Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallina
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
| 
         Ab
        [437] aliquibus difficulter coquunt, Libro I. de locis affectis. Ab
        ovorum uso multo seni cavendum, Libro 5. de sanit. tuenda. Languentibus
        dari consueverunt, De victu in morb. ac.[1]
        In febri cum syncope ex tenuibus succis Galenus ova (ovorum vitellos)
        dedit ante quartum diem, et post ova etiam carnem, Methodi 12. Purgatis
        tuto exhibentur, In praesagio experim. confirm.[2]
        Haec omnia Galenus.  | 
      
         By
        some people they are digested with difficulty, book I of De locis
        affectis. An elderly person has to abstain from an excessive
        consumption of eggs, book V of De sanitate tuenda. Habit has been
        taken to give them to sick persons, De diaeta in morbis acutis
        secundum Hippocratem. In the fever joined with fainting due to
        little thick liquids, Galen  | 
    
| 
         ¶
        Cibi qui viscosum aliquid habent, ut ova, acrocolia[3],
        cochleae, edacitatem prohibent, (περιγράφει τὴν πολλήν βρῶσιν,)
        
        quod diutius in ventriculo immorentur, et inhaerendo humores (alimentum,
        chylum[4])
        secum detineant, Athenaeus[5].
        Sunt bona, sed facile et subito tamen ova putrescunt, Sic nihil
        ex omni parte iuvare potest, Bapt. Fiera. De ovorum usu in tenui victu
        et quod aliquando prohibeantur non quia calidiora sint, sed quia plenius
        nutriant, pulchre disserit Aloisius Mundella dialogo secundo
        Medicinalium.  | 
      
         ¶
        The foods having a certain stickiness, as eggs, legs, snails, curb the
        greed (perigráphei tën pollën brôsin) since they remain for
        rather a long time in the stomach, and by sticking they retain with
        themselves the humors (the food, the chyme  | 
    
| 
         ¶ Pars III.
        De ovorum salubritate pro diversa cocturae ratione. Coctura ovorum quae
        in aqua fit, melior est caeteris: et quae in calidis cineribus, melior
        quam quae in sartagine, nempe si eiusdem generis semper inter se
        conferas, dura duris, mollia mollibus. nam mollia in cineribus, duris in
        aqua coctis praeferre oportet, Brasavolus.  Ovum
        molliculum plus alit sorbili, et durum plus molli, Dioscor. Quantum sane
        ovo cocturae accesserit, tanto τροφιμάτερον
        fiet, hoc est tantum in nutriendo virium illi accrescet,
        Marcellus {Vergilius}
        <Virgilius>. ¶ Ovum sorbile cibus est levissimus, Galenus de
        dynamidiis[6].
        Boni succi est, non calefacit, vires potest reficere acervatim,
        antiquitus sumebatur cum garo, lenit gutturis asperitates, Galenus in
        libris de compos. sec. locos. et alibi. Ovum sorbile boni succi est,
        pituitam crassiorem facit, imbecillissimae materiae est (id est minimum
        alit. ut durum valentissimae) ovum molle vel sorbile: eadem minime
        inflant, Celsus[7].
        Ut sapidiora sint et citius e ventriculo descendant, modicum quid
        salis addendum est, Nic. Massa.  | 
      
         ¶
        Section 3 - On the salubriousness
        of the eggs depending on the different way of cooking. The
        cooking of the eggs occurring in water is better than others: and that
        done in hot ashes is better than that in frying pan, provided that you
        make a comparison within those of the same kind, the hard with the hard
        ones, the soft with the soft ones. In fact the soft ones cooked in ashes
        are to be preferred to those hard-cooked in water, Antonio Brasavola  | 
    
