Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallina
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
¶ Pars IIII.
De electione ovorum ad cibum. Ova gallinarum prae caeteris eligimus. non
opus est autem aliorum quoque ovorum facultates enumerare, quod natura
eorum cum gallinaceis conveniat, Serapio. Gallinarum ac phasianorum ova
praestantiora sunt, deteriora vero anserum ac struthocamelorum, Galenus.
Inter ova principatum tenent pavonina, deinde vulpanseris, tertio
gallinarum, Epaenetus et Heraclides Syracusanus apud Athenaeum[1].
Secundum a gallinaceis locum merentur ova avium, quae cursu gallinae
procedunt, (quae affinitatem cum gallinis habent,) ut sunt altedarigi et
alduragi[2],
et alchabegi, et altheiugi, Avicenna. Gallinae et perdicis ova laudantur
prae caeteris ceu magis temperata, deinde anatis, (forte, anseris,)
quamvis malum reddant nutrimentum. Alia vero ova, ut parvarum avium aut
magnarum, comedenda non sunt nisi medicinae causa, Rasis. |
¶
Section 4 - Choice of the eggs as
food. We prefer the eggs of hen in comparison with others. Really
it is not necessary to list the properties also of the other eggs, since
their composition coincides with those of hen, Serapion |
Ova
gallinarum omnibus praeferunt, maxime si ex gallo conceperint. nam
zephyria minus sapiunt, Platina. Ova subventanea minora sunt, et minus
iucundi saporis (utpote minus concocta[3])
et magis humida quam ea quae foecunda gignuntur, Aristot.[4]
et Plinius[5].
Ova recentia veteribus plurimum praestant. quippe optima sunt
recentissima, vetustissima autem pessima quae vero in horum medio sunt,
proportione recessus ab extremis, bonitate aut pravitate inter se
differunt, Galenus lib. 3. de alim. et alibi, et Serapio. ova recentia,
plena sunt: vetustiora ut plurimum circa partem latiorem inania. Sunt
quae dum aperiuntur vel refringuntur, diffluant, vitello praesertim:
quod signum est vetustatis. Quod si vitellus ovo aperto integer manserit,
et medio eius gutta rubicunda et veluti sanguinea apparuerit, (ex qua
corda pullorum initio constitui solent,) signum est ova esse ad cibum
adhuc laudabilia, Tragus. |
They
prefer the eggs of hen to all others, above all if they conceived them
thanks to the rooster. In fact the zephyrian eggs - the sterile
ones - are less tasty, Platina |
Sapidiora
sunt ova quae ex gallinis pinguibus, non macilentis, sunt nata: et ex
depastis triticum, hordeum, milium, panicum, potius quam herbas,
Platina. Ex ovis recentibus si quae in vitelli superficie venulas
rubicundas habuerint, in cibo laudari audio. Ova oblonga a quibusdam
mascula censeri, et salubriora sapidioraque rotundis, ab aliis vero
rotunda haberi mascula, recitatum est supra in C. Arabes praeferunt
oblonga, parva, tenuia, ut Tragus citat. Idem ova recentia in plenilunio
exclusa, tanquam praestantiora, cum ad cibum ceu durabiliora, tum ut
gallinis supponantur, colligi iubet. De
ovis praecipue vitellus probatur Avicennae, et ova ipsa potius
simpliciter parata, quam aliis admista, ut quidam citant. Magis nutriunt
et subtiliora sunt ova, quae duos vitellos habent, Elluchasem. |
The
eggs laid by fat hens are tastier, not by gaunt hens: as well as by
those which ate wheat |
¶ Omnia ova,
praecipue passerum, Venerem promovent, Avicenna. Gallinae et perdicis
ova genituram augent, et ad coitum stimulant, Rasis. Bulbi, cochleae,
ova, et similia, semen augere videntur, non (tollenda videtur negatio[6])
eo quod habeant naturae suae principium cognatum, (ὁμοειδές)
et facultates easdem semini, Heraclides apud Athenaeum. apud quem[7]
Alexis poeta quoque ova inter cibos Venerem incitantes numerat. Ova
promovent coitum, et maxime cum cepis et rapis, R. Moses. ¶ Avicenna in
libro de viribus cordis[8],
ovis quoque cor roborandi potentiam adscribit. Galenus quidem ovum
sorbile vires defectas acervatim (ἀθρόως)
restaurare scribit: et in febri cum syncope ex tenuibus succis ova (ovorum
vitellos) ante quartum diem exhibuit, Methodi 12.[9]
Vitella, maxime sorbilia, cor fovent ac membra nutriunt, Platina. |
¶
All the eggs, especially those of sparrows, are aphrodisiac, Avicenna.
