Ulisse Aldrovandi

Ornithologiae tomus alter - 1600

Liber Decimusquartus
qui est 
de Pulveratricibus Domesticis

Book 14th
concerning
domestic dust bathing fowls

transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti - reviewed by Roberto Ricciardi

233

 


The navigator's option display ->  character ->  medium is recommended

[233] Pluma omnis in capite, sub alis, atque clunibus {detergatur} <detergetur[1]>, illic ne pediculos creet, hic ne stercore naturalia laedantur. Varro[2] ex alis, et cauda pennas evelli iubet. Florentinus extremas, quare et hae{c} eximi poterunt. Substernatur mundissima palea, vel molle foenum. Nam si dure cubent, non facile pinguescunt.

Every feather on head, under wings, and on buttocks should be cleaned, to prevent that they give rise to lice in first two areas, in the latter point to keep their genital parts from being damaged by dung. Varro advises the feathers should be plucked from wings and tail. Florentinus says the outermost ones, therefore these also can be plucked. The cleanest straw must be spread underneath, or soft hay. For if they lie down on something hard they do not easily grow fat.

At non obesas tantum, sed in cibo etiam longe suaviores fore promittunt omnes ferme rei rusticae scriptores, si farina hordeacea recenti aqua mulsa conspersa exhibeatur. Unde Columella[3], postquam, ut videtur, ex Varrone, apud quem eadem leges, nisi quod simplicem eam aquam dulcem vocet, simplici eam aqua conspergit, et ita offas ex eadem fieri iussit, primisque diebus dari parcius, donec plus concoquere consuescant: quod  cruditas vitanda sit maxime, tantumque praebendum, quantum digerere possint: neque ante recens exhibenda, quam tentato gutture apparuerit nihil veteris escae remansisse. Nam illi, inquit, qui volunt non solum opimas, sed etiam teneras aves efficere, mulsa {recente} <recenti> aqua praedicti generis farinam conspergunt, {atque infarciunt} <et ita farciunt>.

But almost all writers on agriculture assure that they will not only be obese but much more tasteful if they are fed on barley meal sprinkled with water recently mixed with honey. Hence Columella, who seemingly gathered it from Varro in whose book you will read the same things, after he simply called water that sweet water, he sprinkles barley meal with unmixed water, and after he prescribed little balls to be made, to be given sparingly in the first days until they get accustomed to digest them in larger amount: since indigestion is to be avoided by all means, and only so much food should be given as they can digest: and, before new food is given, their crop is to be touched lest any previous food remained in it. He says: For those who wish to make hens not only fat, but also tender, they sprinkle meal of aforementioned kind with fresh hydromel, and thus they fatten them.

Nonnulli, teste Varrone[4], pane triticeo, vino optimo ac odorato madefacto, et aqua praedicta opimant, ita ut viginti diebus pingues reddant, et teneras. Alii, inquit Columella, tribus aquae partibus unam boni vini miscent, madefactoque eodem pane obesant: et hoc modo farctam avem, quae prima Luna (quoniam id quoque custodiendum est) saginari {caepta} <coepta>, vigesima pergliscere tradit. Varro[5] turundis hordeaceis partim {admistis} <admixtis> {ex} farina {hordeacea} <lolleacia>, aut semine lini ex aqua dulci farciri scribit, idque facere iubet usque ad dies vigintiquinque tum denique pingues fieri. Laudatur Florentino etiam milium. Et panicum ad Gallinarum Columbarumque saginam potius datur, quam ad hominum alimentum. Cardanus author est, Gallinas si pingui lacertae salnitro cyminoque farinam tritici miscueris et hoc cibo eas saginaveris, adeo pinguescere hominesque qui eis aluntur, ita pinguefieri, ut disrumpantur[6].

Some, Varro is witness, fatten them with wheat bread soaked in very good and fragrant wine as well as in the aforementioned water, so that they can grow fat and tender in twenty days. Others, Columella says, mix one part of good wine with three parts of water, and with the same soaked bread they fatten them: and he says a hen fattened in this way, which begun to be fattened at the beginning of new moon (since also this must be observed) finishes its fattening by the twentieth day. Varro writes that they are stuffed with barley mash partly mixed with darnel flour or flaxseeds kneaded with running water, and he prescribes to do this for twenty-five days, and then they become fat. Millet is also praised by Florentinus. Also foxtail millet is given for fattening hens and pigeons rather than for feeding humans. Gerolamo Cardano asserts that hens, if you will mix wheat flour with a fat lizard, saltpeter and cumin, and you will nourish them with this food, they fatten up to such an extent, as well as humans eating them grow fat to such an extent that they burst.