| 
         Multos vidi
        qui ex sorbilibus ovis molliorem ventrem habuere: et nonnullos qui uno
        etiam exhausto, quinquies vel sexies deiicerent, Brasavolus. Ova mollia
        omnium praestantissima sunt ad nutriendum. sorbilia minus nutriunt, sed
        facilius subducuntur, et gutturis leniunt asperitates, Galenus et Symeon
        Sethi. Salubris est usus ovorum recentium fractorum (effusorum) in aquam
        (bullientem) et mollium, Elluchasem, Arnoldus de Villanova, et Simeon
        Sethi. Ova elixa in aqua cum testis suis, peiora sunt quam fracta in
        aqua. quia crassos et fumosos halitus testa cohibet. unde ex frequente
        eorum esu inflatio oritur, et stomachi ventrisque gravatio, Isaac. Et
        rursus, Ova in aqua fracta meliora sunt elixis in testa, quia calor
        aquae temperate penetrat, et crassas ovi partes subtiliat, et gravitatem
        odoris aufert. Et alibi, Ova in aqua sine testa cocta, naturalem suam
        humiditatem servant, et sui odoris gravitatem exuunt. Sed aliqui magis
        appetunt in testa sua cocta quam effusa, ex quorum numero se etiam
        fuisse scribit Ant. Gazius. Vitanda sunt ova cocta in ventribus
        gallinarum, et involuta (nescio quid sibi velit haec vox) et frixa,
        Arnoldus de Villanova.  | 
      
         I
        have seen quite a lot people that after the eggs à la coque
        showed a looser bowel: and some who had discharges for five or six times
        after drunk even only one, Antonio Brasavola. The coddled eggs are the
        best of all from a nutrient point of view. Those à la coque
        nourish less, but are digested more easily and give relief to
        irritations of the throat, Galen and Simeon Sethi  | 
    
| 
         Crassi succi
        sunt ova, quae vel elixa vel tosta, penitus densata sint. frixa etiam
        mali succi, fumosaeque in stomacho cocturae sunt, secum etiam admistos
        cibos corrumpentis. quapropter inter deterrimas earum rerum habentur,
        quae concoqui nequeunt. Mediocriter vero cocta, quae ideo tremula
        appellantur, ad concoctionem, digestionem, nutritionem, bonique succi
        generationem praestantiora, Galenus in libro de cibis boni et mali
        succi. Ova non obdurata multum alunt, Psellus. Molle ovum stomacho aptum
        est, Celsus.[8]
        Ova dura (ἑφθά
        καὶ ὀπτά,  id est dura tum
        elixa tum assa) et ad coquendum sunt difficilia, et tardi transitus, (descensus,)
        crassiusque alimentum corpori tribuunt, Galenus et Symeon. Tarde
        et paulatim nutriunt, Galenus. Valentissimae materiae sunt, (id est
        plurimum alunt si concoquantur,) Celsus[9].
        Crassum et viscosum alimentum praebent, R. Moses. Ova obdurata, assa et
        frixa, difficulter concoquuntur, Psellus. Duris in aqua coctis peiora
        habentur quae sub cineribus calidis induruerint. nam si quid habent
        humidi exiccatum est. et rursus his quoque peiora, quae in sartagine
        cocta induruere, Brasavolus. Ova dura vel fastidium movent, vel
        non cito descendunt, Elluchasem. Ova in aqua durata sunt fugienda in
        epilepsia, Galenus de puero epilept.  | 
      
         They
        have a heavy taste those eggs which. boiled or roasted, barely thickened.
        Also those fried have a bad taste, and being full of smokes, at stomach's
        level are of difficult digestion, which deteriorates also the
        intermingled foods. Insofar they are regarded as worse among the things
        we cannot succeed in digesting. But those slightly cooked, which
        therefore are said trembling, are better from a digestive, peptic,
        nourishing point of view and in order to produce good blood, Galen in
        the treatise De probis pravisque alimentorum sucis. The not
        hard-boiled eggs nourish quite a lot, Michael Psellos  | 
    
| 
         Monachus
        quidam Franciscanus cum in festo {paschatis} <Paschatis> collecta
        a se ova ad duritiem cocta, alba ac rubra (albumina et vitellos: solent
        enim eo tempore incisae minutatim utraeque hae partes in patinis digeri)[10]
        ad saturitatem edisset, astricto ventre ut neque clysteribus neque
        medicamentis cederet, obijt, Brasavolus.  | 
      