The eggs of hen and partridge increase the production of sperm and rouse
the coition, Razi. It seems that onions |
¶ Pars V. De
albuminis e vitelli facultatibus alimentariis seorsim. Ova temperata
sunt: sed albumen ad frigiditatem declinat, vitellus ad caliditatem:
utrunque humidum est, praecipue albumen, Avicenna, et Isaac, quanquam
Galenus Ovi crudi albumen (inquit) lana molli exceptum, vel totum ovum
agitatum, utiliter imponitur ambustis, quae moderate refrigerat et sine
morsu siccat[10].
Sed dici potest, ovi tum album tum luteum, alimenti quidem ratione
corpora nostra humectare: foris vero applicatum nonnihil siccare. Ovorum
album aegre concoquitur, Galenus Methodi 12. Vitelli facilius coquuntur
quam albumina, Idem ad Glauconem lib. I.
Id cum fiat Aphrodisiensis inquirit problematum 2. 84. Vitellus (inquit)
calidus, albumen humidum et frigidum est. Et rursus, Vitellus plus
caloris quam siccitatis habet. Dandi sunt in syncope ex tenuibus humoris,
Galenus Methodi 12. quod cum facillime concoquantur, subito et multum et
probe alant, atque ita vires restaurent. Albumen frigidum est et
viscosum, nec probum sanguinem generat, et aegre concoquitur: vitellus
vero temperatus est, et caeteris albuminis vitiis caret, ut medici
quidam referunt. De ovis sufficit vitellum sumpsisse ab autumni medio
usque ad medium veris: reliquo tempore albumen etiam cum vitello sumere
licebit, Arnoldus de Villanova. Vitella, maxime recentia et
sorbilia, ex gallina, perdice, phasiano, cor fovent ac membra nutriunt,
in sanguinem enim purum convertuntur, quare qui inanitate laborant, hoc
cibo, repurgato prius stomacho, quod facillime in alios humores
convertitur, crebro in prima mensa utantur, Platina. Vitelli
laudantur, maxime de gallinis iunioribus mares habentibus, Isaac. |
¶
Section 5 - The alimentary powers
of yolk and albumen separately analyzed. The eggs have a balanced
composition: but the albumen tends to the cold, the yolk to the warmth,
and both are damp, above all the egg white, Avicenna and Isaac Judaeus |
¶ Pars VI.
Apparatus diversi ex ovis. De diversis ovorum cocturis, in aqua, sub
cinere, in sartagine, deque ovis pnictis, abunde iam explicatum nobis
est Parte prima huius capitis. Ovum
cum melle, vel garo, vel sale coctum, est compositum ex diversis
facultat. Galenus de victus rat. in morb. ac. Commentario I.
Candida si croceos circunfluit unda vitellos, | Hesperius scombri
temperet ova liquor, id est garum, Martialis[11].
Ovis sorbilibus aut mollibus condimenti gratia quidam inspergunt cari
semen, aliqui (pauci) aquilinae[12]
semina, alii scobem nucis myristicae. sal quidem perpetuum est
condimentum omnium. |
¶
Section 6 - Different ways of
preparing the eggs. In the first section of this chapter I have
already supplied a lot of explanations about the different manners of
cooking the eggs: in water, under the ash, in frying pan, as well as
about the drowned eggs. The egg cooked with honey, or with sauce of fish,
or with salt, is endowed with different properties, Galen in the first
commentary In Hippocratis de victus ratione in morbis acutis. If
a candid wave flows around the saffron yolks, a western liquid has to
season the eggs made with mackerel |
[1] Deipnosophistaí
II,50,58b - Ἐπαίνετος
δὲ καὶ
Ἡρακλείδης ὁ
Συρακούσιος
ἐν Ὀψαρτυτικῷ
τῶν ᾠῶν φασι
προτεύειν τὰ
τῶν ταῶν· μεθ’ἃ
εἶναι τὰ
χηναλωπέκεια·
τρίτα
καταλέγοντες
τὰ ὀρνίθεια.
[2] A pagina 390, grazie ad
Andrea Alpago, viene riportato il significato di alduragi, il francolino:
Inter aves melior est caro alduragi, (id est francolini, Bellunensis) et
gallinarum est subtilior ea. et non sunt cum nutrimento carnium alchabugi,
et altaiaigi et altedarigi, Avicenna. – Come si può notare, sempre a
pagina 390 alchabegi suona alchabugi e altedarigi suona altaiaigi. – Una
bella bagarre!
