Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Ovo
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
¶ Ad
lithostrota [455] conficienda (qualia vulgo Musaica vocant opera) ex
frustulis lapidum diversorum colorum glutino tenaci invicem iunctis, sit
maltha (glutinum) perpetua ex calce et suillo adipe, vel pice, aut ovi
candido, Cardanus. Qui colores picturarum illustrant, ovi candidum
spongia frangunt, donec prorsus tenue et aqueum fiat: quod ita fractum
coloribus suis admiscent, ut vulgares etiam pictores. Olim ad adornandos
crispandosque capillos albi liquoris ovi usus erat etiam pro iuvenibus,
qui nunc puellis relinquitur, Tragus. In fornacibus laterum calx de
testis ovorum uritur alchymistis utilis, Idem. ¶ In libro quodam
Germanico manuscripto rationem traditam invenio, qua ebur fictitium e
testis ovorum fiat. ¶ Non praeteribo miraculum, quanquam ad medicinam
non pertinens: si auro liquescenti gallinarum membra misceantur,
consumunt illud in se. ita hoc venenum auri est, Plinius[1]. |
¶ To manufacture lithostrøta
- mosaic floorings (as those they commonly call Mosaic works - as it is
done in a niche devoted to Muses |
¶
Nec minimo sane discrimine refert, Quo gestu lepores et quo gallina
secetur, Iuvenalis Sat. 5.[2]
Si pingui lacertae, halinitro cyminoque farinam tritici miscueris,
gallinae hoc cibo saginatae adeo pinguefaciunt homines, ut disrumpantur,
Cardanus. ¶ Coqui ad fercula quaedam ova cochleari conquassare vel
agitare solent, ut {undiquaque} <undiqueque> misceantur, Germani
dicunt klopffen,
hoc est pulsare. Ex
lacte (inquit Apicius 7. 10.[3]) lavas pulmones,
et colas quod capere possunt, et infringis ova duo cruda. Ova
quae non sint recentia veteres appellabant requieta, Brasavolus. Ova
vetera vulgo evanida dicuntur, Ferrariae stantia, Latinis requieta,
Brasavolus. Ova incocta pro crudis Marcellus dixit[4].
Flos arbuti concavus est tanquam ovum exscalptum ore aperto, Theoph. de
hist. 3. 16. Gaza interprete. Graece legitur, ἄνθος
κοῖλον ὥσπερ
ὠόν
ἐγκεκολαμμένον,
(forte ἐκκεκολαμμ.)
τὸ
στόμα δὲ
ἀνεῳγμένον.
Iudaeos aiunt ova aperire parte acutiore, (ut si qua illic gutta
sanguinis apparuerit, abstineant:) Italos obtusiore. nostri in latere
aperiunt. Grandia praeterea tortoque calentia {foeno} <feno> | Ova
adsunt ipsis cum matribus, Iuvenalis Sat. 11[5].
Οὐσίδιον
γὰρ
καταλιπόντος
μοι πατρός, | Οὔτω
συνεστρογγύλικα,
κἀξεκόκκισα,
(id est veluti nucleos e nuce pinea evacuavi,) | Ἐν μησίν
ὀλίγοις,
ὥσπερ ὠόν τις
ῥοφῶν, Nicomachus apud Athenaeum[6].
Ματτύα[7] κοινόν
ὄνομα πάντων
τῶν
πολυτελῶν
ἡδυσμάτων, ut
docet Artemidorus[8]
sic scribens de gallina mattya, (εἴ
τις, lego περὶ,
τῆς ὄρνιθος
ματτύης:) Ἐσφάχθω
μὲν διὰ τοῦ στόματος
εἰς τὴν
κεφαλήν, ἔστω
δὲ ἕωλος
καθάπερ ὁ
πέρδιξ. ἐὰν
δὲ θέλῃς ὡς ἔχει
τοῖς πτεροῖς
ἐᾶν
τετιλμένην. Et
rursus, Καὶ
νομάδα
παχεῖαν ἕψε,
καὶ νεοσσούς
τῶν ἤδη
κοκκυζόντων.
