Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed
by Fernando Civardi -
translated by Elio Corti - reviewed by Roberto Ricciardi
Hebrew reviewed by Father Emiliano Vallauri OFM Cap
In
this file html some Hebrew words are transposed each other,
while in the file of Word in which have been written they are in correct
position.
Till now any attempt for re-locating these Hebrew words failed.
For their exact place see the original 1600's page.
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
Cum
[187] enim alii omnes Gaber
virum exposuissent: ipse unus Gallum
interpretatus est, hac sententia: sicut
Gallus Gallinaceus humero portatoris de alio loco {tuo} <te>
leviter asportabit. Ego autem idem verbum eodem modo expositum, post
offendi a Salamone Iario: neque sane Camius eam expositionem silentio
praeterit, quam citat inter alias ex Dras. Ac
ne illud quidem pigebit admonere, apud Salomonem[1],
ubi in vulgata lectione latina legitur, viam
viri in adolescentula, expositum similiter legi in Medras Misle de
Gallo Gallinaceo: idque mihi mirum in primis esse visum. Nam quod
sequitur in adolescentula, eam expositionem, nisi animi fallor, plane
convellit. Ego sane, quod bona eorum interpretum venia dictum sit, id
verbum nusquam eam vim habere arbitror: praesertim cum praecedat verbum
Taltela, quod formam habet nominis, ut grammatici loquuntur, absoluti. Iam
illud quoque nonnihil est, quod Hebraeos peritiores aliter accipere eum
locum constat. David certe Camius, qui, quae lingua aliarum linguarum
princeps est, eius ipse linguae princeps inter suos interpretes censetur,
in commentariis ad eum locum, Meo animo, inquit, Gaber est positum in
casu vocativo, et est ordo, ac sensus: o vir ecce Dominus transportabit
te transportatione. Vocat autem eum virum propter superbiam ac fastum.
Hactenus I. Drusius. Verum praeterquam quod ipse fatetur, Salomonem
Iarium ita vertisse, et Camium eandem expositionem ex Dras citare,
quidam etiam alii תרנגולא tarnegula, id est, Gallum Gallinaceum exponunt, teste David Kimhi,
Thargum Ierosolimitanum pro גבר מעציון ויסעו Vaishu
mhesion gaber, id est, Et profecti
sunt de Etzion gaber, quod legitur Numer. 33.[2]
habet תרנגולא
ונתלו מכיר Vunetalu
micherach tarnegola, id est, Et
profecti sunt autem ab arce Galli,
ut legere est in dictionario Syrochaldaico Guidonis Fabricii
Boderiani: Itaque meo iudicio et Gallus, et vir traduci possit, cum vir
a virtute, seu robore dicatur, et animi vigore, quo Gallus inter sui
generis volucres egregie praeditus est. |
For
while all others translated Gaber
as man, he alone – St. Jerome |
Pro
Gallo item in dictionario trilingui legitur הבור habur, et נרגל
nergal, quarum vocum prior ad Gaber accedit, posterior ad Tarnegul תרנגול,
pro qua voce Syre legitur תרנגולא Tarnagola Gallus avis: Iob. 3. Matth. 26. Marc. 14. et Ioan. 18. et דדהבא
תרנגלא Tarnagela
dedava, Gallus aureus, Ester. 1. in Thar. Ierosol. et תרנגולד Tarnegoled Gallina, et תרנגולדא ברא
Tarnegola bara, Gallus sylvestris<,> idem תרנגול ברא
tarnegol bara, Iob. 38. et Psal. 50. et תרנגולת תיבר
tarnegoled thibur, Gallus Gallinaceus in plurali<,> תרנגולין מקרכרוןtarnegolin mecharcherin, Galli crocitantes[3].
