Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
Qui
rem altius repetunt, quam oportet, notantur hoc versu Horatiano[1].
Nec gemino bellum Troianum orditur ab ovo. Ἐξ ὠοῦ
ἐξῆλθεν, ex
ovo {prodidit}[2] <prodiit>: aiunt
dici solitum de magnopere formosis, ac nitidis, quasi neges communi
hominum more natos, sed ex ovo more Castoris, et Pollucis. Siquidem est
in poetarum fabulis, Ledam {Tyndaris[3]
<Tyndari>} <Thestii> filiam ex Iovis concubitu duo peperisse
ova, e quorum altero prodiere gemini Castor, et Pollux insigni forma
iuvenes: ex altero nata est Helena, cuius species literis omnium est
nobilitata. Ovo prognatus eodem: hoc fortassis simpliciter dictum <est>
ab Horatio.[4]
Quandoquidem ad fabulam quoque respicit Ledae, quae gravida ex Iove in
Cycnum conversum ovum peperit, unde gemini prognati, et Castor, et
Pollux, ut diximus. Hoc vero
ovum Pausanias[5]
refert ostendi apud Lacedaemonios suspensum taeniis a testudine templi. |
Those
who go back to a thing more far off than necessary, they are branded by
this verse of Horace |
Verum
si quis hoc dictum deflectat {ad} <ab> iisdem natos parentibus,
aut ab eodem eruditos praeceptore aut ita consimilibus ingeniis, ut
eodem ovo nati videri possint, aeque fuerit proverbiale, veluti, si
dicas, Vultus, ingenium, mores, facta, ac prorsus omnia sic huic cum hoc
conveniunt, ut iures eodem prognatos ovo. Aristoteles
quidem ostendit iuxta naturam fieri posse, ut ex eodem ovo duo pulli
nascantur[6]. |
In
truth if someone were changing this axiom into born from the same
parents, or educated by the same tutor, or into so similar
for temperament that it could be thought that they were born from the
same egg, it would be equivalent as proverb, as if you should say:
Face, temperament, behavior, deeds, and in short for all the
characteristics they are corresponding each other to such an extent that
you would be ready to swear that they were born from the same egg. For
Aristotle |
Extant
apud authores aliquot similitudinis adagia, quorum de numero est. Non
tam ovum ovo simile de
rebus indiscretae similitudinis. Hinc dicebat Tullius[7]:
Vides ne ut in proverbio sit
ovorum inter se similitudo? {Tamen
hoc accepimus Deli fuisse complures, qui Gallinas alere quaestus causa
solerent: ovum cum inspexerant, quae id Gallina peperisset, discernere
novisse.} <Tamen hoc accepimus, Deli fuisse complures salvis rebus
illis, qui gallinas alere permultas quaestus causa solerent: ei cum ovum
inspexerant, quae id gallina peperisset dicere solebant.> Idem
proverbium refertur a F. Quintiliano. Usurpatur, et a Seneca[8]
in libello, quem in Claudium Imperatorem lusit. Ovorum vero inter se
miram, ac prope indiscretam similitudinem saepenumero apud animum meum
non sine stupore perpendi. Alium enim alii si compares, fallitur examen,
hebescitque intuentis obtutus: tanta prorsus parilitas est, tantaque
geminitudo[9].
