Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti - reviewed by Roberto Ricciardi
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
Verum
illud parum Gallo honoris conciliare videri possit, quod angui sit
pavori, qui a leone ferarum generosissimo timebatur, nisi etiam
basiliscus ipsum horreret, insigni sane immunitatis privilegio: cuius
siquidem locum nulla alioquin ales impune transvolet, infectum nempe
semper spiritu pestilenti: quin etiam cuius sibilum caeteri serpentes
omnes perhorrescant, tantum abest, ut praesentiam eius tolerare queant.
Hunc aiunt, mirabile dictu, cum Gallum videre forte contingit, animo
tremere, et cum cucu<r>rientem audit, tanto terrore concuti, ut
emoriatur. Quam rem non ignorantes qui per immensas Cyrenensium
solitudines, quae pestem illam, et singulare in terris malum gignunt,
iter faciunt, Gallum itineris comitem sibi adiungunt, qui cantu suo
truculentissimam illam bestiam longe abigat: author est huius historiae
Aelianus[1]. |
But
it could seem that what I said is bringing little honor to the rooster,
since he represents a fear for the snake, he who was feared by the lion
the bravest of wild animals, if also the basilisk |
Iam vero et
Gallus suis hostibus cum apertis, tum occultis minime caret. Inter aves
in primis non rapacium duntaxat hostilitatem, rapinamque metuit, sed cum
Attagene, teste Aeliano[2],
graviter etiam dissidet. At maior ab uncunguibus tamquam generis sui
praedonibus expavescentia: ideoque cum acutissima acie praeditus est,
oculo uno cibum inquirit, altero sursum ad aethera erecto insidiatores
observat: quibus a longe conspectis, alta voce exclamitat, Gallinas suas
convocans, ut si per temporis angustiam liceat, simul cum eo sese in
tutum recipiant: sin illi improvisius adsint, tunc quantum potest, sese
illis opponit, ac pro liberandis uxoribus, liberisque ad necem saepe
usque cum eisdem dimicat, unde dicebat Politianus[3]. Non
illum squamea tuto {Aggreditur}
<Aggredit> serpens non raptor ab aethere Milvus. Hunc
etenim etsi in rapacium genere ignavissimum in primis observat, tanquam
non ignoret, quod prae caeteris aliis incautiorem aliquam e suis e media
corte per insidias soleat eripere: unde dicebat Aelianus[4].
Quae leones exterret ales et
basiliscos metu exanimat, milvos expavescit. |
Actually,
also the rooster does not lack his own enemies by any means, both
manifest and hidden. Among birds not only does he fear at first the
hostility and abduction by birds of prey, but according to Aelian he is
gravely at odds with the black francolin |
Verum
ut hoc mirum videtur, quod Gallus tam timidam volucrem horreat, cum
alias si cum eo congrediendum foret, facile superaret; nam Milvus
rapturus vel pullum, vel Gallinam e corte visus ante rapinam suam non
impune saepe fert. Quinim<m>o ipsa Gallina ubi vel audierit
tantum, aut a longe viderit hunc pullorum praedonem, eos {ocyus} <ocius>
sub umbra alarum suarum recipiens, et ipsa sese hosti audacter opponit
rostro, alis et se, et pullos defendens, tantum abest, ut id Gallus
praestare non possit, vel quadruplo Gallina robustior, sed occulta
quaedam, de qua agimus antipathia est. Nam tanto odio Milvum hoc avium
genus prosequitur, ut si illius caput collo Gallinaceo alligaveris,
omnes celerrime arrepta fuga salutem quaerant, im<m>o quod amplius
est, et mirum dictu, Gallum non amplius cantaturum aiunt, si cristam
sanguine Milvini capitis inunxeris. |
To
tell the truth, it seems strange that the rooster frightens so fearful a
bird, since if in other circumstances it would be necessary to fight
against it, the rooster would easily overcome it; for when a kite has
been caught in advance about seizing a chick or a hen out of the yard,
it does not often achieves its mugging with impunity. But in fact the
hen herself when has only heard or seen from afar this plunderer of
chicks, gathering them quickly under the protection of her wings boldly
clashes with the enemy with beak and wings, defending herself and her
chicks, so that it is no wonder that the rooster can do this
nevertheless he is four times stronger than the hen, but it is a matter
of a certain hidden antipathy, which we are dealing with. For this genus
of bird hates the kite so much that, if you tie its head to the neck of
a gallinaceous, all of them very quickly seek safety in stampeding, or
rather, what is more important and strange to tell, they say that a
rooster will no longer sing if you smear his comb with the blood of a
kite’s head. |
Non mirum
itaque, si Accipitrem etiam timeant: qui tanto Gallinis praecipue
terrori esse dicitur, ut audita tantummodo, dum incubant, eius voce, ova
vitiari credantur[5], sed et huic etiam
propter nimium pullorum amorem resistere non verentur, quod hisce
versibus Oppianus[6] ostendit. Quanto
Gallina domesticus ales Nutrit
amore suos foetus lasciva tenellos. Quae
si labentem videat pernicibus alis Accipitrem
a tecto, sublata voce gracillans Arrectis
sursum pennis, cervice recurva Expandit
tumidas pullis glocitantibus alas. Tum
pavidus miles pipiens se moenibus altis Abdit,
conglomeratque parens trepida agmina pennis. Sic
profligat aves audaces sedula mater, Et
caros pullos ex alitis ore rapacis Liberat,
implumesque {fonet} <fovet> simulatque relinquunt Festos
et thalamos nitido candore glabrantes. |
Then
it is no wonder if they also fear the sparrowhawk With
how much love the hen, domestic bird, joyful
