nomen: ait tamen densius esse, neque ova integra permanere, sed frangi, et agitari. |
For
Janus Cornarius |
Qui itaque exaphetà,
et pnicta eadem putant, toto errant caelo, inter quos
Hermolaus est, vir alioquin nullis non praeferendus, qui deinde dum
pnicta interpretatur, quae in aquam calidam mittuntur, immergunturque
cum garo, etc. quoque perperam scripsit, ut ex Galeni, et Aeginetae
verbis iam recitatis facile percipitur. Nec Caelius quoque rem acu
tetigit, pnicta Galeno vocari existimans, quod praefocari videantur,
dum certo genere coquuntur, etc. Nam et hic verbi ἀναδεύειν vim non animadvertit. Germani,
teste Ornithologo[2], huiusmodi genus cocturae appellant
Verdempffen, hoc est, ut Germanus quidam mihi exposuit, suffocare,
quoniam vase operto, et incluso intus vapore veluti suffocari videatur,
quod intus coquitur: unde etiam inquit, non inepte ova pnicta
Germanice dixeris Verdempffte eyer, hoc est ova suffocata.
Nobis ut opinor, recte affogata dici queant. Quod ad bonitatem ovorum
pnictorum attinet, Galenus[3] ea elixis (hepht<h>is[4], id est duris) et assis meliora esse
scripsit. Equidem videntur pnicta tanquam in diplomate cocta, cum
sapidiora esse, idque condimentorum quoque ratione, tum magis lenire,
ac mitigare, quam quae in vase statim igni imposito parantur: nam haec
facilius empyreuma[5] aliquod trahunt. |
Therefore
those people thinking that exaphetá and pnictá eggs
are the same thing, they make a big mistake, among whom there is
Ermolao |
Sorbilia ova
ῥοφητά
Graeci
dicunt: at quae et haec sint, non satis inter authores convenit, vel
ob synonymorum copiam non convenire apparet. Galenus[6] quem sequi placet, ova ῥοφητά
vocari
asserit, quae dum coquuntur, excalfiunt tantummodo. Haec alias quoque liquida appellantur: non enim,
ut Caelius, et Hermolaus putant liquida cum tremulis, et mollibus
eadem sunt. Mollibus enim panis intingi solet, liquida, hoc est,
excalfacta per se tantum ebibuntur, unde nobis vulgo ova da bere
dicuntur, solentque paulo ante prandium ditioribus exhiberi cum modico
salis.
Ita et
Brasavolus recte sorbilia interpretatur, quae coctura sua vix coepere
condensari. His, inquit, non utimur, nisi cum ova sint recentissima,
ut naturalem adhuc Gallinae calorem fervent: et revera nisi unius diei
ova sint, sequenti die eiusmodi coctionem vix admittunt. |
The
Greeks call sucking eggs rhophëtá: but among the authors it
is not sufficiently agreed upon what also these are, or it is evident
that they don’t reach an agreement because of the abundance of
synonyms. Galen, whom I intend to follow, affirms that are called rhophëtá
the eggs which barely warm up while cooked. These are otherwise also
said liquid: for, as Lodovico Ricchieri and Ermolao Barbaro are
thinking, liquid eggs are not the same as trembling and soft ones. In
soft eggs bread is usually dipped, liquid eggs, that is, heated, are
only drunk alone, hence in common language we call them da bere,
sucking eggs, and are usually served to more moneyed people with very
little salt few before a lunch. So also Antonio Brasavola |
Cum itaque paulo magis coquuntur, ut e
putamine educta tremere videantur, Graecis τρομητά, id est, tremula, Dioscoridi[7] aliquando ἁπαλά
dicuntur,
Corn. Celso mollia, nonnullis recentioribus etiam tenera, et
tenella. Sin duritiem aliquam acceperint ἑφθά
et ἑψηθέντα
absolute Galeno, et Simeoni Sethi non simpliciter elixa vocantur,
quemadmodum quae omnino induruerint σκληρά,
hoc est, dura, etiamsi Galenus quandoque epht<h>a, et dura pro
eisdem sumere videatur. Haec nos ova paschalia vulgo dicimus, quod in
die {paschatis} <Paschatis> in templum sacerdoti benedicenda
offerantur. Atque hi fere sunt elixorum ovorum coctionis modi, quae
omnia generaliter ἀυγοκούλικα[8]
Simeon Sethi nominavit, ea inquam omnia, sive parum sive multum, modo
in aqua cocta forent. |
And
when cooked a little more, so that we can see them to tremble when
freed from shell, by Greeks are called tromëtá, that is
trembling, and sometimes hapalá by Dioscorides |
De quorum omnium, antequam ad alias coctiones
procedamus, salubritate parum dicendum est. Ovum sorbile, inquit
Galenus[9], cibus est levissimus. Et rursus[10], boni succi est non calefacit, vires potest
reficere acervatim: antiquitus sumebatur cum garo, lenit gutturis
asper{r}itates: Et Celsus[11], Ovum sorbile, inquit, boni succi est,
pituitam crassiorem facit, imbecilli<ssi>mae materiae est (id
est minimum alit, ut durum validissime) ovum molle, vel sorbile:
eadem minime inflant. Brasavolus tradit multos sese vidisse, qui
ex sorbili<b>us ovis molliorem ventrem habuere, et nonnullos,
qui uno etiam exhausto, quinquies, vel sexies deiicerent. Haec olim
pro matutino erant ientaculo, et gustula vocabantur, ut ex Apuleio[12] colligere est, dum ait.<:> Nunc etiam
cogitas (alloquitur Gallinam), ut video, gustulum praeparare,
quo gustulo nihil, me iudice, est iucundius, et nullus alius cibus,
qui alat, neque oneret, simulque vini usum, et cibi praebeat. |
Before
we proceed to other kinds of cooking it is worthwhile to say a little
something about the healthy characteristics of any kind of cooked egg.
