Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallina
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
Lanae habent
et cum ovis societatem, simul fronti impositae contra epiphoras[1].
non opus est eas in hoc usu radicula esse curatas: neque aliud quam
candidum ex ovo infundi ac pollinem thuris, Idem[2].
Est et unum de collyriis mixtum cum thuris manna, ut id lana colligas,
et circa tempora imponas. hoc fluentes oculorum lac{h}rymas stringit: et
facit somnum, si exiguum oleum adijcias, Sextus. Infantes apud nos a
matribus vel nutricibus post balneum statim quotidie toto corpore
illinuntur albumine ovi conquassato cum modico vini tepido. Ovo (albo
eius potissimum) tanquam sine morsu exiccante, utimur ad anacollemata[3]
quae fronti imponuntur. et palpebrarum etiam pilos (quorum ortus non est
directus, Serap.) eodem reflectimus (ἀνακολλῶμεν,)
idoneo aliquo admixto, quale etiam thus est, praesertim pingue, et non
vetus aut aridum. Verum in his non ovi temperies, sed lentor ipse utilis
est: quem forte aliquis etiam ideo utiliorem esse dixerit, quod remedio
cui miscetur, adversus non sit. nam alia quaedam lenta et viscosa
adversantur, ut viscum quod acre et calidum est, Galenus et Serapio. |
The
wools form an alliance also
with the eggs when are put together on the forehead against persisting
lacrimations. It is not necessary for this use that they are treated
with soapwort |
Candido
ovorum in oculis et pili reclinantur, ammoniaco trito admixtoque Plinius[4].
Agglutinatorium ad fluxionem oculorum, Ovi tenuis vitellum cum thure
fronti imponito. Aut cochleam cum testa sua et ovi candido ad
strigmentitiam formam redactam in splenio <a
tempore> altero ad alterum extendendo
imponito, sua sponte decidit ubi restiterit fluxus, Archigenes apud
Galenum de compos. sec. locos. Candidum ovi fronti impositum cum thure
fluxiones arcet, avertitque, Dioscorides[5]: pro cuius verbis
Graecis Ἀνακόλλημά
ἐστι
ῥευματιζομένων
σὺν λιβανωτῷ κατὰ
τοῦ
μετώπου
ἐπιτιθέμενον:
Barbari translationem cum thuris polline, frontibus perunctis,
rheumatismos reclinat, Marcellus {Vergilius}
<Virgilius> reprehendit. Ex
Plinio[6]
enim (inquit) accepto reclinandi verbo, voluisse videtur eadem Plinio,
non Dioscoridi, hoc loco docere: et de reclinandis palpebrarum pilis in
hoc scriptore praecipere, cum non de palpebris reclinandis, compescendis,
firmandisve Dioscorides hic praecipiat, nisi nos fallimur: sed de
compescenda omni a superiore parte in oculos destillatione, seu
rheumatismo. quam ob causam iubet fronti imponi. Verbum quidem
anacollema, manifeste indicat vim remedii lentore suo glutinantis, aut
naturae suae vi fluentia firmantis ac retinentis. Verum non eam ob
causam, ut videtur, ex ovorum candido fieri anacollema Dioscorides ait:
sed quoniam glutinoso lentore fronti haereret, Haec ille. |
With
the egg white on the eyes also the eyelashes are folded, mixing it with
crushed gum ammoniac |
Et ipsius
translationem hoc in loco nos etiam potius quam Hermolai probamus. sed
reclinandi verbum cum de palpebris sermo est, compescere aut firmare, ut
ipse interpretatur, non significat. neque enim veteres Graeci medici ἀνακολλᾶσθαι
dicunt palpebras (nam de his quoque hoc verbo utuntur aeque, quam de
fluxione retinenda) quae effluant, sed quae retortae in oculum pungendo
molestae sunt, cum ad situm et rigorem naturalem illitis quibusdam (glutinantibus
et rigorem cum aruerint praestantibus) reducuntur. quos pilos aliqui
forfice evellunt. Haec quod ad propriam vocum significationem,
quod vero ad rem ipsam, ipsaque remedia, pleraque quae pilos reclinare
possunt glutinoso humore suo, eadem si fronti illinantur, catarrhum
