Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallina
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
Discernitur
an id quod latet in ovis vitale sit, et prolificum, si post quartam diem
quam foveri coeperit, nulla facta commotione vehementi sensim contra
splendorem Solis et lumen ea quispiam speculetur. Nam si fibrosum
aliquid cruentumque videatur discurrere, prolificum est quod inest: sin
contra perspicuum maneat, ceu infoecundum est reijciendum, in
reiectorumque locum substituenda alia. Nec nobis verendum est ne
corrumpantur ova, vel si ab aliquo saepius sensim et commode permutentur,
Florentinus. Multum refert ne moveatur manu, nam venae et humores
inversione corrumpuntur, quod vel inde constat: quod cum gallina in
occulto excubat, ova omnia foecunda fiunt: manibus vero hominum tractata
plura corrumpuntur, Albertus. Ova incubanda deliguntur, in quibus Soli
obtentis semen galli apparet, tum a septem (quatuor, ut Varro[1]
et alii) dierum incubitu iterum inspiciuntur et si quod est quod Soli
obtentum non appareat alteratum, abijcitur tanquam subventaneum et
inutile, Idem. Vide supra ubi dictum est de ovorum ante incubationem
delectu. Et in aqua experimentum est, (de hoc etiam tanquam ante
incubationem potius adhibendo superius scriptum est,) inane fluitat,
itaque sidentia, hoc est plena, subijci volunt. Concuti vero experimento
vetant, quoniam non gignant confusis vitalibus venis, Plin.[2] |
It
is possible to see whether what is hidden in eggs is vital and bearer of
chicks, if after the fourth day since it started to be warmed, without
violently shaking them, somebody gently looks them against shining sun
and an oil lamp. In fact if he sees that something fibrous and bloody in
appearance is stirring, what is inside is prolific: if on the contrary
it stays transparent, it must be removed being infertile, and in place
of removed ones they put other eggs. And we don't have to fear that the
eggs rot even if by someone they are rather frequently turned in a delicate and
suitable way, Florentinus |
¶ Pulli
exclusi a singulis gallinarum statim subtrahendi sunt, subijciendique
illi quae paucis incubat: quae tamen sub ea sunt ova vel nondum concreta
et formata, distribuere convenit inter alias quae adhuc fovent teporem
suo, ut una cum aliis et ipsa calefacta animentur, Florentinus[3].
¶ Sunt in Alexandria illa quae ad Aegyptum spectat, gallinae quaedam
Monosirae (ex quibus pugnaces oriuntur galli) bis ac ter incubantes,
post absolutionem scilicet pullis ipsis subtractis, seorsumque enutritis,
sic ut contingat gallinam unam quadragintaduos, aut etiam sexaginta
pullos excludere, Florentinus[4]. |
¶
The born chicks have to be immediately taken away from each hen and put
under that one is brooding few eggs: nevertheless those eggs she has
underneath, not being yet delineated and formed, it is worthwhile to
distribute them to the other hens already warming them with their warmth,
and so, warmed up together with others, they take life, Florentinus. ¶
In Alexandria |
¶ De ovis
diversarum avium quae gallinis subijciuntur. Diversi generis ova aliqui
gallinis supponunt, Florentinus. Anatum ova gallinis saepe supponimus,
etc. Cicero[5].
vide in Anate C. Anatum etiam sylvestrium ova, ut ibidem scripsimus, si
incubantibus gallinis exclusa fuerint, anates inde cicures nascuntur.
Anserum ova quomodo gallinis supponantur, vide supra in Ansere E. item
pavonina quomodo, infra in Pavone, et Phasiani in Phasiano. |
¶
The eggs of different birds put
for incubation under. the hens. Some give hens for incubation the
eggs belonging to a different species, Florentinus. We often give hens
to brood the eggs of duck |
¶ Exclusio.
Diebus fere viginti excludunt, Varro[6].
Phasiani ova non aliter quam gallinarum, ad vicesimamprimam diem
excluduntur, Florentinus[7]. |
¶
Hatching. They hatch within
about twenty days, Varro. The eggs of pheasant hatch at 21st day, not
otherwise than those of hen, Florentinus. |
¶ Quae
gallinae propria comedunt ova, eas sic dissuefacere oportet. Ex ovo enim
albumine effuso, in luteum ipsum humidum gypsum inijcito, ut testae
duritiem contrahat. Volentes quippe gallinae in subiecto ovo gulam
explere, nec in eo amplius invenientes quid succi, cito quidem
destiterint vastare ova, Florentinus. |
¶
The hens eating their own eggs have to be dissuaded in the following
way. After the egg white has been sent out of the egg, add dampened
chalk to the yolk, so that the former takes the consistence of the shell.
