Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est 
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
| Pullus in agresta.
        Pullum cum salita carne decoquito: ubi semicoctus fuerit grana uvae,
        sublatis e medio vinaceis, in cacabum ferventem indito:
        [297] petroselinum, et mentham
        minutatim concidito, piper, et crocum in pulverem conterito. Haec
        omnia in cacabum, ubi pullastra cocta fuerit, coniicito, et patinam
        statim facito. Hoc obsonio nihil salubrius. Admodum{,} enim alit<,>
        facile concoquitur, stomacho, cordi, hepati, renibus convenit, ac bilem
        reprimit, ex Platina[1]. | Chicken
        in verjuice | 
| Et mox[2]: Pullus assus: Pullum bene depilatum, exinanitum,
        et lotum assabis. Asso, atque in patinam imposito, antequam
        refrige<r>at, aut succum mali medici[3],
        aut agrestam cum aqua rosacea, saccaro, ac cinnamomo bene trito infundes
        convivisque appones. Hoc Bucino[4] non displicet, qui acria (acida) simul ac dulcia
        appetit, ut bilem reprimat, et corpus obeset. Idem alibi[5] praescribit quomodo paretur pastillus ex quavis
        carne animantis cicuris, ut vituli, Capi, Gallinae, et similium. | And
        soon after: Roast chicken:
        You will roast a well plucked, emptied and washed chicken. When roasted
        and placed in a course dish, before it cools you will pour on it either
        juice of an apple from Media | 
| E pullastris pastilli ex libro Germanico
        Baltasaris Stendelii, ut citat Ornithologus: Pastillo confecto
        pullastras rite paratas membris confractis impone: et pro magnitudine
        pastilli tria, aut quatuor ova, addito salem, et Zinziber satis abunde. Per
        aestatem convenit etiam uvas passas corinthiacas addi, ut Caponibus
        quoque, et aliquid butyri recentis. Operculum etiam facies quale pro
        pastillo e Capo praescribitur, et ovis illines: horis duabus coques.
        Quod si frigidum habere malis, ius per foramen superius effundes, et
        pingui separato flatu, idem rursus affundito. Cum pulli in olla {operti}
        <operta>[6] coquuntur, vel assantur potius in butyro, affuso
        etiam vino modico cum semiassi sunt, nostri hoc genus cocturae stoffare
        vocant, Germani verdempffen[7], latine forsan suffocare dixeris, quemadmodum ova
        pnicta[8], id est, suffocata Graeci efferunt. | Pies
        of pullets
        drawn from the book in German of Balthasar Staindl | 
| Sunt qui uvarum acinos cum pullo in olla
        operta coquant: deinde conterunt<,> exprimunt, et rursus ad pullum
        affundunt cum butyro{:}<.> Et rursus: Pullos rite paratos in ollam
        inde: vinum, et ius carnium affunde, cum modico {sale} <salis[9]>, et aromatici pollinis crocei: quod si
        iusculum crassius desideras, segmenta duo panis albi tosta bullienti
        iuri iniicito, cum ferbuerint, extractis una cum iecore tritis exprimito
        succum colando per aromaticum pollinem, et rursus affundito, et perfecte
        coqui sinito. Sunt qui limonum segmenta cum pullis elixant, quae deinde
        iis, cum inferuntur, imponunt. | There
        are some people cooking grapes along with the chicken in a pot closed
        with cover: then they crush, squeeze and pour them again on the chicken
        with butter. And another recipe of Balthasar Staindl: Put inside a pot
        the chickens prepared as usual: add wine and meats’ broth with some
        salt and aromatic flour of saffron: but if you desire a more fat little
        broth put in the broth when boiling two toasted slices of white bread,
        when they come to the boil, after they have been taken out and minced
        with the liver, squeeze the juice and strain it through the aromatic
        flour, and put it back in the pot, and let it cook properly. There are
        some people cooking slices of lemon with chickens and then put slices on
        them when are served. | 
| Cibarium contusum: Gallinam, vel Caponem
        percoquito, donec carnes bene mollescant, et in pila pulpam una cum
        ossibus contunde: quod si parum carnis fuerit, licebit etiam segmenta
        albissimi panis simul conterere. Tum una cum iure omnia per aeneum vas
        colatorium exprimes, modicum generosi vini, et croci, aromatumque
        quantum satis videbitur, adiicies, et coques aliquandiu, cum inferre
        volueris panem tostum subiicies, interdum ova extra testam in aqua cocta
        impones. Reliquias etiam Gallinarum, et Caponum a mensa, carnes scilicet
        cum ossibus aliqui contundunt, et ferculum parant: cui nonnulli elixum
        hepar agninum contusum adiiciunt. Hic cibus
        puerperis, et iis qui venam secuerint, convenit, ex ante dicto Stendelio. | Crushed
        dish: Cook a
        hen or a capon for a long time until the meats are quite soft and crush
        the pulp with the bones in a mortar: but if there is little meat it is
        possible to crush together some chunks of very white bread. Then strain
        the whole along with the broth through a bronze sieve, you will add some
        good wine, and a quantity of saffron and spices you think enough, and
        you will cook for some time, and when you will serve, place beneath
        toasted bread, sometimes you will place over shelled eggs cooked in
        water. Some also crush leftovers of hens and capons, that is, bones with
        meat, and prepare a course: to which some add lamb’s liver boiled and
        crushed. This food is suitable for those who have just born a child and
        for those who have been bled. From aforesaid Balthasar Staindl. | 
| In pastillum Gallinaceum ex Platina[10]: Cristas pullorum trifariam, iecuscula
        quadrifariam dividito: testiculos integros relinquito, laridum
        tessel<l>atim concidito, nec tundito: duas aut tres uncias
        vitulini adipis <minutatim
        concidito>, <aut
        loco adipis>[11]
        medullam
        bubulam, aut vitulinam addito. Zinziberis, cinnami, sacchari, quantum satis erit sumito.