[3] Cioè sottoposto a riscaldamento, a incubazione, covato sì da farlo maturare. – Si tratta di un termine molto usato da Aristotele.
[4] Historia animalium VI,2, 559b 5-9: Le uova che alcuni chiamano kynosoura o «sterili» compaiono più spesso d’estate. Certi poi chiamano le uova sterili «zefirine», perché è in primavera che le femmine degli uccelli recepiscono i venti tiepidi; si ha lo stesso effetto anche quando le si palpa con la mano in un certo modo. (traduzione di Mario Vegetti) - De generatione animalium III,1, 749a 34-749b 7: Negli uccelli si formano anche prodotti spontanei, che sono chiamati da alcuni «ventosi» e «di zefiro». Essi si hanno negli uccelli che non volano e non hanno le unghie ricurve, ma sono prolifici, perché sono dovuti all’abbondanza del residuo (negli uccelli dalle unghie ricurve invece siffatta secrezione è volta alle ali e alle piume, e il loro corpo è piccolo, asciutto e caldo) e perché la secrezione mestruale e lo sperma sono un residuo. (traduzione di Diego Lanza)
[5] Naturalis historia X,166: Inrita ova, quae hypenemia diximus, aut mutua feminae inter se libidinis imaginatione concipiunt aut pulvere, nec columbae tantum, sed et gallinae, perdices, pavones, anseres, chenalopeces. Sunt autem sterilia et minora ac minus iucundi saporis et magis umida. Quidam et vento putant ea generari, qua de causa etiam zephyria appellant. Urina autem vere tantum fiunt incubatione derelicta, quae alii cynosura dixere.
[6] Verosimilmente le edizioni dei Deipnosophistaí erano e sono alquanto divergenti. Infatti quella a disposizione di Gessner a proposito di questa frase doveva essere monca (cioè mancare di οὐ διὰ τὸ πολύτροφα εἶναι), così come diversa doveva essere l'edizione greca tradotta in inglese da C. D. Yonge (1854). § Il testo di Eraclide di Taranto è contenuto in Deipnosophistaí II,65,64a-b: Ἡρακλείδης ὁ Ταραντῖνος ἐν Συμποσίῳ ' βολβὸς καὶ κοχλίας καὶ ὠὸν καὶ τὰ ὅμοια δοκεῖ σπέρματος εἶναι ποιητικά, οὐ διὰ τὸ πολύτροφα εἶναι, ἀλλὰ διὰ τὸ ὁμοειδεῖς ἔχειν τὰς πρώτας φύσεις αὐτὰς τὰς δυνάμεις τῷ σπέρματι. ' (Dipnosophistarum libri XV – vol I - recensuit Georgius Kaibel - Teubner, Stuttgard,1985). § Traduzione di C. D. Yonge: Heraclides the Tarentine, in his Banquet, says "The onion, and the snail, and the egg, and similar things, appear to be productive of seed; not because they are very nutritious, but because their original natures are similar, and because their powers resemble that." § Quindi Yonge contraddice Gessner con il not, ma traduce σπέρματι con that.
[7] Deipnosophistaí II,64,63e-f:
Ἄλεξις
ἐμφανίζων τὴν
τῶν βολβῶν
πρὸς τὰ
ἀφροδίσια
δύναμίν φησι | "πίννας,
κάραβον, | βολβούς,
κοχλίας,
κήρυκας, ᾤ',
ἀκροκώλια, | τοσαῦτα·
τούτων ἂν τις
εὕρῃ φάρμακα | ἐρῶν
ἑταίρας ἕτερα
χρησιμώτερα . . ."
– Traduzione
di C. D. Yonge (1854): Alexis,
while explaining the efficacy of onions in aphrodisiac matters, says –
Pinnas, beetles, snails, muscles, eggs, calves'-feet | And many other
philters, may be found | More useful still to one who loves his mistress.
[8] Sarei tentato – e cedo alla tentazione - di identificare questo liber con il De medicinis cordialibus, ma potrebbe anche trattarsi del titolo di un capitolo del Liber canonis medicinae o Canon medicinae.
[9] Già citato all’inizio di pagina 437.
[10] Già citato a pagina 436, tratto dall’XI libro del De simplicium medicamentorum temperamentis et facultatibus.
[11] Epigrammaton liber XIII,XL, Ova.
[12] In base a Pierandrea
Mattioli Compendium de plantis omnibus (1571, pagina 368) possiamo
identificare questa pianta con l’aquilegia: Aquilina, sive aquilegia,
Italis, [...].