etiam ad oculos sistere posse videntur. |
And
I also agree with his translation of this passage rather than with that
of Ermolao. But when there is some talk about eyelids, the verb reclinandi
doesn't mean, as he interprets, to hold or to block them. In fact
neither the ancient Greek physicians say that must be glued - anakollâsthai
– the watering eyelids (in fact also for the eyelids they use this
verb as to express the fact of stopping a lacrimation), but those that
being folded in direction of the eye become bothersome being that they
sting, hence they are carried back in their place and in their natural
rigidity by smearing on something (conglutinating, which when dried up
also produces the rigidity). Some pluck those hair with tweezers. All of
this as far as an appropriate meaning of the words is concerned: but as
far as the matter itself and the remedies themselves is concerned, most
of those able in folding back the eyelashes through their sticky
consistence, still the same remedies, if smeared on the forehead, it
seems that they can also stop the catarrh coming down to the eyes |
¶ De
anacollemate fronti apponendo ex albumine ovorum thurisque polline, ne
fluxus (lac{h}rymae et epiphorae) in oculos decumbant, et de pilis
palpebrarum retortis albumine per se vel cum ammoniaco reclinandis,
paulo ante scripsimus. Ova per se infuso candido oculis epiphoras
cohibent, urentesque refrigerant, Plinius[7].
Inter ocularia pharmaca mordacitatis maxime expertia sunt quae dixi,
suntque acrimoniae omnis expertes tres praecipue liquores, primus {foenigraeci}
<fenograeci> decoctum, alter lac, tertius tenuis ovorum liquor. In
hoc genere esse existimandum est tum gummi, tum tragacantham. et nisi
praedicta tria copiaque et usu prompta et expedita essent, liceret parum
gummi aut tragacanthae in multa aqua maceratum in eundem usum velut illa
assumere, etc. Galenus in
opere de compos. med. sec. loc. Et rursus, Eiusdem generis cum
praedictis pharmacis, subtenuis ovorum liquor existit, ex redundanti
potens humiditates abluere, et exasperata oblinere. verum obturandi
meatus vim cum illis aequaliter non habet, sicut neque vim resiccandi.
Atqui {foenigraeci} <fenograeci> succus quod ad viscositatem
attinet, similis est albo ovorum liquori, etc. Et iterum, Lenitivos
liquores dico ovi candidum et {foenigraeci} <fenograeci> decoctum,
et lac. |
¶
Just before we wrote about the poultice to be applied on the forehead
prepared with egg white and dust of incense so that the flows of liquids
(tears and persisting lacrimations) don't go down in the eyes, as well
as about the twisted eyelashes to be straightened with only egg white or
joined with gum ammoniac. The eggs alone stop the persisting
lacrimations putting the egg white on the eyes, and they refresh them
when burning, Pliny. Among the remedies for ophthalmologic employment
those more devoid of irritating effect are those I told, and above all
three liquids are devoid of any irritating effect, the first one is the
decoction of fenugreek |
Ut plurimum
vero albus ovi liquor cum accommodatis pharmacis lippitudines curare
sufficit: per collyria videlicet Monohemera, hoc est unius diei
appellata, etc. Albus et tenuis ovorum liquor, quo ad ophthalmias etiam
utimur, e numero pharmacorum ab omni morsu et acrimonia alienissimorum
est, nec ita fallit ut lac non raro fallere solet, emulsum scilicet ab
animalibus, quae cruditate, aut labore nimio, aut siti affecta fuerunt,
aut malis usa cibariis, quod in mulieribus saepe accidit, unde lac
intemperatum efficitur. Ova
vero unum duntaxat, ex vetustate scilicet, vitium habent, quod facile