id est Pascalem (libere pascentem) pinguem coque, et pullos iam
cucur<r>ientes. Quod si libuerit inter pocula (παρὰ
πότον) uti, olera (cocta) in catillum
exime, et minutatim concisis gallinae carnes impone, labrusca cum suis
acinis aestate aceti loco iuri adiecta, dum coquitur gallina. quam
rursus eximes tempestive, priusquam vinacea remittat. haec quidem mattya
suavissima fuerit. |
¶ Neither in truth
it matters at all to discriminate with what a gesture the hares and with
what a gesture a hen is quartered, Juvenal |
Naucratitarum
nuptialibus coenis cavebatur, ne quis ovum intulisse vellet aut μελίπηκτα, id est mellita, Caelius ex Athenaeo[9],
qui {Hermeam[10]} <Hermiam
- Hermeiam> citat
authorem. Aegyptii
purificationis tempore animatis omnibus et ovis quoque abstinebant,
Porphyrius[11]. Pythagoras interdicto
illo quo a fabis abstinere (κυάμων ἀπέχεσθαι) iussit, per fabas ova intellexit, a quibus nimirum non alia ratione
abstineri voluit quam a quorumvis animalium carnibus, par homini fore
scelus existimans in ave aut avis ovo peccanti. Itaque eius discipuli
quotidianum illud iactabant, Ἴσον τε (τοι)
κυάμους ἔσθειν, κεφαλάς τε τοκήων.
quod est non differre comedisse ova, et parentum capita. Vocavit autem
ovum cyamon, quod quasi κύησις,
id est foetura animalis esset, et conceptum eius intra se clauderet,
Marcellus Vergilius. Pythagoras abstinere iussit ovis, et quae ex ovis
nascuntur animalibus, Laertius. Cyami nomine non aliud intellexisse
videtur Pythagoras, quam ovum, quod sit in eo animalium κύησις,
id est foetura, Caelius. Plura leges apud Erasmum in Chiliadibus, in
symbolo Fabis abstineto. ¶ Huc (ad superstitionem) pertinet, ovorum ut
exorbuerit quisque calices cochlearumque, protinus frangi, aut eosdem
cochlearibus perforari, Plin. [12]
Idem hodie circa ova Bavaria observari Bavarus quidam mihi
narravit. |
During
the nuptial suppers of Naucratis' |
¶
h. An obsecro hercle habent quoque gallinae manus?
Nam has
quidem gallina scripsit, Plautus in Pseudolo[13].
¶ Quaestio ovum ne prius fuerit an gallina, movetur a Macrobio[14],
et a Plutarco in Symposiacis 2. 3.[15]
¶ Traditur quaedam ars gallinarii cuiusdam, dicentis quod ovum ex
quaque gallina esset, Plin.[16]
Quum ovum inspexerant, quae gallina peperisset dicere (alias discernere)
solebant, Cicero lib. 2. Academicarum[17].
¶ Extat Niciae cuiusdam perelegans tetrastichon, quo ridetur quidam
tingendi capilli affectator: qui dum ei rei nimium studet, vitiata cute
amiserit capillos omnes, hunc turpiter nudato capite ovum esse factum
totum, facetissime Nicias cavillatur: Καὶ
δασύς ὤν λίαν
ὠόν ἅπας
γέγονε, Caelius.[18] |
¶
h. I beg you, by Hercules, do hens also have hands? For a hen wrote
these (letters) undoubtedly, Plautus |
¶ Scribit
Neocles {Crotoniata} <Crotoniates[19]>,
ovum ex quo prognata credatur Helena, ex luna delapsum. quippe ova
parere Selenetidas mulieres, indeque nascentes homines quinquies decies
esse nobis ampliores, quod approbat Herodorus quoque Heracleotes[20],
Caelius ex Athenaei lib. 2.[21]
Superiora aedium tabulata, quae ὑπερῷα
nunc vocant, olim ὤϊα (vel ᾦα)
vocabant. et Helena in istis domus partibus nata, ex ovo genita,
existimata est, ut Clearchus in Eroticis tradit[22].