rears her tender young ones. And
if she sees descending on nimble wings from the roof the
hawk, cackling in a loud voice her
feathers raised high, her neck curved back she
spreads her swollen wings over the clucking chicks. Then
the fearful soldier chirps and shelters into the depth of walls, and
the fearful mother wraps with her feathers the flock of chicks. In
this way a careful mother defeats daring birds, and
frees her dear chicks from the mouth of the rapacious bird and
warms her featherless sons as soon as they leave also
the festive nests sleek of shining snowy whiteness. |
Ornithologus[7]
Helvetiis Accipitris genus aut Milvum a Gallinarum praeda ait appellari
den hu<e>nerdieb, id est, Gallinarum furem: et Milvum scripsi
Belgis a rapiendis {pullos} <pullis> Kuijckendief dici, unde eidem
avi, Milvo nempe ea nomina competere suspicarer, nisi teste Turnero
Rubetarium Accipitrem, Anglis hen harroer, idest Gallinarum occisorem,
appellari cernerem. Palumbarium Accipitrem magnitudine superat, et
coloris est [242] cinerei. |
The
Ornithologist says the Swiss call the genus of the birds of prey
or the
kite as den huenerdieb
from theft of hens, that is, hens thief: and I have written that the
kite is called Kuijckendief by
Belgians from his chicks stealing, since I would think these names fit
the same bird, that is, the kite, except that I see, according to
William Turner |
[1] La natura degli animali III,31: Il leone ha paura del gallo e dicono che anche il basilisco lo teme e che quando lo vede comincia a tremare; se poi lo sente cantare, viene preso da convulsioni e muore. È per questo motivo che coloro che viaggiano per la Libia, terra nutrice di tali mostri, per paura del basilisco si portano appresso come compagno di viaggio un gallo, perché li protegga contro un così grande malanno. (traduzione di Francesco Maspero) - Eliano parla di Libia, mentre Plinio parla di Cirenaica (che è comunque una regione della Libia), per cui verosimilmente Aldrovandi si rifà in parte all’equivalente testo della Naturalis historia VIII, 78-79: Eadem et basilisci serpentis est vis. Cyrenaica hunc generat provincia, duodecim non amplius digitorum magnitudine, candida in capite macula ut quodam diademate insignem. Sibilo omnes fugat serpentes nec flexu multiplici, ut reliquae, corpus inpellit, sed celsus et erectus in medio incedens. Necat frutices, non contactos modo, verum et adflatos, exurit herbas, rumpit saxa: talis vis malo est. Creditum quondam ex equo occisum hasta et per eam subeunte vi non equitem modo, sed equum quoque absumptum. Atque huic tali monstro - saepe enim enectum concupivere reges videre - mustellarum virus exitio est: adeo naturae nihil placuit esse sine pare. Inferciunt has cavernis facile cognitis soli tabe. Necant illae simul odore moriunturque, et naturae pugna conficitur. - Infatti Conrad Gessner, facendo preciso riferimento a Eliano, parla di Libia e non di Cirenaica: Basiliscus et ad visum galli contremiscit, et ad vocem convulsus moritur. Quare qui per Libyam iter faciunt, adversus hoc malum comitem itineris gallum sibi assumunt, Idem. [Aelianus] (Historia Animalium III - 1555 -, pag. 385)
[2] La natura degli animali VI,45: I francolini odiano i galli e i galli, a loro volta, odiano i francolini. (traduzione di Francesco Maspero)
[3] Rusticus 416-417: Non illum squamea tuto|aggredit serpens non raptor ab aethere milvus. (Florentiae: XI Nonas novembres Mcccclxxxiii) – È verosimile che si tratti di un download da Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 407: Non illum squamea tuto|Aggreditur serpens, non raptor ab aethere milvus, Politianus de gallo.
[4] La natura degli animali V,50: I galli col loro canto impauriscono il leone e annientano il basilisco, però non sopportano la vista di un gatto o di un nibbio. (traduzione di Francesco Maspero)
[5] Plinio, Naturalis historia X,152: Si incubitu tonuit, ova pereunt, et accipitris audita voce vitiantur.
[6] Cynegetica o De
venatione, liber 3. (Aldrovandi) - Gessner deduce gli stessi concetti da
Pierre Gilles: Conrad
Gessner, Historia Animalium III (1555), pag.
423: Gallina ardet studio et amore pullorum: primum enim ut circum avem
rapacem supra tectum gyros agere cognoscit, statim vehementer vociferatur,
et cervicem iactans, atque in gyrum contorquens, caput in altum tollit, ac
omnibus plumis inhorrescit, tum explicantis alis timidos pullos, et sub
alato tegmine pipientes protegit, avemque procacem retrocedere cogit: Deinde
eos ex latibulo plumeo prodeuntes studiose pascit, Gillius. - Il brano di Pierre Gilles è tratto da liber XIV caput XXXIII - De
Gallina - di Ex Aeliani historia per Petrum Gyllium latini facti:
itemque ex Porphyrio, Heliodoro, Oppiano, tum eodem Gyllio luculentis
accessionibus aucti libri XVI, de vi et natura animalium (Lugduni, apud
Seb. Gryphium, 1533).
[7] Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 424: Nostri milvum aut accipitris genus a gallinarum praeda vocant den huenerdieb, id est gallinarum furem. Rubetarium esse credo accipitrem illum (inquit Turnerus) quem Angli hen harroer nominant. Porro ille apud nostros a dilaniandis gallinis nomen habet. Palumbarium magnitudine superat, et coloris est cinerei. Humi sedentes aves in agris, et gallinas in oppidis et pagis repente adoritur. Praeda frustratus, tacitus discedit, nec unquam secundum facit insultum. Hic per humum omnium (accipitrum) volat maxime.