         A
        Franciscan monk, after on the occasion of Easter's festivity ate to
        satiety the eggs he picked up and which had been hard-cooked, whites and
        red (the egg whites and the yolks: in fact in that period is usual to
        arrange in the dishes both these parts cut up into small pieces), since
        his bowel constipated so that it was not responding neither to clysters
        nor drugs, he died, Antonio Brasavola.  | 
    
| 
         Duris
        <Dura> in aqua coctis  <cocta>
        tardius permeant: et crassioris sunt succi quae calidis cineribus
        assantur, (nimium assantur, Symeon. ὑπεροπταθέντα,)
        
        Galenus. Ova assata sub cinere, ab igne calorem suscipiunt, ut fumosum
        quoque et gravem odorem. itaque magis siccant minusque refrigerant quam
        elixa in aqua. Isaac. Ova cum duobus modis assentur, inter carbones et
        in cinere, Isaac ea quae in cinere assantur deteriora esse scribit.
        quoniam cum calor foci circumeat ipsa, fumosos eorum halitus extre
        [extra] prohibet: quod super carbones non fit, Ant. Gazius. In sartagine
        vero cocta, (spissata,) pessimum habent omnibus modis alimentum. nam
        interim dum concoquuntur in nidorem (ructus fumosos) vertuntur: et non
        modo crassum succum, sed etiam pravum gignunt atque excrementitium,
        Galenus et Sethi. Et alibi Galenus, Ova frixa tarde descendunt, mali
        succi sunt, et corrumpunt etiam secum admixtos cibos, et inter deterrima
        earum rerum habentur quae concoqui nequeunt. Mox in nidorem et
        cholericos humores ac putredinem vertuntur. quare sunt causa fastidii et
        nauseae, Isaac.  | 
      
         Those
        hard cooked in water cross the intestinal wall with a greater slowness:
        and those roasted in hot ashes (excessively roasted, Simeon Sethi; hyperoptathénta)
        are of thicker structure Galen. The eggs roasted under the ash receive
        heat from the fire, as well as smoky and heavy smell. Insofar they
        dehydrate more and refresh less than those cooked in water, Isaac
        Judaeus. Since the eggs are roasted in two ways, in the middle of the
        carbons and in ash, Isaac writes that those roasted in ash are worse.
        Since, being that the heat of the fire surrounds them entirely, it
        prevents their smoky vapors to escape: a thing which doesn't happen on
        carbons, Antonio Gazio. But those cooked (hardened) in frying pan have a
        nutrient power which is the worse in comparison with all other manners.
        In fact sometimes while are digested they turn into stench (belches
        scenting of smoke): and not only they make a thick blood, but also bad
        and fecaloid, Galen and Sethi. And in another passage Galen says: The
        fried eggs go down with slowness along the digestive apparatus, they
        have a bad taste and also adulterate the intermingled foods, and are
        regarded as the worse among the things we don't succeed in digesting.
        They immediately turn into stench and exhalations scenting of bile and
        become rot: insofar they give rise to inappetence and nausea Isaac
        Judaeus.  | 
    
| 
         ¶
        Ova pnicta elixis (duris in aqua coctis) et assis sunt meliora, Galenus:
        ut supra recitatum est. Videntur quidem pnicta tanquam in diplomate
        cocta, cum sapidiora esse, idque condimentorum quoque ratione, tum magis
        [438] lenire ac mitigare, quam quae in vase statim igni imposito
        parantur, quae facilius empyreuma[11]
        aliquod trahunt.  | 
      
         ¶
        The drowned eggs are better than the hard-cooked (hard cooked in water)
        and roasted ones, Galen, as I told previously. Really the drowned ones
        seem cooked like in bain-marie  | 
    