Io. Iacobus Weckerus[7] eiusmodi sese secretum ab Hollando quodam accepisse tradit, ut Gallinae pinguescant. In culina, inquit, facias tibi capsam, pluribus interstinctam capsulis, singulis cum suis foraminibus, per quae capita extrudere foras possint Gallinae, cibumque capere. His itaque capsulis, Gallinae iuvenes, vel pulli incarcerentur, singulae singulis: cibusque singulis horis offeratur, parum pro vice potu interdicto. Cibus autem sit triticum in aqua modice elixum. Oportet autem capsulas inferius esse pervias, ut excrementa permeare possint singulis diebus diligenter auferenda. Caeterum ultra duas hebdomadas inclusas Gallinas esse non oportet: prae nimia enim pinguedine interirent. Haec ille. Audio etiam apud eosdem populos insigniter pinguescere, et cito, si cervisia eis in potu apponatur pro aqua, item si reliquiis eiusdem cervisiae pascantur, sed et ova ita plura, maioraque, parere.

Johann Jacob Wecker reports that he learned from a certain Dutchman the following secret about how hens grow fat. He says: in the kitchen you should make a box divided up into many little boxes, each of them with its own hole through which the hens can thrust their heads and take food. Then pullets or cockerels are imprisoned in these boxes, one pullet in each box: and food is given them hourly, on the contrary the drink is forbidden  in dribs and drabs. Furthermore their food should be wheat a little soaked in water. Then it is advisable that compartments are open underneath so that the excrements may pass through and each day must be carefully carried away. The hens should not be shut up, however, for more than two weeks: for they may die from too much fat. Thus far Wecker. I also hear that among those same people they grow very fat and swiftly if beer is given to drink instead of water, likewise if they are fed on the dregs of beer, but thus they lay more and larger eggs as well.

Columella[8], Plinius, et Florentinus[9], cum ad partum promovendum, tum ad saginandum, Cytisum miro modo {comedant} <commendant>, eamque propterea in agro haberi plurimum referre. Paucae enim regiones sunt, e quibus non possit eiusmodi arbuscula haberi. Columella eius folia {ieiunis}[10], seminaque maxime probari ait: et alibi[11] etiam non Gallinis tantum, sed omni pecudum generi utilissimum praedicat, quod ex eo cito pinguescat. Plinius {Aristomachum[12]} <Amphilochum> viridem cytisum Gallinis dari iubere scribit, aut si aruerit, madefactum. Denique Florentinus[13] eius semina, et folia arida aqua perfusa offerri praecipit quippe quae non minus quam viridia eas nutriant. Eiusmodi Gallinas, quae hoc modo saginabantur, altiles, et farctas vocant, earumque nutritionem saginationem. Iam vero non omnes aptas censebant teste Plinio[14], sed eas tantum, quae pinguem in cervice cutem haberent. Sed quia nostra aetas Capos potius, quam Gallinas saginet, itaque eiusmodi victus Capis etiam praescribi poterit, de quibus suo loco[15] post fusius dicemus.

Columella, Pliny, and Florentinus especially recommend the cytisus both for increasing eggs laying and for fattening, and therefore it is very advantageous to have it in the farm. For there are few regions from which a shrub of this kind cannot be obtained. Columella says its leaves and seeds are highly appreciated: and elsewhere declares that it is very useful not only for hens but for every kind of animals, because thanks to it they grow fat swiftly. Pliny writes that Amphilochus of Athens - not Aristomachus of Soli - recommends green cytisus be given to hens, or moist if it is dried up. Finally, Florentinus advises that its dry seeds and leaves soaked in water should be fed to hens, since they nourish them no less than the green ones. They call hens fattened in this manner altiles and farctae, and they call saginatio their nutrition. But on the other hand, according to Pliny, not all hens were considered suitable for fattening, but only those who had a fat skin on their necks. But since our age preferably fattens capons rather than hens, it is then possible to prescribe the same food also for capons, about whom I shall speak later more widely in its proper place.