Ὠΐου πολύ
λευκότερον, id
est, ovo multo candidius, Sappho
dixit Apud Athenaeum[10]. |
There
are extant among authors some adages referring to the similarity, to the
crowd of which is belonging this one: After all an egg is not so
similar to an egg, concerning things of an indistinguishable
similarity. Therefore Marcus Tullius Cicero |
FABULA. |
LEGEND |
Lucianus[11],
et ex eo Caelius {Rhodoginus} <Rhodiginus>[12],
iuvenem quendam nomine Alectryonem vocatum, hoc est, Gallum, Marti adeo
familiarem factum fuisse fabulantur, ut cum eo subinde commessaretur,
foretque amorum illius conscius. Sicubi ergo ad Venerem itaret Mars,
adfuisse comitem Alectryonem. Quia vero suspectum, praecipue habebat
solem, ne rem conspicatus Vulcano renunciaret, pro foribus excubare
adolescentem iussisse, ut ubi comparuisset sol, indicaret. Forte autem
evenisse, ut cum sopitus excubias proderet adolescens, fieretque
speculatio caeca, ac superveniente clam Sole, Mars Venusque complexi
deprehenderentur, in utramque quod dicitur, aurem Alectryonis fiducia
decumbentes. Factum itaque certiorem Vulcanum catenis praetenuibus
utrumque mox illaqueasse, irretisseque[13],
quas ad eum usum diu antea erat commolitus: sed emissum denique e
vinculis eiusmodi Martem, in Alectryonem prorsus factum commotiorem, nec
prius iram deferbuisse, quam in eius nominis avem deformasset male fidum,
custodem, atque ita ut crista videretur celsus, sicuti cum hominem
ageret, galeam gestaret. |
Lucian |
Atque
hinc Gallos ex antiqui admissi memoria, ut se Deo expurgent, illatique
damni formula satisfaciant, morem perpetuo servare diu ante ut
praecinant, ubi mox oriturum praesenserint solem: unde Ausonius[14] Ter
clara instantis Eoi Signa
canit serus, deprenso Marte, satelles. |
Hence
the roosters, to apologize to God because of the memory of the ancient
misdeed, and to pay the punishment on the model of the brought damage,
forever they must to observe the custom of singing long before, as soon
as they have had the presentiment that the sun is about to rise: whence
Ausonius After
Mars has been caught, the dumb bodyguard sings thrice the ringing
signals of pressing Aurora. |
APOLOGI. |
FABLES |
Canis et Gallus - Canis, et Gallus inita societate iter faciebant,
vespere autem superveniente, Gallus conscensa arbore dormiebat, at canis
ad radicem arboris excavatae. Cum Gallus, ut assolet, noctu cantasset,
vulpes, ut audivit, accurrit, et stans inferius, ut ad se descenderet
rogabat, quod cuperet, {commendabili} <commendabile> adeo cantu
animal complecti. Cum autem is dixisset, ut ianitorem {potius}
<prius> excitaret ad radicem dormientem, ut cum ille aperuisset,
descenderet. Et illa quaerente, ut ipsum vocaret, canis statim
prosiliens, eam dilaceravit. <Affabulatio.> Fabula significat prudentes
homines {inimico} <inimicos> insultantes ad fortiores astu mittere.
<Aesopus.> |
The dog and the cock - A dog and a rooster, after they allied each other,
went on a journey together, and when the evening came, the rooster slept
on a tree on which had climbed, but the dog near the root of a hollow
tree. Since the rooster, as accustomed, crowed during the night, the fox,
as heard him, rushed, and standing below begged him that he went down at
her, because she craved to embrace such a praiseworthy animal because of
the song. But the rooster said that before she should wake up the
doorkeeper sleeping at the root, so that when this fellow had allowed he
could come down. And while she was asking that he himself called him,
the dog immediately jumped out and tore her to pieces. Moral. The fable
means that judicious persons when insulting enemies, they give the task
to stronger people by resorting to a stratagem. Aesop |
[1] Ars poetica 146-147: Nec reditum Diomedis ab interitu Meleagri, | nec gemino bellum Troianum orditur ab ovo; [...].
[2] L'errore viene ripetuto 2 volte: nel testo e nella nota a bordo pagina. § Conrad Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 457: Ex ovo prodiit, Ἐξ ὠοῦ ἐξῆλθεν, aiunt dici solitum de magnopere formosis ac nitidis: quasi neges communi hominum more natus, sed ex ovo, more Castoris et Pollucis.
[3] Gli errori passano di mano
in mano come le caramelle, o, per essere più à la page, come uno
spinello. La fonte dell’errore secondo cui Leda era figlia di Tindaro, e
non sua moglie, e neppure figlia di Testio, è rappresentata come al solito
da Erasmo da Rotterdam, da cui ghermisce l’errore sic et simpliciter
Conrad Gessner. Poi Aldrovandi lo fa suo, cercando di propinarcelo,
aggiungendo però un Tyndaris che in Gessner suona correttamente Tyndari.