[1] Due possibilità: De diaeta in morbis acutis secundum Hippocratem oppure In Hippocratis de acutorum victu commentarii IV.
[2] Un trattato con questo
    titolo non è reperibile neppure nell’Index Galenicus - auf der
    Grundlage des elektronischen Textes im Thesaurus Linguae Graecae (TLG)
    bearbeitet von Jost Gippert – dove vengono riportate due opere che
    contengono praesag...: De praesagitione ex pulsibus libri IV e
    Praesagitio omnino vera expertaque. – Lo stesso titolo usato da
    Gessner era verosimilmente noto anche a Gerolamo Cardano
 che nel De
    apoplexia scrive: Videndus est Galenus de Praesagio, &c. ubi
    loquitur de hectica pestilentiali, scilicet ea quae imbibita est in
    substantia cordis.
[3] Hadrianus Junius
 -
    Adriaen de Jonghe – apre il capitolo XI de cibis del suo Nomenclator octilinguis: omnium rerum
    propria nomina continens, proprio con Acrocolia
    anseris, trunculi Celso. {ἀκροκόλια}
    <ἀκροκώλια> χηνός. Extremitates
    membrorum truncatae, quae inter ollicoqua exta elixari solent, piperato
    iusculo incocta. Gansen gheroof, croost, afval, testament van de gans.
    § Quindi gli akrokólia possono essere o le zampe d’oca oppure i trunculi
    suum – gli zampini di maiale – di Celso, di cui parla nel libro II,20–22
    del De medicina: [20] Boni suci sunt
    triticum, siligo, halica, oryza, amulum, tragum, tisana, lac, caseus mollis,
    omnis venatio, omnes aves, quae ex media materia sunt, ex maioribus quoque
    eae, quas supra nominavi; medii inter teneros durosque pisces, ut mullus, ut
    lupus; verna lactuca, urtica, malva, cucumis, cucurbita, ovum sorbile,
    portulaca, cocleae, palmulae; ex pomis
    quodcumque neque acerbum neque acidum est; vinum dulce vel lene, passum,
    defrutum; oleae, quae ex his duobus in altero utro servatae sunt; vulvae,
    rostra, trunculique suum, omnis pinguis caro, omnis glutinosa, omne iecur.
    [21] Mali vero suci sunt milium, panicium, hordeum, legumina; caro domestica
    permacra omnisque caro salsa, omne salsamentum, garum, vetus caseus; siser,
    radicula, rapa, napi, bulbi; brassica magisque etiam cyma eius, asparagus,
    beta, cucumis, porrus, eruca, nasturcium, thymum, nepeta, satureia, hysopum,
    ruta, anetum, feniculum, cuminum, anesum, lapatium, sinapi, alium, cepe;
    lienes, renes, intestina; pomum quodcumque acidum vel acerbum est; acetum,
    omnia acria, acida, acerba, oleum; pisces quoque saxatiles, omnesque, qui ex
    tenerrimo genere sunt, aut qui rursus nimium duri virosique sunt, ut fere
    quos stagna, lacus limosique rivi ferunt, quique in nimiam magnitudinem
    excesserunt [22] Lenes autem sunt sorbitio, pulticula, laganus, amylum,
    tisana, pinguis caro et quaecumque glutinosa est; quod fere quidem in omni
    domestica fit, praecipue tamen in ungulis trunculisque suum, in petiolis
    capitulisque haedorum et vitulorum et agnorum, omnibusque cerebellis; item
    qui proprie bulbi nominantur, lac, defrutum, passum, nuclei pinei. Acria
    sunt omnia nimis austera, omnia acida, omnia salsa, et mel quidem, quo
    melius est, eo magis. Item alium, cepa, eruca, ruta, nasturcium, cucumis,
    beta, brassica, asparagus, sinapi, radicula, intubus, ocimum, lactuca,
    maximaque holerum pars.
[4] I due sostantivi greci chylós e chymós sono sinonimi e significano succo, derivati ambedue dal verbo chéø, versare, spandere.
[5] Deipnosophistaí II,67,64 e-f. § Gessner omette le cipolle. Magari nella traduzione o nel testo greco a sua disposizione non erano presenti. Sta di fatto che nelle edizioni e nelle traduzioni a nostra disposizione la sequenza dei cibi che frenano l'ingordigia è la seguente: uova, cipolle, zampe, lumache - ᾠῶν, βολβῶν, ἀκροκωλίων, κοχλιῶν.