Galen says: The sucking egg is a very light food. And again: It
has a good taste, it doesn't heat, it can restore strengths in heaps:
in past times it was drunk with fish sauce, it relieves throat
irritations. And Celsus says: The sucking egg has a good taste,
it fattens the catarrh, a soft or sucking egg is composed by material
entirely destitute of energies (that is, it nourishes very little,
while the hard-boiled one is nourishing a lot): soft or sucking
eggs give very little swelling of belly. Antonio Brasavola reports
that he observed a lot of persons who got from sucking eggs a looser
bowel, and some persons who had five or six discharges of diarrhea in
swallowing only just one. Once they were used as morning breakfast and
were called tastes, as it is possible to infer from Apuleius |
Mollia sorbilibus plus nutriunt, dura plus
mollibus, Dioscoride, Galenoque testibus. Haec idem Galenus, et Symeon
Sethi ad nutriendum omnium praestantissima esse volunt, et Celsus[13] tanquam stomacho apta
commendat. |
Soft
eggs nourish more than sucking eggs, hard eggs more than soft, as
Dioscorides and Galen testify. Both Galen and Simeon Sethi think that
soft eggs are by far over all other eggs from a nourishing point of
view, and Celsus recommends them as suited for stomach. |
[1]
In annot. in I. Gal. de comp. med. sec. loc. (Aldrovandi) - Neither the BM
nor BN catalogues list this work, although Barbarus edited Aristotle,
Pliny, Dioscorides and Pomponius Mela, among ancient authors. (Lind,
1963) – Lind ha perfettamente ragione. Infatti le annotationes al
trattato di Galeno – se ci fidiamo di Gessner – sono di Janus
Cornarius e non di Ermolao
Barbaro
. Conrad Gessner Historia
Animalium III (1555) pag. 436
: Sed verbum Graecum ἀναδεύσαντες,
quo Galenus et Aegineta utuntur, non conspergere,
sed subigere et permiscere significat: quod miror nec Hermolaum, nec alios
(quod sciam) praeter Cornarium animadvertisse. Is
enim in annotationibus suis in Galeni libros de compos. medic. sec. locos,
haec Aeginetae verba super his ovis, [...].
[2]
Conrad Gessner Historia Animalium III
(1555) pag. 389.
[3] Lib. 3 de aliment. (Aldrovandi)
[4]
L’aggettivo greco hephthós significa cotto, lessato.
[5]
Il sostantivo greco neutro empýreuma significa carbone acceso
nascosto sotto la cenere, scintilla, residuo.
[6] Lib. 3 de aliment. (Aldrovandi)
[7] Libro II cap. 54 di Jean Ruel (1549).
[8] Una possibile etimologia
di augokoúlika ci è fornita da Conrad Gessner Historia
Animalium III (1555) pag. 435: Symeon Sethi etiam αὐγοκούλικα
ova nominat, quam vocem Gyraldus interpres relinquit,
ea forte fuerint quae non ut exapheta extra testa, sive parum sive multum
coquantur. Graecus quidem Symeonis textus corruptus videtur: nam post
nominata simpliciter sorbilia, mollia, et dura, mox subijcitur: καὶ κοινῶς
δὲ τούτων τὰ
αὐγοκούλικα,
nulla idonea constructione. Graeci quidem hodie
vulgo ova vocant αὐγον.
culica testas intelligo. nam et culleolam et
guliocam (ut Calepinus scribit) nucis iuglandis summum et viride putamen
dici invenio. - Simeon Sethi cita anche le uova augokoúlika, una
parola che il traduttore Giglio Gregorio Giraldi
tralascia, e forse
erano quelle che a differenza delle exaphetá vengono cotte sia
poco sia molto senza il guscio. In realtà il testo greco di Simeon Sethi
sembra corrotto: infatti dopo essere state menzionate quelle da sorbire,
quelle molli e quelle dure, subito dopo si aggiunge: kaì koinôs dè
toútøn tà augokoúlika, senza alcun costrutto appropriato.
Oggi i Greci chiamano abitualmente augón l’uovo. Per culica
intendo i gusci. Infatti trovo scritto che l’involucro più esterno e
verde della noce viene detto culleola e gulioca (come scrive
Ambrogio Calepino
).
[9]
Liber de Dynamidiis. (Aldrovandi)
- Noto anche come De alimentorum facultatibus.
(Lind, 1963)
[10] Lib. de comp. sec. loc. (Aldrovandi)
[11]
De medicina II,18,10: Tum res eadem magis alit iurulenta quam assa,
magis assa quam elixa. Ovum durum valentissimae materiae est, molle vel
sorbile inbecillissimae. - II,26,2: Minima inflatio fit ex
venatione, aucupio, piscibus, pomis, oleis, conchyliisve, ovis vel
mollibus vel sorbilibus, vino vetere. (Loeb Classical Library, 1935)
[12] Liber 9 de Asino aureo. (Aldrovandi)
[13] De medicina II,24,2: Stomacho autem aptissima sunt, [...] molle ovum, palmulae, nuclei pinei, oleae albae ex dura muria, eaedem aceto intinctae, vel nigrae, [...].