Quod si cibum respuant, fastidiantve, totidem diebus, inquit Varro[16], minuere oportebit quot iam farturae processerint: ita tamen ne tempus omne opimandi quintam, et vigesimam lunam superveniat. Idem Columella, Cato[17], et reliqui Geoponici bis die cibum offerunt. Parum tamen refert, si pluries dederis: modo id observes, ut cruditatem vites, quod praestabis, si cum iterum cibum oblaturus, guttur examines: si enim prior descendit, iterum dandus alius, si non, nequaquam. Qui itaque saepe offerre volunt, ut Hollandus ille, de quo diximus, faciebat, parum exhibeant, idque facilis digestionis.

But if they reject food or show aversion for it, Varro says that it will be suitable to reduce it for as many days as they began to be fattened: in such a manner however that all the time devoted to fattening does not exceed twenty five lunar days. Columella, Cato, and the other geoponics themselves give food twice a day. It matters little, however, if you feed them again and again: you must only to pay attention to this, that is, to avoid indigestion, which you can accomplish by inspecting their crop when you are about to give food again: for if the previous feeding has descended then you must feed them again, otherwise not at all. Therefore those who, like that Dutchman of whom I spoke, wish to feed them often, they must give them little food and easy to digest.

Quod vero ad potum attinet: si farciantur, Cato meridie tantum dari praecipit, aquamque non plus, quam unam horam ante sinendam. Quae pariunt, et in corte divagantur, potum tota die postulant, isque nequaquam negandus, maxime, si aestus fuerit: sitis enim non aliter ac nobis hisce avibus nocet. Aqua autem mundissima sit[18]. Nam stercorosa pituitam concitat: quare cohors per quam vagantur, non tam stercore, quam uligine careat: quae res cum diligentissimum etiam custodem nimia assiduitate stercus colligendi torqueret, aquam tamen interim mundissimam esse oporteat, vasa in hunc usum fabricata clausa habere debebit. Ea autem talia sint, qualia his verbis Columella describit.

As far as drinking is concerned: if they are fattened, Cato advises drinking be given only at midday, and that water does not remain in front of them more than one hour. Those who are laying and wandering in the barnyard seek drinking all day long, and it should not be denied them nowise, especially in hot weather: for thirst harms these birds just as ourselves. But the water must be very clean. For if it is filthy with excrements causes the pip, whence the yard in which they wander must be free not so much from dung as from moisture: this fact, while should torment the most careful keeper in order that he gathers the dung very assiduously, however at the same time it would be necessary that he arranges the water be very clean, and he must have available closed vessels made for this use. And they should be such as Columella describes them by the following words.


233


[1] Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 432: Pluma omnis e capite, et sub alis atque clunibus detergetur. Illic ne pediculum creet, hic ne stercore loca naturalia exulceret.

[2] Rerum rusticarum III,9,20: Ex iis evulsis ex alis pinnis et e cauda farciunt turundis hordeaceis partim admixtis farina lolleacia aut semine lini ex aqua dulci.

[3] De re rustica VIII,7,3-4: [3] Cibus autem praebetur hordeacea farina, quae cum est aqua consparsa et subacta, formantur offae, quibus avis salivatur. Hae tamen primis diebus dari parcius debent, dum plus concoquere consuescant. Nam cruditas maxime vitanda est, tantumque praebendum quantum digerere possint. Neque ante recens admovenda est quam temptato gutture apparuerit nihil veteris escae remansisse. [4] Cum deinde satiata est avis, paululum deposita cavea dimittitur, et ita ne evagetur, sed potius, si quid est quod eam stimulet aut mordeat, rostro persequatur. Haec fere communis est cura farcientium. Nam illi qui volunt non solum opimas sed etiam teneras avis efficere, mulsea recenti aqua praedicti generis farinam conspargunt, et ita farciunt. nonnulli tribus aquae partibus, unam boni vini miscent, madefactoque triticeo pane obesant avem, quae prima luna (quoniam id quoque custodiendum est) saginari coepta vicensima pergliscit.

