Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
Castor
referente Plin.[1]
vomicas rumpere, purgare, persanare [281] promittens, marrubii succum in
ovum inane conijcit, ipsumque ovum infundit <cum> melle aequis
portionibus {, tepefactam} <tepefactum>. Idem
remedium Serenus[2]
repetiit, inquiens: Ovum defundes in fictile, deinde putamen Marrubii succo implebis, post melle liquenti Omnia
consociata tepenti prospera potu {Sumantur}
<Sumuntur>[3],
reserantque malum, purgantque, levantque. |
As Pliny You
will pour an egg in a clay vase, and then you will fill the eggshell
with horehound juice, then the whole put together with lukewarm fluid
honey is drunk profitably, and it breaks open the swelling, and drains
it, and makes it disappear. |
Sed
clarius idem medicamentum a Marcello[4]
traditur his verbis: Ovum incoctum,
hoc est, crudum in calicem effunditur, et testa eius succo marrubii
impletur, et in ipsum (eundem
scilicet, in quem ovum depletum est)
calicem defunditur, et mellis optimi despumati tantundem. Omnia haec
in se permiscentur, ac tepefacta hauriuntur, miro modo vomicas rumpunt,
et ad sanitatem laborantem stomachum perducunt. Verum huiusmodi remedium
ad hanc historiam minime pertinet: siquidem ovi testa praeter mensuram
nullum alium hic usum praestat. |
But
the same remedy is more clearly quoted by Marcellus Empiricus |
Gallinaceum
adipem intra corpus empyicis[5]
tantum dari legimus apud eundem Marcellum Empiricum[6]:
cuius haec sunt verba: Anethi
sicci veteris pulverem, et resinae pityinae[7] pulverem cum adipe veteri Anserino aut Gallinaceo
edendum mane ieiuno empyico cochlearia tria, et vespere tantundem dabis,
mire subvenies. Ad
phthisim iam aegro vergenti sorbilia ova Avicennae laudantur maxime.
Marcellus ad phthisicos ova cruda,
inquit, duo in calicem verguntur,
eo adijciuntur olei optimi, gari floris, passi Cretici singulorum unciae[8]
quinque: cumque haec in calicem conieceris axungiae vetustissimae
tantundem in vase igne dissolves, eundemque {liquorum} <liquorem>[9]
calidum caeteris rebus adijcies:
omniaque pariter super aquam ferventem remittes, et calida phthisicis
bibenda praebebis. Pro hecticis[10]
albos pullos Marsilius praefert, tanquam minus calidos: sed Gilbertus
Anglicus[11]
vulgo experimento cognitum esse dicit albos pullos in ventriculo non
facile coqui. |
Still
in Marcellus Empiricus we read that chicken's fat is given internally
only to those suffering of suppuration, and his words are as follows: In
the morning on empty stomach as well as in the evening, you will give to
one who is suffering suppuration three spoons of old dry dill |
Cum
vero in iam dictis pectoris affectibus aegri tussiant, itaque videndum
nunquid et tussis hinc sua remedia promere queat. Avicenna in
primis ovum sorbile tussi prodesse scribit, sed Plinius[12]
solo luteo liquido devorato, ita ut dentibus non attingatur, eam vim
attribuit. Idem etiam alibi[13]
tussientibus ova cruda cum passo, oleique pari modo dari asserit. Datur
item ovo mel permixtum, aut ova trita cum melle, ut Plinii verbis utar,
unde et Serenus[14]
ait Ovum melle
teres domitum ferventibus undis, Et sumes. |
But
since in the above-mentioned thoracic diseases the patients cough, one
must then analyze if also the cough can get remedies hence. In first
place Avicenna writes that the sucking egg is helpful in case of cough,
but Pliny attributes this power only to the yellow liquid swallowed in
such a way that it is not touched by teeth. He still affirms elsewhere
that those having a cough are given raw eggs with raisin wine and
matching amount of oil. Likewise honey is given mixed with egg, or
minced eggs with honey, to use Pliny’s words, hence also Serenus
Sammonicus says: Crush
an egg with honey after you boiled it, And
you will take it. |
Sed
si ita non cedat tussis, in ovum sorbile ex Marcelli praecepto {mastichae}
<mastiches> pulverem immittes: at opus esse ait, ut mox coagitatum
statim sorbeas, ne delatione fiat crusta: quo exhausto tussim facile
sedanda iri pollicetur, modo id saepe reiteraveris. Alibi etiam omnem
tussim, etsi gravem maiorum natu intra quinque dies, parvulorum intra
triduum sanare dixit, qui sulphuris triti quantum tribus digitis
prehendere potest, in ovo semicocto sorbili per triduum ieiuno aut per
quinque dies dederit. |
But
if cough doesn’t yield in this way, according to a recipe of Marcellus
Empiricus you will put dust of resin of mastic tree |
Plinius[15]
vero medicos, refert, propter tussim resina in ovo fere {in} <e>
larice uti. Marcellus ad humidam tussim, ventriculi Gallinacei membranam[16],
qua sordes aqualiculi continentur arefactam diligenterque tritam, et cum
vino potui datam plurimum conferre, quin im<m>o sanare promittit.