דוכיפת
duchifad vox Hebraica in dictionario Syrochaldaico, ex quo pleraque
nomina istaec excerpsimus, Gallus sylvestris exponitur. אכבא acava idem est, quod tarnegul, id est Gallus, aut
secundum alios est כלב זקן, id est vetulus canis, sive l<a>elaps[4]
canis venaticus Proverb. 30[5]
Compluten[6].<.>
אורא
aura, quod Aruc דס das exponit bestiae nomen. תורא נגר nagar tura Gallus sylvestris vertitur, vel,
ut R. Serira Ghaon ait, Gallus montanus, vel ut alii, Upupa. Saracenis,
Gallum, quidam hodie Dic appellari literis prodidit, Gallinam vero
eisdem Tefese dici alicubi legimus. Avicennae
caput 296. lib. 2. inscribitur Giaziudiuch, ubi interpres vertit de
Gallinis, et Gallo. Aducasugeg Sylvatico, vel, ut vetus Avicennae
Glossographus habet, Aduzaruzegi, velut Gentiles[7]
legit, Aducarucegi (hinc vel inde enim eam vocem hausisse videtur)
Gallus, vel Gallina est. Furogi
vero, vel Furogigi Gallus tantum. Sed forte ea vox mustelae sylvestri,
quam Galli furo[8]
dicunt potius conveniet, quasi furo gigeg (ad quam vocem, quae eidem
Sylvatico Gallum, vel Gallinam significat posteriores duae syllabae gigi
nempe non male accedunt) id est furans sive insidians Gal<l>inis
quod et animali quasi proprium est. Alibi etiam apud eundem legitur Digegi, ut apud
Serapionis interpretem Digedi. Alfrach Arabice non est commune ad omnes
pullos, et quandoque dicitur de Gallina iuvene, quae nondum ova peperit,
teste Andrea Bellunensi, sed absolute prolatum significat pullum
Colombinum, qui nondum volare potest. Et alibi scribit Alpheti[9] Gallinas esse secundum expositores Arabes, esseque eas,
quae nondum pepererunt ova. |
Likewise
in the trilingual dictionary for gallus
is read habur and nergal, whose words the first one is
similar to gaber, the next to tarnegul, for which noun in
Syriac is read tarnagola, the bird rooster: Job 3, Matthew
26,<34>, Mark 14,<30> and John 18,<27>, and tarnagela
dedava, golden rooster, Esther |
Quod ad Graecam nomenclaturam attinet, ea, ut subinde patebit, varia
admodum est, etsi apud vetustissimos Graecos nomen nullum peculiare
inveniamus, sed communi ὄρνιθες vocabulo
hanc speciem significasse, unde etiam Myrtilus apud Athenaeum[10]
solas Gallinas ὄρνιθας, et
ὀρνίθια
appellat. Quia tamen apud recentiores, qui post Aristotelem floruerunt,
multa, ut dixi, synonyma reperiantur, visum est ea ordine alphabetico
prosequi, ut omnis vitetur confusio. |
As
far as Greek nomenclature is concerned, like soon after will be clear,
it is quite varied, although among the most ancient Greeks we find no
distinctive term, since they indicated this species with the common noun
órnithes, which is why also Myrtilus in Athenaeus |
Aristoteles, eumque secuti alii ὄρνιν, vel
ὄρνιθα
communiter de quavis volucre dicunt: nonnulli vero recentiores Graeci
privatim de Gallo, Gallinaque. Aristoteles Gallum ἀλεκτρυόνα vel ἀλέκτορα vocat, Gallinam ἀλεκτορίδα. Aristophanes
ἀλέκτορας, qui
mares sint, ἀλεκτρύαινας, quae faeminae, ἀλεκτρυόνας utrumque continere ludens in comedia monstravit[11]. |
Aristotle,
and others who followed him, commonly say órnin
or órnitha for any bird:
but some more recent Greeks say so especially for cock and hen.
Aristotle calls the rooster alektryóna
or aléktora, the hen alektorída. Aristophanes |
[1] Liber Proverbiorum cap. 30. (Aldrovandi) - Confronta Proverbi 31,19: Viam viri in adulescentula - Il sentiero dell’uomo in una giovane.
[2] In Numeri 33 si indicano le sorti degli Ebrei in fuga dall’Egitto: nella Vulgata il nome che più si avvicina a Etzion sembra in 33,30: profectique de Hesmona, oppure 35: egressique de Ebrona.