[4] Rerum rusticarum III,9,21: Quidam et triticeo pane intrito in aquam, mixto vino bono et odorato, farciunt, ita ut diebus XX pingues reddant ac teneras. Si in farciendo nimio cibo fastidiunt, remittendum in datione pro portione, ac decem primis processit, in posterioribus ut deminuat eadem ratione, ut vicesimus dies et primus sint pares. Eodem modo palumbos farciunt ac reddunt pingues.

[5] Rerum rusticarum III,9,20: Ex iis evulsis ex alis pinnis et e cauda farciunt turundis hordeaceis partim admixtis farina lolleacia aut semine lini ex aqua dulci. Bis die cibum dant, observantes ex quibusdam signis ut prior sit concoctus, antequam secundum dent. Dato cibo, quom perpurgarunt caput, nequos habeat pedes, rursus eas concludunt. Hoc faciunt usque ad dies XXV; tunc denique pingues fiunt.

[6] Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 455: Si pingui lacertae, halinitro cyminoque farinam tritici miscueris, gallinae hoc cibo saginatae adeo pinguefaciunt homines, ut disrumpantur, Cardanus.

[7] De secretis liber VIII.

[8] De re rustica VIII,5,1-2: Confecta bruma parere fere id genus avium consuevit. Atque earum quae sunt fecundissimae locis tepidioribus circa Kalendas Ianuarias ova edere incipiunt, frigidis autem regionibus eodem mense post Idus. [2] Sed cibis idoneis fecunditas earum elicienda est, quo maturius partum edant. Optime praebetur ad satietatem hordeum semicoctum, nam et maius facit ovorum incrementum et frequentiores partus, et is cibus quasi condiendus est interiectis cytisi foliis ac semine eiusdem, quae maxime putantur augere fecunditatem avium. Modus cibariorum sit, ut dixi, vagis binorum cyathorum hordei. Aliquid tamen admiscendum erit cytisi, vel si id non fuerit, viciae aut milii.

[9] Aldrovandi – estremamente prolisso a proposito di certi argomenti, come quelli religiosi – stavolta è assai sintetico e non riporta il brano di Florentino citato da Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 432: Cibus illis est offerendus, elixum hordeum, aut milium aut frumenti furfur, aut zizania vocata lolium, quae quidem ad nutritionem est commodissima: ac humida folia cytisi. Haec enim eas maxime durabiles et firmas reddunt, (foecundiores potius. gonimøtera, non monimøtera,) Florentinus.

[10] Si tratta di un errore desunto da Gessner. Infatti Columella dice che se alla crusca non è rimasta attaccata affatto della farina, la crusca non è adatta e neppure gustata dalle galline, anche se digiune. Quindi ieiunis non ha nessuna attinenza con le foglie di citiso. Ecco il brano di Columella in cui compare ieiunis. De re rustica VIII,4,1-2: Cibaria gallinis praebentur optima pinsitum hordeum et vicia, nec minus cicercula, tum etiam milium aut panicum. Sed haec ubi vilitas annonae permittit; ubi vero ea est carior, excreta tritici minuta commode dantur. Nam per se id frumentum, etiam quibus locis vilissimum est, non utiliter praebetur, quia obest avibus. Potest etiam lolium decoctum obici, nec minus furfures modice a farina excreti, qui si nihil habent farris, non sunt idonei, nec tamen appetuntur ieiunis. [2] Cytisi folia seminaque maxime probantur et sunt huic generi gratissima, neque est ulla regio in qua non possit huius arbusculae copia esse vel maxima. Vinacea quamvis tolerabiliter pascant dari non debent, nisi quibus anni temporibus avis fetum non edit, nam et partus raros et ova faciunt exigua. – Ed ecco il brano di Gessner che ha coinvolto Aldrovandi nella citazione errata. Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 432: Ieiunis cytisi folia, seminaque maxime probantur, et sunt huic generi gratissima: neque est ulla regio, in qua non possit huius arbusculae copia esse vel maxima, Columella.

[11] De re rustica V,12,1: Cytisum in agro esse quam plurimum maxime refert, quod gallinis, apibus, ovibus, capris, bubus quoque et omni generi pecudum utilissimus est; quod ex eo cito pinguescit, et lactis plurimum praebet ovibus, tum etiam quod octo mensibus viridi eo pabulo uti et postea arido possis. Praeterea in quolibet agro quamvis macerrimo celeriter comprehendit; omnem iniuriam sine noxa patitur.