- Conrad Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 457: Siquidem
est in poetarum fabulis Ledam Tyndari filiam, ex Iovis concubitu duo
peperisse ova, e quorum altero prodiere gemini Castor et Pollux, insigni
forma iuvenes: ex altero nata est Helena, cuius forma literis omnium est
nobilitata, Erasmus.
[4]
Satirae 2,1,26: Castor gaudet equis, ovo prognatus eodem. §
Conrad Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 457: Ovo prognatus
eodem. Hoc fortassis simpliciter dictum est ab Horatio.
[5]
Description of Greece
III, Laconia, 16,1: Near is a sanctuary of Hilaeira and of Phoebe. The
author of the poem Cypria calls them daughters of Apollo. Their
priestesses are young maidens, called, as are also the goddesses,
Leucippides (Daughter of Leucippus). One of the images was adorned by a
Leucippis who had served the goddesses as a priestess. She gave it a face of
modern workmanship instead of the old one; she was forbidden by a dream to
adorn the other one as well. Here there his been hung from the roof an egg
tied to ribands, and they say that it is the famous egg that legend says
Leda brought forth. (Description of Greece with an English
Translation by W.H.S. Jones, London, William Heinemann Ltd., 1918)
[6] Aldrovandi ne ha già
trattato ampiamente a pagina 194.
[7] Già citato a pagina 232.
Academica II 57: Videsne ut in proverbio sit ovorum inter se
similitudo? Tamen hoc accepimus, Deli fuisse complures salvis rebus illis,
qui gallinas alere permultas quaestus causa solerent: ei cum ovum
inspexerant, quae id gallina peperisset dicere solebant.
[8] Apocolocyntosis 11: Ego pro sententia mea hoc censeo:" atque ita ex tabella recitavit: "quandoquidem divus Claudius occidit socerum suum Appium Silanum, generos duos Magnum Pompeium et L. Silanum, socerum filiae suae Crassum Frugi, hominem tam similem sibi quam ovo ovum, Scriboniam socrum filiae suae, uxorem suam Messalinam et ceteros quorum numerus iniri non potuit, placet mihi in eum severe animadverti, nec illi rerum iudicandarum vacationem dari, eumque quam primum exportari, et caelo intra triginta dies excedere, Olympo intra diem tertium."
[9] Chi ha scritto questa
frase non è stato Aldrovandi, bensì Lodovico Ricchieri . § Conrad
Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 457: Ovorum inter se
miram ac prope indiscretam similitudinem, saepe numero apud animum meum non
sine stupore perpendi. Alterum
enim alteri si compares, fallitur examen, hebescitque intuentis obtutus:
tanta prorsum parilitas est, tantaque geminitudo, Caelius.
[10] Deipnosophistaí II,50,57d.
[11] Il sogno ovvero il gallo - Òneiros ë alektryøn.
[12] Conrad Gessner Historia
Animalium III (1555), pag. 404: Fabulam memorant Lucianus, et ex eo
interpretatus Caelius Rhodiginus, et Aristophanis Scholiastes, et Eustathius
in octavum Odysseae, et Varinus. - Raccontano questa favola Luciano e
Lodovico Ricchieri che l'ha tradotta dal suo testo, e il commentatore di
Aristofane, ed Eustazio di Tessalonica nel commento al libro VIII
dell'Odissea, e Guarino. - Are telling this fable Lucian and Lodovico
Ricchieri who translated it from his text, and the expounder of Aristophanes,
and Eustathius of Thessalonica in the commentary of the 8th book of the Odyssey and Varinus.
[13] Aldrovandi ne ha già
accennato a pagina 230, dove commette un madornale errore: a essere
irretito era stato Vulcano e non Marte. Forse con un po’ più di
attenzione, oppure con l’aiuto di un computer, non avrebbe commesso
l’errore di pagina 230.
[14] Griphus
ternarii numeri 2. -
Versi già citati a pagina 254.