So the hens wishing for satisfy their gluttony with the egg put under
them, not finding any liquid, they will stop very soon in damaging the
eggs, Florentinus. |
¶ Ex
phasiano mare et gallinis gallinaceis quomodo phasiani procreentur, ex
dialogo Gyb. Longolii de Avibus, in quo author et Pamphilus colloquuntur.
long. Novi quosdam, qui
singulari artificio ingentem apud nostrates educatione et seminio
phasianorum quaesi<t>um faciebant, quorum sane aedes rectius
officinam, quam vivarium phasianorum quispiam appellaverit. pam.
Quaeso rationem istam explices. long.
Phasianum marem, qua poterat diligentia, curabat (quidam in) domuncula
decem pedibus longa lataque, viminibus et luto undique bene ab aere
tuta, in ea fenestellae omnes in meridiem spectantes, de summo tecto
copiose satis lumen administrabant, in medio crates vimineae domunculam
dividebant. intervallum cratium tantum erat opertum, quantum satis fuit
avis capiti colloque transmittendo. In altero maceriae latere phasianus
solus regnabat. pam. Quid
vero altera pars, carebatne habitatore? long.
Audies. Sub initium veris, villaticas aliquot gallinas sibi comparabat,
sed foecunditatis cognitae, plumisque variis, ut propemodum foeminam
phasianum mentiri possent. has aliquot diebus communi pabulo alebat,
verum ita obiecto cibo, ut phasianus in gallinarum convivio, traiecto
per craticulam collo, lurcaretur. pamp.
Qua de causa obsecro non admittebatur? long.
Principio hac ratione consuescere cum gallinis discunt, deinde molesti
esse nequeunt, cum veluti carcere ab iniuria inferenda prohibeantur.
Alioqui ita ferociunt capti, ut ne pavoni quidem parcant, quin mox ore
dilacerent. At ubi iam aliquot dies consuetudine gallinarum mitior
factus est, una, quam cognovit illi inter reliquas magis familiarem,
intromittitur, pabulumque copiosius suggeritur. pamp.
Quid de reliquis fiet? long.
Plerunque primam iugulare solet: ne gallinarius itaque custos omni spe
sua decolletur, reliquas in subsidium alit. pamp.
Quid si res ad triarios redeat, solaque una superest spes gregis? long.
Tum latrone comprehenso candente ferro rostrum illius tangunt, et vino
Chymico[8]
nares illius lavant. pamp.
O Apitianam diligentiam. long.
Ubi cognoverint gallinas ab illo plenas factas, divortium statim
procuratur, admittiturque nova pellex, quam cupiunt uxoris more ab illo
tractari. Uxorem autem ad ovorum partionem alunt. Ova autem quotquot
posuit, incubantibus aliis supponuntur. pamp.
Ea forte ab gallinaceis reliquis nihil distant. long.
Im<m>o punctis nigris undique sunt maculata, et longe maiora
speciosioraque[9]. Ubi autem post
animationem exclusa sunt, a gallina seorsim educantur: maxime polenta
illius frumenti triangularis, quod vulgo non inepte fagotriticum vocant,
quod semen fago, (id est fagi semini,) farina<e> triticeae[10]
perquam {similis} <simile> sit: idipsum aqua ex lacubus
fabrorum hausta subigunt, apii folia recentia cultellis domita,
immiscent: obijciunt etiam baccas, quae ex hyeme superfuere. hijs enim
maxime delectantur, et ad incrementa proficiunt. pamp.
Non tamen fieri credo, ut per omnia patri similes sint. long.
Non sunt: verum qui fucum istum non novere, fraudem [429] non facile
sentiunt. Porro foeminae ex hoc seminio procreatae, cum ad patrem
admittuntur, primo aut secundo partu, genus ad unguem propagant. pamp.
Mirum ergo mihi, non omnia aviaria phasianis esse plena. long.
Non dubito magnum proventum cuius etiam polliceri, modo neque laboris
sit impatiens, et sumptus magnos ferre possit. Cogitur enim paupertinos
aliquot alere, qui pro baccis quotidie in sylvam excurrant. Nam sine
hijs nihil ab illis boni sperare licet, Haec omnia Longolius. |
¶
How from a male pheasant and from hens of the genus Gallus
pheasants are generated, drawn from Dialogus de avibus et earum
nominibus Graecis, Latinis, et Germanicis of Gisbert Longolius |
[1] Rerum rusticarum III,9,12: Ova, quae incubantur, habeantne semen pulli, curator quadriduo post quam incubari coepit intellegere potest. Si contra lumen tenuit et purum unius modi esse animadvertit, putant eiciendum et aliud subiciundum.