[12] La notizia è senz’altro tratta da Gessner il quale commette un errore in cui cade ovviamente anche Aldrovandi. L’errore di Gessner sta nell’attribuire l’impiego del citiso come se fosse una prescrizione di Aristomaco. Invece si tratta di una prescrizione di Anfiloco. Vediamo prima Gessner e poi Plinio. Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 432: Aristomachus viridem cytisum gallinis dari iubet, aut si aruerit madefactum, Plin. – Plinio Naturalis historia XIII,130-131: Frutex est et cytisus, ab Amphilocho Atheniense miris laudibus praedicatus pabulo omnium, aridus vero etiam suum, spondetque iugero eius annua HS MM vel mediocri solo reditus. utilitas quae ervo, sed ocior satias, perquam modico pinguescente quadripede, ita ut iumenta hordeum spernant. non ex alio pabulo lactis maior copia aut melio, super omnia pecudum medicina validas a morbis omnibus praestante. [131] quin et nutricibus in defectu lactis aridum atque in aqua decoctum potui cum vino dari iubet — firmiores excelsioresque infantes fore —, viridem etiam gallinis aut, si inaruerit, madefactum. apes quoque numquam defore cytisi pabulo contingente promittunt Democritus atque Aristomachus.

[13] A mio avviso in questo momento Aldrovandi sta dando forma a un pastone, miscelando idee di Florentino e prescrizioni personali di Gessner. Infatti costui, appena dopo aver citato Florentino, aggiunge considerazioni personali: Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 432: … non monimøtera,) Florentinus. Cibis idoneis foecunditas earum elicienda est, quo maturius partum edant. Optime praebetur ad satietatem ordeum semicoctum. nam et maius facit ovorum incrementum, et frequentiores partus. Sed is cibus quasi condiendus est interiectis cytisi foliis ac semine eiusdem, quae utraque maxime putantur augere foecunditatem avium. Modus autem cibariorum sit, ut dixi, vagis binorum cyathorum ordei, aliquid tamen admiscendum erit cytisi, vel si supra etiam hoc in capite dictum est, non procul initio.

[14] Naturalis historia X,140: Feminae quidem ad saginam non omnes eliguntur nec nisi in cervice pingui cute.

[15] A pagina 348.

[16] Rerum rusticarum III,9,21: Si in farciendo nimio cibo fastidiunt, remittendum in datione pro portione, ac decem primis processit, in posterioribus ut deminuat eadem ratione, ut vicesimus dies et primus sint pares. - Se nel periodo dell’ingrasso perdono l’appetito a causa dell’eccessivo cibo, bisogna ridurne la razione proporzionatamente in maniera che negli ultimi 10 giorni esso diminuisca con la stessa gradualità con cui ne è cresciuta la dose nei primi 10, e quella dell’ultimo giorno sia identica a quella del primo.

[17] De agricultura, 89: Gallinas et anseres sic farcito. Gallinas teneras, quae primum parient, concludat. Polline vel farina hordeacia consparsa turundas faciat, eas in aquam intingat, in os indat, paulatim cotidie addat; ex gula consideret, quod satis sit. Bis in die farciat et meridie bibere dato; ne plus aqua sita siet horam unam. Eodem modo anserem alito, nisi prius dato bibere et bis in die, bis escam.

[18] Columella De re rustica VIII,3,8-9: [8] Haec erit cohortalis officinae dispositio. Ceterum cohors ipsa, per quam vagantur, non tam stercore quam uligine careat. Nam plurimum refert aquam non esse in ea nisi in uno loco quam bibant, eaque mundissima; stercorosa pituitam concitat. Puram tamen servare non possis nisi clausam vasis in hunc usum fabricatis. Sunt autem qui aut aqua replentur aut cibo plumbei canales, quos magis utiles esse ligneis aut fictilibus conpertum est. [9] Hi superpositis operculis clauduntur, et a lateribus super mediam partem altitudinis per spatia palmaria modicis forantur cavis, ita ut avium capita possint admittere. Nam nisi operculis muniantur, quantulumcumque aquae vel ciborum inest pedibus everritur. Sunt qui a superiore parte foramina ipsis operculis inponant, quod fieri non oportet. Nam supersiliens avis proluvie ventris cibos et aquam conspurcat.