Vide plura infra in Proverbiis, Ex ovo prodiit, et, Ovo prognatus eodem. |
¶
Neocles of Croton writes that the egg, from which they would believe
that Helen |
¶ Ovi somnio
thesaurus indicatus, ut supra retuli in b. ex Caelio Rhodigino[23].
Ὠά
κρατεῖν
ἔσθειν τε σημαίνει
λύπας, Suidas. |
¶
By dreaming an egg a treasure has been pointed out, as I previously
reported in the paragraph b drawing it from Lodovico Ricchieri. Øá
krateîn ésthein te sëmaínei lýpas - To hold the eggs and to eat
them forecasts some pains, the lexicon Suidas |
[1] Naturalis historia XXIX,80: Non praeteribo miraculum, quamquam ad medicinam non pertinens: si auro liquescenti gallinarum membra misceantur, consumunt id in se; ita hoc venenum auri est. At gallinacei ipsi circulo e ramentis addito in collum non canunt.
[2] Satira V,123-124: [...] nec minimo sane discrimine refert | quo gestu lepores et quo gallina secetur.
[3] De re coquinaria
VII,10: iecinera sive pulmones
- 1. Iecinera haedina vel agnina sic coques: aquam mulsam facies, et ova,
partem lactis admiscis eis ut incisa iecinera sorbeant. coques ex oenogaro,
piper asperso et inferes. - 2. Aliter [iecinera] in pulmonibus: ex lacte lavas pulmones et colas quod
capere possunt, et infringis ova dua cruda, salis grana pauca, mellis
ligulam, et simul commiscis et imples pulmones. Elixas et concidis. Teres
piper, suffundis liquamen, passum, merum. Pulmones confrigis et hoc oenogaro
perfundis.
[4]
De medicamentis empiricis, physicis ac rationalibus
liber.
[5] Satira XI,70-71: Grandia praeterea tortoque calentia feno | ova adsunt ipsis cum matribus, et servatae [...].
[6] Deipnosophistaí II,50,58a. Non sono disponibili notizie biografiche di Nicomaco comico, come possiamo dedurre da The Poets of Greece di Edwin Arnold (1869). § L'edizione dei Dipnosofisti di Georgius Kaibel (1887) riporta il seguente testo: Οὐσίδιον [γάρ] μοι καταλιπόντος τοῦ πατρός, | οὔτω συνεστρόγγυλα κἀξεκόκκισα | ἐν μησὶν ὀλίγοις ὥσπερ ᾠόν τις ῥοφῶν. La traduzione inglese di C.D. Yonge (Londra, 1854) rispecchia maggiormente il testo greco citato da Gessner: For when my father had left me a very little property, | I scraped it so, and got the kernel out of it | In a few months, as if I had been a boy sucking an egg.
[7] Termine verosimilmente di origine macedone del quale ricorrono altre due forme: ματτύα (anch'esso femminile come ματτύη) e ματτύης (maschile).
[8] Deipnosophistaí
XIV,84,663d. In base a quanto riferisce Ateneo, Artemidoro ne parla in Ὀψαρτυτικαῖς
γλώσσαις, Linguaggi dei
cuochi.
[9]
Deipnosophistaí
IV,32,150a.
[10] In greco Ἑρμείας, che
però viene abitualmente latinizzato in Hermias. Si emenda Hermeam con
Hermiam, concedendo a Gessner un eventuale Hermeiam, che tuttavia non
corrisponde alla latinizzazione del dittongo greco ει
in i. § Hermias
fortasse Samius, Hermodori filius. (Athenaei
Naucratitae Dipnosophistarum libri XV, recensuit Georgius Kaibel, 1887)
§ Hermeias of Methymna in
Lesbos, the author of a history of Sicily, the third book of which is quoted
by Athenaeus (x. p. 438); but we know from Diodorus Siculus (xv. 37) that
Hermeias related the history of Sicily down to the year BC 376, and that the
whole work was divided into ten or twelve books. Stephanus Byzantius (s.
v. Χαλκίς) speaks of a Periegesis of Hermeias, and Athenaeus (iv. p. 149) quotes
the second book of a work Περὶ
τοῦ Γρυνείου
Ἀπόλλωνος,
by one Hermeias, but whether both or either of them is identical with the
historian of Sicily is quite uncertain. (Dictionary of
Greek and Roman biography and mythology, William Smith, Boston, 1867)
[11]
De abstinentia ab animalibus
IV,7.
