Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallo Gallinaceo - De Capo
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
¶
Sunt et
peculiaria quaedam Germanorum proverbia a gallo sumpta, ut, Wenn
die hüner fürsich krazend, Cum gallinae antrorsum scalpent, de
eo quod ad calendas Graecas vel nunquam futurum sit. Es
witt kein han darnach kräyen, Nullus gallinaceus super hac re
cucurriet, id est, Nemo curabit. Et quae Eberhardo Tappio memorantur in
Collatione Latinorum adagiorum cum Germanicis, Er
duncket jm der beste hane im korbe sein, Praecipuus gallus in
corbe (vel aviario) sibi videtur, hoc est stulte sibi placet, Accissat[1].
Es stebet wol da ein hane
im hauß ist, Res bene habet in domo in qua gallus est, eodem
sensu quo apud Latinos, Oculus domini: et, Frons occipitio prior[2].
Er laufft darüber als ein
hane über die heissen kolen, Percurrit tanquam gallus carbones
ignitos, id est summa celeritate transit, ne minimum quidem immoratur,
Ut canis e Nilo[3].
Zwen hanen auff einem mist
vertrageb sich nit. Zwen narren tügen nit in einem hauß. Duobus
gallis in uno sterquilinio, duobus stultis in una domo non convenit.
Unicum arbustum haud alit duos erithacos. Unstäter
dann ein wätterhane, Inconstantior gallo qui cantum pro
tempestate variat, Cothurno versatilior. |
¶
Some
peculiar German proverbs derived from the rooster are also existing, as Wenn
die hüner fürsich krazend, When the hens scratch forward, referred
to a thing that won't happen but at Greek calends. Es witt kein han
darnach kräyen, No rooster will crow apropos of this thing, that is,
Nobody will attend to this thing. And those proverbs mentioned by
Eberhard Tappe |
¶ Emblema
Alciati sub titulo, Vigilantia et custodia. |
¶
Emblem of Andrea Alciato Since
the rooster when singing gives the signal of pressing dawn, |
DE
CAPO. |
THE CAPON |
|
|
A. |
A |
In gallinaceo
genere villatico capi semimares dicuntur, quod sunt castrati, Varro[4].
En tibi capones, ut evirati neque vocem {a}edunt, neque gallinis molesti
sunt, Pamphilus in dialogo Gyberti Longolii de Avibus. ubi mox ipse
Longolius, Ego illos non capones, sed cum Varrone et Columella[5]
libentius capos vocaverim. Cantherius hoc distat ab equo, quod capus a
gallo, Festus[6].
Gallinaceum veteres paponem, (capum potius,) recentiores vero caponem
vocaverunt, Albertus. Sed ille gallinaceum pro castrato tantum accipit,
non pro mare: vide in Gallo A. et H. a.[7]
Capi (ut Grammatici quidam scribunt) galli sunt quibus testes
avelluntur, unde merito galli a similitudine sacerdotum Matris deûm dici posse viderentur. itaque a contrario sensu [412] gallos
appellatos quidam existimant. |
In
courtyard's gallinaceous genus the capons are called half-males because
they are castrated |
[1] Ecco varie versioni di un
antico proverbio greco riportato - oltre che da Erasmo - anche da Michele
Apostolio (Costantinopoli ca. 1422 - Candia 1480) nella sua Raccolta di
antichi proverbi greci (postuma, 1538): Er duncket jm der beste hahne im
Korbe sein. Er hält sich für
den besten Hahn im Korbe. Hem dunkt, de beste haan in den korf te zijn. In
armis accissat. – Erasmo da Rotterdam lo riporta negli Adagia
4,2,83: In armis accissat - Ἐπὶ τοῖς
ὅπλοις
ἀκκίζεται. In armis
accissat. In eum qui sibi placet, seseque quasi contemplatur in armis suis.
Conveniet in quemvis sibi stulte placentem. – Gessner è alquanto
telegrafico, e solo grazie al web è stato possibile reperire accissat.
Gessner è stato un precursore del telegrafo. Quando ero bambino (e il
telegrafo esisteva già, inventato
nel 1837 dallo statunitense Samuel Morse e utilizzato nel 1844 per inviare
il primo telegramma pubblico) mi fu narrata la seguente storiella. C'erano 4
fratelli: Della, Nello, Rino e Lino. Della e Nello si fanno prestare l'auto
dal papà per fare una gita in montagna. Nello è alla guida. In una curva
perde il controllo dell'auto e va a sbattere contro una roccia. Della muore
sul colpo. Allora Nello si mette in contatto col padre via telegrafo e per
spendere di meno invia questo telegramma: "Mortadella. Campanello.
Mandarino." Siccome Rino era in fabbrica che stava lavorando, il padre,
anch'egli per risparmiare soldi, risponde sinteticamente:
"Mandolino". – Il verbo greco ἀκκίζω – che
significa fare lo schizzinoso, fingere pudicizia, fare il narcisista, deriva
dal nome di una donna sciocca, citata da Plutarco, che si chiamava Ἀκκώ
(genitivo Ἀκκοῦς).
Il vocabolo ἀκκώ passò a significare il
babau (onomatopeico del bau bau del cane), lo spauracchio per bambini.
[2] Catone
De agricultura
4: Bubilia bona, bonas praesepis, faliscas clatratas, clatros inesse oportet
pede. Si ita feceris, pabulum boves non eicient. Villam urbanam pro copia
aedificato. In bono praedio si bene aedificaveris, bene posiveris, ruri si
recte habitaveris, libentius et saepius venies; fundus melis erit, minus
peccabitur, fructi plus capies; frons occipitio prior est. Vicinis bonus
esto; familiam ne siveris peccare. Si te libenter vicinitas videbit,
facilius tua vendes, opera facilius locabis, operarios facilius conduces; si
aedificabis, operis, iumentis, materie adiuvabunt; siquid bona salte usus
venerit, benigne defendent.
[3] Erasmo Adagia 1,9,80: Ut canis e Nilo – [...] Quod canis in Aegypto. bibit et fugit. Nam in illis regionibus constat canes raptu Crocodilorum exterritos, bibere et fugere.
[4] Rerum rusticarum III,9,: Ex quis tribus generibus proprio nomine vocantur feminae quae sunt villaticae gallinae, mares galli, capi semimares, qui sunt castrati.
[5] De re rustica VIII,2,3: Sed ex his tribus generibus cohortales feminae proprie appellantur gallinae, mares autem galli, semimares capi, qui hoc nomine vocantur cum sint castrati libidinis abolendae causa. Nec tamen id patiuntur amissis genitalibus, sed ferro candente calcaribus inustis, quae cum ignea vi consumpta sunt, facta ulcera dum consanescant, figulari creta linuntur.
[6] De verborum significatione. – Cantherius Hoc distat ab equo, quod maialis a verre, capo a gallo, berbix ab ariete. Est enim cantherius equus, cui testiculi amputantur. – Cantherius ricorda il greco κάνθων (bestia da soma) e κανθήλιος (asino con basto). È probabile che sia il latino che il greco rimandino a una fonte comune.
[7] A pagina 379
e 400
. -
Pag. 400: Gallos a contrario sensu appellatos quidam existimant. nam Galli
sacerdotes matris deum castrati erant. hinc Martialis, Ne nimis exhausto
macresceret inguine gallus, Amisit {testeis} <testes>, nunc mihi
gallus erit. Et rursus, Succumbit sterili frustra gallina marito, Hanc
matris Cybeles esse decebat avem.