[2] Naturalis historia X,151: Ova incubari intra decem dies edita utilissimum; vetera aut recentiora infecunda. Subici inpari numero debent. Quarto die post quam coepere incubari, si contra lumen cacumine ovorum adprehenso ima manu purus et unius modi perluceat color, sterilia existimantur esse proque iis alia substituenda. Et in aqua est experimentum: inane fluitat, itaque sidentia, hoc est plena, subici volunt. Concuti vero experimento vetant, quoniam non gignant confusis vitalibus venis.
[3] Andrés de Laguna Geoponica
libri XIII-XX (1541), da cui Gessner trae la citazione, inizia la frase
così: At pulli exclusi, a singulis gallinarum statim subtrahendi sunt.
Janus Cornarius
Cassii Dionysii Uticensis de agricultura libri XX
(1543) apre il discorso nel modo seguente, che, come la virgola di Laguna
dopo exclusi, mette chiarezza su come tradurre questa citazione tratta da
Florentino: Exclusi autem pulli statim ab unaquaque gallina subtrahendi sunt.
[4] Citazione già fatta a
pagina 381, dove viene omesso la frase finale: sic ut contingat gallinam
unam quadragintaduos, aut etiam sexaginta pullos excludere
[5] De natura deorum II,124: Quin etiam anitum ova gallinis saepe subponimus; e quibus pulli orti primo aluntur ab his ut a matribus, a quibus exclusi fotique sunt; deinde eas relinquunt et effugiunt sequentes, cum primum aquam quasi naturalem domum videre potuerunt: tantam ingenuit animantibus conservandi sui natura custodiam.
[6] Rerum rusticarum III,9,16: Incubare oportet incipere secundum novam lunam, quod fere quae ante, pleraque non succedunt. Diebus fere viginti excudunt. De quibus villaticis quoniam vel nimium dictum, brevitate reliqua compensabo. Gallinae rusticae sunt in urbe rarae nec fere nisi mansuetae in cavea videntur Romae, similes facie non his gallinis villaticis nostris, sed Africanis.
[7] Colin Harrison (Nidi, uova e nidiacei degli uccelli d'Europa – 1988) riferisce che il Phasianus colchicus ha una covata che dura 23-27 giorni. Altre fondi danno 25-26 giorni. Bernhard Grzimek (Vita degli animali, 1974) dà solamente 23 giorni. Probabilmente i tempi di schiusa sono inferiori se l'habitat è caldo. Ma nessuno degli autori moderni parla di 21 giorni.
[8] L'acqua di vita – eau de vie – era anche detta vin destillé oppure vin sublimé in Quatre livres des secrets de medicine, et de la philosophie chymique (Lione, 1593). Per cui non si può escludere che il vinum Chymicum di Longolius da introdurre nelle narici del fagiano malfattore altro non fosse che acquavite, che ovviamente è assai irritante per la mucosa nasale, tanto quanto il ferro rovente per il becco.
[9] Tutte queste modificazioni
dell'aspetto delle uova deposte dalla gallina che si accoppia col fagiano mi
suona come una mera invenzione di Longolius al solo scopo di enfatizzare
l'adulterio perpetrato della gallina nei confronti del genere Gallus
cui appartiene. Io non ho mai creato ibridi di fagiano con gallina, ma dubito molto assai che il potere dello sperma del fagiano
giunga al punto di modificare le caratteristiche fenotipiche del guscio
dell'uovo deposto dalla sua concubina, tanto da renderlo simile all'uovo di
una fagiana. Le modificazioni riguardano solamente il corredo cromosomico
dell'embrione, non il fenotipo del guscio né la volumetria dell'uovo. La
volumetria dell'uovo deposto da una singola gallina - dedita o non dedita
all'adulterio - non è mai costante in modo assoluto, in quanto esistono
delle piccole oscillazioni, talora apprezzabili, altre volte insignificanti.
[10] Gisbert Longolius a pagina 31 del Dialogus de avibus et earum nominibus Graecis, Latinis, et Germanicis (Colonia, 1544) presenta il seguente testo: Maxime polentas illius frumenti triangularis, quod vulgo non inepte fagotriticum vocant, quod semen fago farinae triticiae perquam similis sit:[...]. – Si emenda in un modo che forse non è corretto, ma qualcosa non gira nella sintassi sia di Longolius che di Gessner, il quale forse ha compreso il discorso di Longolius anche se sintatticamente non corretto a causa di un similis invece di simile riferito a semen.