Si syncope ab humoribus tenuioribus dependeat, vitelli ovorum dandi
erant, iubente Galeno, quod, cum facillime coquantur subito, et multum,
et probe nutriant. Sunt qui Gallinae plumam intinctam in aceto, et
naribus inditam, ac illitam statim {syncopem} <syncopen> curare referant. |
In
truth Pliny reports that physicians for cough use larch resin mostly put
in egg. Marcellus assures that the membrane of chicken's gizzard |
Qui
praecordiorum ardore vexantur, etsi febriant, et lumbricis infestentur,
hoc remedio, teste Marcello sanabuntur: Ovum
crudum inquit, summiter apertum <exinanies>[17],
idque implebis oleo viridi, et defundes, et lotio virginis pueri
implebis, et defundes: tum adijcies parum mellis, et in unum cum ovi
ipsius interioribus permiscebis, et potandum ieiune dabis, hoc stercus
vetustissimum et lumbricos noxios pellit, et febrem acutissimam relevat. |
Those
who are suffering from breast burning, even though they have fever and
are infested by worms, they will be recovered by this remedy as
Marcellus is assuring in saying: You will empty a raw egg open
at its top and fill it with green oil and pour it out, and fill it
with urine of a virgin boy and pour it out: then you will put a small
amount of honey and mix it until became all one with the content of the
egg itself, and give it to be drunk on empty stomach; this preparation
expels the oldest feces and the harmful worms, and mitigates the most
high fever. |
Stomachicis
Dioscorides[18]
tradit subditam ventriculo Galli membranam cornu non absimilem, cuius
pellis in decoctionibus detrahi solet, siccari, terique et in vino
utilissime dari in potu scripsit: Sed Galenus[19]
id esse penitus falsum experimento comprobasse se ait. Unde subit
admirari, inquit Sylvius, nimium Galeno addictus in ea {haeresi}
<haerese> falsa medicos omnes etiam hodie permanere. Putant,
opinor, eam vim illi esse quod ea similis sit tunicae internae
ventriculi nostri, sed vi tanta coquendi praedita, ut lapillos conficiat.
Sed aequius fuerit ex Struthiocamelo sumere, quippe cui mira sit natura
coquendi, quae sine delectu devora<ve>rit, ut refert Plinius[20],
ut ferrum, et ossa vervecum integra. Unde et pelles eorum[21] cum plumis mollioribus concinnatas stomachicis
applicant. Et rursus: An non vident, inquit, harum pellicularum
temperamentum vitiari siccatione, et vim illam coquendi vivis inesse,
non superesse mortuis: nec fortasse pellibus illis insitam, sed potius a
carne multa crassa densaque pelliculam hanc ambiente? |
Dioscorides
reports for those having stomach trouble to dry that horn-like membrane
adhering to rooster’s gizzard, that pellicle usually peeling off when
boiling, and he wrote to crush it and give it with wine, with the utmost
advantage. But Galen says that by an experiment he showed that this is
quite false. Hence Jacques Dubois |
[1] Naturalis historia XX,244: Castor marrubii duo genera tradit, nigrum et, quod magis probat, candidum. In ovum inane sucum addit is ipsumque ovum infundit cum melle aequis portionibus, tepefactum vomicas rumpere, purgare, persanare promittens. Inlinit etiam vulneribus a cane factis tusum cum axungia vetere. – La spiegazione di questa fantasmagorica preparazione viene fornita tra poco da Marcello Empirico.
