Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallo Gallinaceo
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
¶ Ipse semet
canit, Αὐτὸς
[406] αὐτὸν
αὐλεῖ, ipse suimet tibicen est:
proverbium conveniens cum alias tum in illos qui semetipsos laudant, qui
mos est gallis gallinaceis, etiam quum e pugna se proripuerint. Plato in
Theaeteto, Φαινόμενά μοι ἀλεκτρυόνος ἀγεννοῦς
δίκην, πρὶν
νενικηκέναι,
ἀποπεδήσαντες
ἀπὸ τοῦ λόγου
ᾄδειν, id est, Videmur mihi
ignavi galli in morem, quum ante victoriam a sermone resilierimus canere,
Erasmus. |
¶
He sings himself, Autòs autòn auleî, he himself is the flutist
of himself: a proverb befitting both other situations and those praising
themselves, a custom which is proper to the roosters, also when headlong
they abandon a fight. Plato |
¶ Ex sambuco
magis canoram buccinam tubamque credit pastor ibi caesa, ubi gallorum
cantum frutex ille non exaudiat, Plinius[1].
Hoc cur fiat, si modo verum est, (inquit Caelius Calcagninus in
epistolicis quaestionib. lib. 2.) nemo facile dixerit. Sunt qui hoc non
simpliciter, sed συμβολικῶς
traditum putent, more Pythagorico, ut multum diversum quam dicitur,
intelligatur. Sicut proditum est, non ex omni ligno Mercurium debere
fieri: Deum non populari ritu, sed electo ac religioso colendum esse:
sic non vulgari, sed remotiori Musicae incumbendum esse admonentes, non
ex obvia quaque sambuco tibiam sambucenque coagmentari oportere dixerunt,
et expedire ut remotiora petantur, atque inde decerpatur ubi cantus
galli non obstrepat. Nam sic hodie quoque locum longe sepositum ad quem
nemo adeat significantes, dicunt in eo ne gallum quidem unquam exauditum.
Aut certe stridula illa atque admodum obstrepera vox galli hebetare, et
stridore suo quodammodo diffindere et convellere potest penetrabilem ac
fungosam sambuci materiem: utpote qua leo etiam tantae animal
constantiae consternetur. Alii sunt qui eo dicto nil praeterea ostendi
putent, quam sylvestrem sambucum sativae multo esse praeferendam: quod
ea procul locisque abditis, haec prope inter nostra septa adolescat,
Haec ille. |
¶
The shepherd believes that from the elder |
Materies
quidem sambuci mire firma traditur. constat enim ex cute et ossibus.
quare venabula ex ea facta praeferunt omnibus. Quoniam vero loca
sylvestria (qualia sunt in quibus gallorum cantus non auditur) sicciora
sunt, ligna etiam illic sicciora solidioraque fiunt, et ex tali materia
tibiam magis canoram tornari credibile est, cum unumquodque corpus eo
magis sonorum sit quo siccius simul solidiusque. |
Really
the material constituting the elder is said to be very solid. For it is
constituted by the bark and the central hard parts. Therefore they
prefer the hunting spits made with it in comparison with all the others.
Really since the woody places (as are those in which the song of the
roosters is not heard) are drier, here also the timber becomes more dry
and compact, and it is believable that from such a material can be made
by the lathe a more sonorous flute, since whatever structure is as more
sonorous as more is dry and solid at the same time. |
¶ Ἀλεκτοροφωνία,
id est gallicinium, apud Marcum Evangelistam[2].
Περὶ
ἀλεκτρυόνων
ᾠδὰς,
ἀλεκτρυόνων
ᾀδόντων, ὑπὸ
τὸν ᾠδόν
ὄρνιθα, Pollux. Κῆρυξ ὁ
ἀλεκτρυών.