[12]
Naturalis historia XXVIII,19:
Huc pertinet ovorum, quis exorbuerit quisque, calices coclearumque protinus
frangi aut isdem coclearibus perforari.
[13]
Pseudolus 27-28 - Pseudolus:
An, opsecro hercle, habent quas gallinae manus? | Nam has quidem gallina
scripsit.
[14] Saturnalia, VII,16: [...] quin potius, si quid callet vestra sapientia, scire ex vobis volo, ovumne prius extiterit an gallina? [...] Aut enim gradiuntur animantia aut serpunt aut nando volandove vivunt. In gradientibus lacertae et similia ex ovis creantur: quae serpunt ovis nascuntur exordio: volantia universa de ovis prodeunt excepto uno quod incertae naturae est: nam vespertilio volat quidem pellitis alis, sed inter volantia non habendus est qui quattuor pedibus graditur formatosque pullos parit et nutrit lacte quos generat: nantia paene omnia de ovis oriuntur generis sui, crocodilus vero etiam de testeis, qualia sunt volantium.
[15] Symposia (Quaestiones conviviales), II 3,1 sgg. (= pag. 635D sgg.)
[16] Naturalis historia
X,155: Traditur quaedam ars gallinarii cuiusdam dicentis, quod ex quaque
esset. § Potrebbe trattarsi di uno degli allevatori di Delo, come afferma
Cicerone nella citazione successiva
[17] Academici priores II,86: An tibi erit quaerendus anularius aliqui, quoniam gallinarium invenisti Deliacum illum, qui ova cognosceret?
[18] Il
brano è attribuito a uno dei due epigrammatisti greci di nome Nicarco oggi
presenti nell'Antologia Palatina. § Nicarco - in greco Νίκαρχος: nome di due epigrammisti greci, considerati per lungo tempo uno solo,
ma diversi per età e stile. Il più antico (sec. I aC) è presente nella Corona
di Meleagro di Gadara
; il secondo (sec. I dC), autore di 40 epigrammi
satirici, è contemporaneo di Marziale
e probabilmente è quello
etichettato come Nicias da Lodovico Ricchieri a pagina 813 di Lectiones
antiquae (1516). §
Ecco i dati in inglese relativi al secondo Nicarco. Nicarchus
or Nicarch was a Greek poet and writer of the first century AD, best known
for his epigrams, of which forty-two survive under his name in the Greek
Anthology, and his satirical poetry. He was a contemporary of, and influence
on, the better-known Latin writer Martial. A large proportion of his
epigrams are directed against doctors. Some of his writings have been found
at Oxyrhynchus in Egypt.
[19] Nulla è noto di questo Neocle (forse un pitagorico) eccetto quanto viene riferito da Ateneo. Crotone è la città portuale, capoluogo di provincia della Calabria, situata su un promontorio della costa del mar Ionio, nella vasta regione collinare del Marchesato.
[20] Erodoro di Eraclea sul Ponto fu uno scrittore greco che fiorì intorno al 400 aC. Ci restano frammenti di una sua Storia di Eracle (in 17 libri), primo esempio di romanzo pragmatico in cui sono riferite notizie geografiche, scientifiche, astronomiche e mitologiche. Fu autore anche di varie altre opere mitografiche.
[21]
Deipnosophistaí
II,50,57f.
[22] Questo brano è tratto, come il precedente, da Deipnosophistaí II,50,57e-f.
[23] A
pagina 452, traendolo dal lessico Suida che lo riporta dal libro degli
oracoli di Crisippo
. § Lodovico Ricchieri Lectiones antiquae
(1516) pagina 755: Et ad
Coniectorem detulit quidam, somniasse se, Ovum pendere ex fascia lecti sui
cubicularis, Respondit is, latere sub lecto infossum thesaurum. Fodit, auri
aliquantulum invenit, Idque argento circumdatum. Coniectori misit de
argento, quantum est visum. Tum ille, nihil ne inquit, de Vitello?