[2] Liber medicinalis.
[3] Conrad Gessner Historia
Animalium III (1555) pag. 445: Ad vomicam aut similem tumorem, Ovum
defundes in fictile, deinde putamen | Marrubii succo implebis, post melle
liquenti | Omnia consociata tepenti prospera potu | Sumuntur, reserantque
malum, purgantque levantque, Serenus.
[4]
De medicamentis empiricis, physicis ac rationalibus liber.
[5] L’aggettivo greco empyïkós significa purulento, sofferente si suppurazione.
[6]
De medicamentis empiricis, physicis ac rationalibus liber.
[7] L’aggettivo greco pitýinos significa di pino, ricavato dal pino.
[8] Vedi Pesi e misure.
[9] Conrad
Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 443: Cumque haec
in calicem conieceris, axungiae vetustissimae tantundem in vase igne
dissolves, eundemque liquorem calidum caeteris rebus adiicies: omniaque
pariter super aquam ferventem remittes, et calida phthisicis bibenda
praebebis, Marcellus.
[10] ‘Che ha la febbre
continua’, dal greco hektikós = che ha un’abitudine, abituale,
da cui hektikòs pyretós = febbre continua che porta alla
consunzione. – La notizia viene da Antonio
Guainerio, come riferito da
Conrad Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 391
:
Marsilius tamen praefert albos pro hecticis, tanquam minus calidos, {Gaynerius}
<Guainerius>.
[11] Compendium medicinae (circa 1250).
[12]
Naturalis historia XXIX,42:
Prodest et tussientibus per se luteum devoratum liquidum ita, ut dentibus
non attingatur, thoracis destillationibus, faucium scabritiae.
[13] Naturalis historia XXIX,47: Dantur et tussientibus cocta et trita cum melle et cruda cum passo oleique pari modo.
[14] Liber medicinalis.
[15] Naturalis historia
XXIV,33: Medici liquida [resina]
raro utuntur et in ovo fere, e larice propter tussim ulceraque viscerum —
nec pinea magnopere in usu —, ceteris non nisi coctis. Et
coquendi genera satis demonstravimus.
[16] Aldrovandi ne fa una
lunga disquisizione a pagina 199. Si tratta della membrana di
coilina
del
ventriglio, o stomaco muscolare. Nei gallinacei è facilmente staccabile con
le sole mani, per cui il pollo è un uccello kasher e oggi ogni Ebreo può cibarsene purché lo abbia
accuratamente dissanguato.
[17] Nella fretta Aldrovandi
si è dimenticato di svuotare prima di tutto l’uovo: Conrad
Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 443: Ovum crudum
summiter apertum exinanies, idque implebis oleo viridi, et defundes: et
lotio virginis pueri implebis, et defundes: [...].
[18] De medicinali materia
– traduzione di Jean Ruel – liber II cap. LIII.
[19] De simplicibus liber 11. (Aldrovandi)
[20] Naturalis historia X,2: Concoquendi sine dilectu devorata mira natura, sed non minus stoliditas in tanta reliqui corporis altitudine, cum colla frutice occultaverint, latere sese existimantium. Praemia ex iis ova, propter amplitudinem pro quibusdam habita vasis, conosque bellicos et galeas adornantes pinnae.
[21] Come si può desumere dal
capitolo dedicato allo struzzo di Conrad Gessner Historia Animalium III (1555) pagina 713,
questa affermazione di Jacques Dubois è riferita alla pelle non dei polli,
ma degli struzzi: Struthocameli ventriculus falso laudatur ceu medicamentum
quod iuvat coctionem, Galenus 3. de alim. facultatibus. Struthiocamelis mira
natura coquendi quae sine delectu devoravit, ut ferrum, et ossa vervecum
integra. unde et pelles eorum cum plumis mollioribus concinnatas stomachicis
applicant, Sylvius.