τρίτον δὲ
ᾄδει, Suidas, Τῆς
νυκτὸς ἤδη
περὶ
δευτέραν
οὔσης ὀρνίθων ᾠδὴν,
Synesius in epistola. Ὄρνιθες
τρίτον ἄρτι τὸν
ἔσχατον
ὄρθρον
ἄειδον, Theocritus Idyll. 31.[3]
Καθ’ὃν καιρὸν ἀλεκτρυόνες ᾄδουσι,
τοὺς
συνοικοῦντας
ἰδίῳ κηρύγματι
ἐπὶ ἔργον
ἐγείροντες,
Heliodorus in Aethiopicis. Διάτορόν
τι καὶ
γεγωνὸς
ἀναβοήσας,
Lucianus[4]
de gallinaceo quem et ὀξύφωνον
cognominat. Ἕως
ἐβόησεν
ἀλέκτωρ, Homerus in
Batrachomyomachia. {Ἄδειν}
<ᾌδειν>
verbum de gallinaceorum voce privatim usurpatur, Pollux et
Eustathius. ut κοκκύζειν
de cuculis, Pollux[5]
et Aristophanis Scholiastes. sed Hyperides et Demosthenes de gallinaceis
etiam κοκκύζειν
dixerunt, Pollux. Gaza Aristotelis interpres pro hoc verbo cucurrire
reddidit. Vide plura in Cuculo a.
Κοκκύζειν
τὸν
ἀλεκτρυόνα (ἤγουν
ᾄδειν ὡς αὐτῷ
ἔθος) οὐκ
ἀνέχονται,
Cratinus[6]
apud Eustathium[7].
qui et hoc Platonis Comici[8]
citat, Σὲ δὲ
κοκκύζων
ἀλέκτωρ
προκαλεῖται.
Cum Nibas coccyssaverit, Ὅταν {νίβας} <Νίβας> κοκκύσῃ:
proverbium[9]
simillimum illi ad Graecas calendas. Tradunt in Thessalonica Macedoniae
civitate vicum esse, cui nomen Nibas, ubi galli nunquam vocem {a}edant[10],
(ut Nibas per synecdochen dicatur pro gallinaceis qui in eo vico sunt.)
Hesychius addit (ait) nibades dici capras cristatas, ut ab iis
expectetur τὸ κοκκύζειν,
quod est gallinaceorum, Erasmus. Νιβάδες
αἱ τοὺς
λόφους
ἔχουσαι
αἶγες, Hesych. et Varinus. ego capras
feras quae montium iuga nivosa incolunt, interpretarer, non ut Erasmus
cristatas, nam et νίβα nivem[11]
exponunt: et νιφόβολον,
ὑψηλόν. |
¶
Alektorophønía, that is the song of the rooster, in Mark the
evangelist. Perì alektryónøn
øidàs, alektryónøn aidóntøn,
hupò tòn øidòn órnitha
- Around the songs of the roosters, of the singing roosters, toward the
song of the rooster, Julius Pollux |
Amator quidam
apud Theocritum Idyllio 7.
ne expectemus (inquit) amplius, ὁ δ’ὄρθριος
ἄλλον
ἀλέκτωρ
| Κοκκύσδων
νάρκαισιν (ἀπραξίαις)
ἀνιηρῇσι διδοίη.
|
A
lover at the lines 123-124 of the 7th idyll of Theocritus
says: don't delay longer, ho d'órthrios állon aléktør | Kokkýsdøn nárkaisin (apraxíais) aniërêisi
didoíë - The
early-rising rooster, singing, has to leave another to the annoying
torpors (inactivities). |
Gallinacei
nomina vel epitheta a cantu eius sumpta, ὀρθροβόας,
κοκκοβόας,
ὀρθριοκόκκυξ
et ὀλόφωνος,
supra in H. a. memorata sunt.