est cavere recentibus utentem, Galenus de simplic. lib. 11. Albumen ovi
sedat dolores acres, magis quam ulla alia eiusdem facultatis: quoniam
agglutinatur et remanet, nec facile recedit ut lac, Avicenna. Gallinae
ovum notissimum est omnibus habere vim ad omnium oculorum dolorem. album
infusum in oculos sedat punctiones, Sextus: omnesque fervores et
prurigines, Constantinus. Ovi candido ad lippitudines utimur,
Galenus. |
That's
how the egg white is able to recover from inflammations of the eyes
joined with fitting
medicines: certainly through eyewashes monohemera, that is called
in a daily unique dose, etc. The white and fluid liquid of the egg,
which we also use against the ophthalmitis, belongs to the number of
remedies wholly devoid of any irritating and prickly effect, and it
doesn't fail as not rarely usually fails the milk, that is that one
milked from animals suffering from indigestion, or from excessive work,
or from thirst, or fed on bad foods, a thing often happening in the
women, hence the milk becomes rotten. But the eggs have only a defect,
that is, due to the fact to be old, but it is easy to safeguard himself
for he who uses the fresh ones, Galen book XI of De simplicium
medicamentorum temperamentis et facultatibus. The egg white eases
the piercing pains more than any other product endowed with the same
properties: since it congeals and such it remains, and it doesn't easily
go bad like the milk does, Avicenna |
Ova per se
infuso candido oculis epiphoras cohibent, urentesque refrigerant. quidam
cum croco praeferunt, et pro aqua miscent collyriis. infantibus vero
contra lippitudines vix aliud remedium est, butyro ammixto recenti,
Plinius[8].
Candidum ovi inflammationes oculorum infusum lenit, Dioscor. Et rursus,
Inflammationes oculorum lana exceptum, addito rosaceo, melle et vino,
mitigat. Ad cruentos et
sugillatos oculos candidum ovi instillatum prodest, atque amplius pura
lana exceptum [447] et superne impositum, Archigenes apud Galenum de
compos. sec. loc. |
The
eggs alone stop the persisting lacrimations by putting the egg white on
the eyes, and they refresh them when burning. Some prefer them in
association with saffron |
[1] Epifora – in greco ἐπιφορά, da ἐπιφέρω = portare sopra o contro - significa il portarsi contro, attacco, assalto. In seconda istanza assume svariati significati: aggiunta, supplemento (di paga ai soldati), crescita, incremento, seconda portata o dessert, conclusione (di sillogismo), séguito della frase, clausola di periodo, ripetizione, successione, sequenza e – finalmente - flusso, deflusso persistente di umori, di lacrime, di latte.
[2] Naturalis historia
XXIX,39: Lanae habent et cum ovis societatem simul fronti inpositae contra
epiphoras. Non opus est eas in
hoc usu radicula esse curatas neque aliud quam candidum ex ovo infundi ac
pollinem turis. Ova per se infuso candido oculis epiphoras cohibent
urentesque refrigerant — quidam cum croco praeferunt — et pro aqua
miscentur collyriis; infantibus vero contra lippitudines, ut vix aliud,
remedio sunt butyro admixto recenti.
[3] In greco anakóllëma è un cosmetico, un cataplasma, un empiastro adesivo. Il termine deriva dal verbo anakolláø che significa incollare, a sua volta derivato da kólla che significa glutine, colla, anche lega di metalli.
[4] Naturalis historia
XXIX,40: Candido ovorum in oculis et pili reclinantur Hammoniaco trito
admixtoque et vari in facie cum pineis nucleis ac melle modico. §
L'omissione di a tempore – da una tempia – nel successivo testo
di Galeno tratto da Archigene è indubbiamente di origine gessneriana.