[3] Il passo è introvabile. In Job 38,41 si legge: quando pulli eius (scilicet corvi) clamant.
[4] Laelaps: the name of a dog
in Ovid Metamorphoses 3..211;
7.771. (Lind, 1963)
[5] Confronta Proverbi 30,31 gallus succinctus.
[6] Verosimilmente si tratta
della Bibbia Poliglotta Complutense
edita in Spagna a Complutum - Alcalá de Henares – grazie a Francisco Jiménez de
Cisneros
.
[7] In expositione verborum. (Aldrovandi)
[8] Sappiamo che il classico
ladro di polli è rappresentato da un mustelide: la faina. Qui Aldrovandi si
abbandona quasi scherzosamente a un gioco di parole, senza però alcun
intento etimologico, riguardo a quell’altro mustelide che è il furetto.
Il sostantivo furo, furonis, solo
in Isidoro
significa furetto, la cui etimologia ci è fornita appunto da Isidoro
in Etymologiae
XII,2: “Furo a furvo dictus; unde et fur. Tenebrosos enim et
occultos cuniculos effodit, et eicit praedam quam invenerit. - Furetto trae
il nome da tenebroso, da cui deriva anche ladro. Infatti scava delle
gallerie tenebrose e nascoste, e stana la preda che vi abbia trovato.” Le
argomentazioni etimologiche di Isidoro potrebbero essere contestate in
alcuni punti, ma non è questa la sede per farlo. Ciò che conta è che
l’antico e classico nome latino per il furetto è viverra,
ae, come per esempio in Plinio Naturalis
historia VIII, 217.
[9] cfr. anche Conrad Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 415: Gallinae alfethi, secundum expositores Arabes, sunt gallinae quae nondum pepererunt ova, Andrea Bellunen.
[10] IX,15,373a
[11] In greco ὁ
ἀλεκτρυών è il gallo, ἡ
ἀλεκτρυών la gallina, ὁ ἀλέκτωρ è il gallo, anche il marito; dal primo vocabolo, per coniazione comica,
Aristofane in Nuvole 666 riporta ἡ
ἀλεκτρύαινα, che viene tradotto con gallessa.
le
nuvole di Aristofane - traduzione di Ettore Romagnoli - Lesina =
Strepsiade – Tirchippide = Fidippide - [...] socrate:
Altro devi imparar, prima di questo: quali sono i quadrupedi di genere
mascolino! lesina: Eh, lo so, che sono scemo? Il capro, il becco, il
toro, il cane, il pollo... socrate:
Vedi che ti succede? Chiami pollo la femmina ed il maschio, al modo stesso! lesina:
E come? socrate: Come? Dici pollo e pollo! lesina: Pel Dio del mare! e adesso, come devo chiamarli? socrate:
L'uno pollo, e l'altra polla! lesina:
Corpo dell'aria, bene! Polla! Voglio riempirti la madia di farina sol per
questo problema! socrate: Siam
daccapo! Il problema, ch'è maschio, me lo fai diventar donna! [...] lesina
(Esce tenendo un pollo in ciascuna mano; e mostra l'un d'essi a Tirchippide):
Vediamo! Tu come lo chiami, questo? tirchippide:
Pollo! lesina: Benone. E
questa? tirchippide: Pollo! lesina:
Un nome per tutti e due? Vuoi farti canzonare! Non ci cascare più, d'ora in
avanti: questo chiamalo pollo, e questa, polla! tirchippide:
Polla! E codesta bella roba, sei stato ad imparare da quei trogloditi? [...]
pascione (Al
testimonio): Che credi che farà? Che pagherà? lesina
(Torna con un pollo in mano): Dov'è quello che vuole i miei quattrini?
(Mostra a Pascione il pollo) Dimmi, questo che è? pascione:
Che è? È un pollo! lesina: E
mi chiede quattrini, un uomo fatto a questo modo? Una polla la chiami pollo?
Tu non li vedi i miei quattrini!