{Ὅσπερ}
<Ὥσπερ> ὁ
περσικὸς
ὥραν πᾶσαν
καναχὼν
ὀλόφωνος
ἀλέκτωρ.[12]
Apodus, vox galli immatura et intempestiva[13],
Scoppa grammaticus. est autem Graeca vox ἀπῳδὸς,
id est absonus. Ἀλεκτρυόνα
τὸν τοῦ
Φιλίππου
παραλαβὼν | Ἀωρὶ
κοκκύζοντα,
καὶ
πλανώμενον,
Heraclides apud Athenaeum[14]. |
The
names or epithets of the rooster derived from its song, orthrobóas,
kokkobóas, orthriokókkyx and olóphønos have
been previously quoted in H. a., page 402. Høsper ho persikòs
høran pâsan
kanachøn olóphønos aléktør - As the all voice Persian rooster shouting for a whole hour. Apodus,
the immature voice of the rooster and out of time, the grammarian Lucio
Scoppa |
¶ Ἐνδομάχας
ἀλέκτωρ, Pindarus in
Olympijs Carmine 12. id est, gallinaceus intestina et domestica praelia pugnans. Φιλονεικότεροι
ἀλεκτρυόνων,
id est gallinaceis pugnaciores, Erasmus ex Luciano. |
¶
Endomáchas aléktør - The rooster fighting in home, Pindarus |
Adde gregem
cortis, cristatarumque volucrum |
Add
the crowd of the courtyard, and the supreme leaders of the combed birds,
who by flapping the wings applaud the stars, and with a vigilant song
call the Sun son of the Titan Hyperion |
Gallus gallinaceus
Ubi erat haec
(olla) defossa, occepit ibi scalpur<r>ire ungulis |
Circum circa, Plautus[15].
Ipse salax totam f{o}ecundo semine gentem | Implet, et oblongo nunc terram scalpur<r>it[16]
ungui |
Rimaturque cibos, nunc {a}edita nubila visu | Explorat cauto, Politianus in Rustico. |
The
rooster: Where
this (the pot) was buried there he started to scrape all around with
toenails, Plautus |
¶ Verbena
quoquo modo applicata prohibet τὴν
τοῦ αἰδοίου
ἔντασιν, ita ut si gallus eam
gustaverit, gallinas supervenire nequeat, Kiranidae interpres ut gallus
gallinam non calcet, (saliat nimirum,) edendam ei verbenam dari iubet
cum furfure et polenta. Idem si cinaedius[17]
lapis gallo detur cum polenta, cinaedum futurum scribit. Dicunt quidam
decrepitum gallum, ovum ex se generare, idque in fimo ponere absque
testa, sed pelle tam dura ut ictibus validissimis resistat: atque hoc
ovum fimi calore foecundari ita ut basiliscus ex eo gignatur: qui
serpens sit per omnia gallo similis, sed cauda longa serpentina. ego hoc
verum esse non puto, quanquam ab Hermete proditum, scriptore apud multos
fide digno, Albertus. Et rursus, Basiliscos aliquando dicunt gigni de
ovo galli, quod plane falsum est et impossibile. nam quod Hermes [407]
docet basiliscum generare in utero (generari in fimo) non intelligit de
vero basilisco, sed de elixir (elydrio) alchymico, quo metalla
convertuntur. |
¶
The verbena |
[1] Naturalis historia XVI,179: Sui, sed frutectosi generis sunt inter aquaticas et rubi atque sabuci, fungosi generis, aliter tamen quam ferulae, quippe plus ligni est, utique sabuco, ex qua magis canoram bucinam tubamque credit pastor ibi caesa, ubi gallorum cantum frutex ille non exaudiat.
[2] Marco 13: 35 γρηγορεῖτε οὖν, οὐκ οἴδατε γὰρ πότε ὁ κύριος τῆς οἰκίας ἔρχεται, ἢ ὀψὲ ἢ μεσονύκτιον ἢ ἀλεκτοροφωνίας ἢ πρωΐ, 36 μὴ ἐλθὼν ἐξαίφνης εὕρῃ ὑμᾶς καθεύδοντας. 37 ὃ δὲ ὑμῖν λέγω, πᾶσιν λέγω, γρηγορεῖτε. - Vigilate ergo; nescitis enim quando dominus domus veniat, sero an media nocte an galli cantu an mane; 36 ne, cum venerit repente, inveniat vos dormientes. 37 Quod autem vobis dico, omnibus dico: Vigilate!