Difficile arguire perché Gessner abbia omesso a tempore che traduce
il greco ἀπὸ
κροτάφου di Galeno. Una della fonti che dal punto di vista
cronologico è compatibile con la pubblicazione dell'opera di Gessner (1555)
è rappresentata dalla traduzione di Janus Cornarius
che risale al 1549: De compositione pharmacorum localium libri decem Iano Cornario interprete (Lugduni apud Gulielmum Rouillium 1549). In questa pubblicazione troviamo a tempore
altero ad alterum. Lo stesso dicasi per altre edizioni che contengono,
magari revisionata, la traduzione di Cornarius e pubblicate dopo il 1555. Il
famigerato a tempore lo troviamo anche in altre traduzioni, come
quella di Iunius Cornelius del 1562 e di Carolus Gottlob Kühn del 1826. La
mania delle abbreviazioni inutili ha pervaso i tipografi che sprecavano
spazio in titoli dai caratteri enormi e lo risparmiavano con le
abbreviazioni. Così in Galeni librorum quinta classis (Venetiis apud
Iuntas 1565) troviamo la traduzione di Janus Cornarius e il nostro a
tempore viene stringato in à tpe con la gamba della p
attraversata da una sbarretta, ovviamente da leggere come se fosse scritto a
tempore. Ma Gessner non ebbe a disposizione questa edizione, per cui
possiamo essere certi che non gli sfuggì questo à tpe vista la
brevità, ma che gli sfuggì a tempore di Janus Cornarius o di
qualche altro traduttore. § Ecco il testo greco di Galeno tratto da Kühn
cui fa seguito la mia traduzione. De compositione medicamentorum secundum
locos liber IV cap. 8 - Remedia ad
affectos oculos, ab Archigene in primo pharmacorum secundum genus conscripta
– Agglutinatorium ad fluxionem. - ἢ κοχλίαν
σὺν τῷ
ὀστράκῳ, μετὰ
ὠοῦ τοῦ
λευκοῦ γλοιῶδες
ποιήσας ἐν
σπληνίῳ ἀπὸ
κροτάφου, ἐπὶ
κρόταφον
ἐπιτίθει, αὐτόματον
πίπτει ὅταν
ῥεῦμα στῇ, [...] - Oppure metti una chiocciola con il guscio
insieme al bianco d'uovo dopo aver fatto una poltiglia contenuta in una
benda - un cataplasma - che parte da una tempia fino all'altra tempia, essa
- la benda - cade da sola quando il flusso si sarà arrestato [...]. (Elio
Corti, sabato 23 agosto 2008) § Per cataplasma - in greco katáplasma
derivato dal verbo kataplássein = spalmare - oggi si intende una
forma farmaceutica per uso esterno composta da una pasta molle contenuta in
una benda – splëníon in greco – fatta per esempio con della
garza.
[5] Il testo di Dioscoride qui
riferito corrisponde alla traduzione di Jean Ruel ed è riportato, per
esempio, da Pierandrea Mattioli
in Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis Anazarbei De Materia Medica,
1554, pag. 187.
[6] Naturalia historia XXIX,40: Candido ovorum in oculis et pili reclinantur Hammoniaco trito admixtoque et vari in facie cum pineis nucleis ac melle modico.
[7] Naturalis historia XXIX,39: Ova per se infuso candido oculis epiphoras cohibent urentesque refrigerant — quidam cum croco praeferunt — et pro aqua miscentur collyriis; infantibus vero contra lippitudines, ut vix aliud, remedio sunt butyro admixto recenti.
[8] Naturalis historia XXIX,39: Ova per se infuso candido oculis epiphoras cohibent urentesque refrigerant — quidam cum croco praeferunt — et pro aqua miscentur collyriis; infantibus vero contra lippitudines, ut vix aliud, remedio sunt butyro admixto recenti. – Questa citazione, anche se parziale, ricorre già in questa pagina.