[6] Il De dynamidiis, suddiviso in due libri, è attribuito a Galeno ma a quanto pare non era farina del suo sacco. Del primo libro si possiede solo un frammento. Completo è il secondo libro, ma è un Liber magna ex parte ex Aetio desumptus, erroribus tamen plurimis scatens. – Il titolo proviene dal greco dýnamis, forza, e infatti in apertura del primo libro si legge: Verum haec est virtutis demonstratio omnium medicamentorum, quae ad artis medicae scientiam pertinet.
[7] De
    medicina II,18,10:
    Tum res eadem magis alit iurulenta quam assa, magis assa quam elixa. Ovum
    durum valentissimae materiae est, molle vel sorbile inbecillissimae. – II,26,2:
    Minima inflatio fit ex venatione, aucupio, piscibus, pomis, oleis,
    conchyliisve, ovis vel mollibus vel sorbilibus, vino vetere. (Loeb Classical Library, 1935)
[8]
    De medicina II,24,2:
    Stomacho autem aptissima sunt, [...] molle ovum, palmulae, nuclei pinei,
    oleae albae ex dura muria, eaedem aceto intinctae, vel nigrae, [...].
[9] De medicina II,18,10: Tum res eadem magis alit iurulenta quam assa, magis assa quam elixa. Ovum durum valentissimae materiae est, molle vel sorbile inbecillissimae.
[10] Anche stavolta è colpa di una virgola. Si tratta della virgola posta dopo cocta, con successiva trasformazione di due aggettivi in due sostantivi neutri: alba e rubra. Aldrovandi – il cui testo è strutturato diversamente - non dà questa interpretazione personale di Gessner, lasciando così intendere che il monaco aveva mangiato uova sode il cui guscio – abitualmente bianco - veniva dipinto di rosso in occasione della Pasqua secondo un’usanza che potrebbe risalire a Maria Maddalena, come mi fu precisato dalla Dsa Irina Moiseyeva: “L’usanza di presentare uova rosse riguarda Maria Maddalena. Dopo l’ascensione di Cristo visitò Roma e presentò un uovo rosso all’imperatore Tiberio con queste parole: «Cristo ha una resurrezione». Un uovo è un simbolo di vita e il suo colore rosso è un simbolo del sangue di Cristo (Enciclopedia della Bibbia, 1991).” – Il testo di Aldrovandi suona così: Dura ad coquendum sunt difficilia, tarde descendunt, crassiusque alimentum corpori tribuunt, quinimo et [301] viscosum: alvum constipant, adeo ut Brasavolus referat, monachum quendam Franciscanum, cum in festo Paschatis collecta a se eiuscemodi ova alba, et rubra ad saturitatem edisset, astricto ventre, ut neque clysteribus, neque medicamentis cederet, obiisse. Nostri eiusmodi ova testis suis exuunt, et in partes aliquot secant, ut alterius vitelli, ac albuminis segmentis lances acetariorum coronent. Idem Germanos tam superiores, quam inferiores factitare audio. – Sia a causa della virgola incriminata che della sostantivizzazione dei due aggettivi il testo di Gessner è solo lievemente diverso da quello di Aldrovandi, ma possono essere effettivamente interpretati in modo del tutto differente. L’ideale sarebbe disporre del testo di Brasavola, ma sarebbe disumano leggerne tutte le opere alla ricerca di questo breve passo. § Ma Elio Corti - che, strano a dirsi, stavolta crede di più ad Aldrovandi - il 29 novembre 2007, essendo forse masochista, ha voluto frustrarsi attraverso una ricerca infruttuosa del monaco francescano nelle seguenti opere messe a disposizione nel web da Gallica: Examen omnium simplicium medicamentorum (1537) - Examen omnium catapotiorum, vel pilularum (1556) - Aphorismorum Hippocratis sectiones septem...De ratione victus (1543) - Examen omnium electuariorum, pulverum, et confectionum catharcticorum (1548) - Examen omnium syruporum, quorum publicus usus est (1545) - Examen omnium trochiscorum, unguentarum, ceratorum, emplastrorum (1560). § Per cui il problema della virgola dopo cocta - collecta a se ova ad duritiem cocta, alba ac rubra – rimane per ora insoluto.
[11] Il sostantivo greco neutro empýreuma significa carbone acceso nascosto sotto la cenere, scintilla, residuo.