[3] A noi del XXI secolo di Idilli
in senso
stretto ne sono noti 30 in totale. La citazione di Gessner corrisponde al
verso 63 dell'idillio XXIV che reca il titolo di Hëraklískos –
piccolo Eracle – che anche secondo Franco Montanari è il tilolo
dell'idillio 24.
[4] Il sogno ovvero il gallo 1 - micillo Zeus in persona ti distrugga, pessimo gallo, con tutta la tua invidia e il tono penetrante della tua voce: ero ricco, in compagnia di un sogno dolcissimo, mi beavo di una beatitudine stupenda, e tu, con un grido pieno, potente, mi hai fatto svegliare, col risultato che neppure la notte sfuggo alla mia povertà, che è ben più squallida di te. (Claudio Consonni, 1994)
[5] Onomasticon 5. 89. (Lind, 1963)
[6] Cratinus Fragment 311, in Comicorum Atticorum Fragmenta (ed. by T. Kock, 3 vols., Leipzig, 1880-88). (Lind, 1963)
[7] ad Odysseam IV 10, p. 1479, 42-48.
[8] Plato Comicus, Fragment 209, in Kock, op. cit., I, 601. (Lind, 1963)
[9] Corpus Paroemiographorum Graecorum II (1851), 573. (Lind, 1963)
[10] Eliano La natura degli animali, XV, 20: Vi è una località vicino alla città di Tessalonica, in Macedonia, chiamata Nibas. I galli che vivono qui non lanciano il loro caratteristico canto, ma restano sempre silenziosi. Ed è per questo che quando una cosa è ritenuta impossibile, si cita abitualmente quel proverbio che dice: ‘avrai questo quando i galli di Nibas canteranno’. (traduzione di Francesco Maspero, 1998) -
[11] Níba dovrebbe corrispondere a nípha, accusativo di níps e usato solo all'accusativo, per esempio da Esiodo in Le opere e i giorni 535.
[12] A pagina 401 troviamo per
ben due volte che la citazione è tratta da Cratino
presente in Ateneo
e che tale testo a causa dell'attuale Ὅσπερ è lievemente
differente da quello ora citato. Ecco le citazioni di pagina 401:
Ὥσπερ
ὁ περσικὸς
ὥραν πᾶσαν
καναχών
ὀλόφωνος
ἀλέκτωρ, Cratinus. - Ὥσπερ ὁ
περσικὸς ὥραν
πᾶσαν καναχὼν ὀλόφωνος
ἀλέκτωρ, Cratinus apud Athenaeum.
[13] Aldrovandi ci ha indotti
col suo testo di pagina 203 alla seguente ricerca. Angelo Poliziano
in una lettera del luglio 1494 a Battista Guarini (VII 33 del suo
epistolario) riferisce che Giovanni Pico della Mirandola
gli ha chiesto in quale modo i Greci definiscono “il verso del gallo,
quando canta fuori dal tempo”. E aggiunge che Giovenale
e Quintiliano
ne fanno menzione. Da parte sua Poliziano comunica al Guarini che il termine
greco è senz’altro apøidós, da lui trovato in autori
importanti (per esempio Luciano
Lexiphanes 6, De saltatione 75, Icaromenippus 17;
Apollonio Discolo
Syntaxis 307,14). - Per Quintiliano vedi Institutio oratoria
XI 3,51: gallorum immaturo cantu. - Per Giovenale forse si tratta della Satira
IX 107: quod tamen ad cantum galli facit ille secundi.
[14] Già citato a pagina 404.
[15] Aulularia 3,4,467: Ubi erat haec defossa, occepit ibi scalpurrire ungulis circum circa.
[16] Probabilmente nel rinascimento si usava scalpurire. Anche Poliziano ha scalpurit.
[17] Plinio Naturalis historia XXXVII,153: Cinaediae inveniuntur in cerebro piscis eiusdem nominis, candidae et oblongae eventuque mirae, si modo est fides praesagire eas habitum maris nubili vel tranquilli.