        Haecque omnia cum cerasis acribus (acidis) ac siccis ad quadraginta
        misceto, inditoque in pastillum ad id apte ex farina subacta factum. In
        furno, aut <sub textu>[12]
        in foco decoqui
        potest. Semicoctum ubi fuerit, duo vitellos ovorum disfractos, modicum
        croci, et agrestae superinfundes. | For
        a chicken’s pie drawn
        from Platina: Divide in three parts the combs of the chickens and their
        livers in four parts: keep the testicles entire, cut up the lard into
        small squares and do not pound it: cut up into small morsels two or
        three ounces [around 50-75 g] of calf fat, or in place of fat add marrow
        of ox or calf. Take as much as enough of ginger, cinnamon and sugar. And
        mix all these things with about forty sour (acid) and dry cherries, and
        put them in a suitable wrap of pastry made with kneaded flour. This can
        be cooked in oven or on fire under a dish towel. When it is half cooked
        pour on two beaten egg yolks, some saffron and verjuice. | 
| Ius Gallinaceum cum amygdalis: Cape tibi
        selibram amygdalarum, tres ovorum vitellos exiguos, iecuscula Gallinarum,
        panis e simila ad modum duorum ovorum, cremae lactis, quantum semiobolo
        emitur, ius Gallinae veteris perfecte coctum. Tum amygdalas contusas cum
        iure percolando exprime, et da. Vel pone prius in iure sic parato pullum
        prius coctum, et modice simul effervere sinito, ut densiusculum fiat, et
        modicum cinnamomi<,> {cariophyllorum}
        <caryophyllorum>[13], salisque addito. Baltasar
        Stendelius. | Broth
        of chicken with almonds:
        Take half a pound [around 160 g] of almonds, three small egg's yolks,
        hen’s livers, extra fine bread corresponding to two eggs, as much as
        milk cream can be brought with half an obol | 
| Ex
        eodem ius viride pro Gallina, aut Pullo. Pyret<h>ro, samsucho,
        petroselino minutatim dissectis vinum affunde, simul agita, {saccarum}
        <saccaron>, et aromatis aliquid adde, et affunde iuri, in quo
        Gallina cocta est, nec amplius coquito, ne color viridis evanescat.
        Conditura pro Gallinis elixis: Gallinam elixam integram, vel in partes
        divisam, bene purgatam in ollam inde, permodicum aquae affunde cum pauco
        vino dulci, et butyri modicum adde, et pollinis aromaticis nonnihil de
        macere[14],
        cinnamomo, {cariophyllis} <caryophyllis>. Cura diligenter <ne>[15]
        diutius ad ignem maneat hoc ferculum, fit enim prorsus inutile. Tolles
        cum ad russum colorem Gallina vergit, et ius mediocre habet. Si dulce placuerit, {saccarum} <saccaron> per se, vel cum
        aromatibus adiicies. | A
        green broth for a hen or a young chicken, drawn from Balthasar Staindl. After Roman pellitory | 
| Aliud edulium de pullis vel Capis cum pane tosto
        etc. ex eodem. Ipse Germanice vocat Plutzte hu<e>ner. Pullos,
        aut Capos assos frustatim dissectos saccharo cum aromatibus condies, ac
        vino dulci perfundes, imponesque segmentis e pane albo tostis eodem vino
        dulci madentibus: frigidum impones. | Again
        from Balthasar Staindl Another
        food made with chickens or capons with toasted bread etc. He in
        German calls it plutzte huener. Season roasted and cut asunder
        chickens or capons with sugar along with spices and sprinkle them with
        sweet wine and place them on toasted slices of white bread soaked in the
        same sweet wine: you will serve cold. | 
[1]
    De honesta voluptate liber 6 cap. 16. (Aldrovandi). Il riferimento è
    tratto da Conrad Gessner. - In Libellus platine de honesta
    voluptate ac valitudine, Bononiae, per Johannem Antonium Platonidem,
    1499, questa ricetta si trova al capitolo 15.
[2]
    De honesta voluptate liber 6 cap. 17. (Aldrovandi). Il riferimento è
    tratto da Conrad Gessner. - In Libellus platine de honesta
    voluptate ac valitudine, Bononiae, per Johannem Antonium Platonidem,
    1499, questa ricetta si trova al capitolo 16. § Aldrovandi manco l’ha
    visto il testo di Platina. Ha visto solo quello di Conrad Gessner, che
    invece del platiniano refrigerat ha l’inesistente refrigeat.
    Historia animalium III
    (1555) pag. 389 :
    Et mox cap. 17. Pullus assus. Pullum bene depilatum, exinanitum et lotum
    assabis. asso, atque in patinam imposito, antequam refrige<r>at, aut
    succum mali medici, aut agrestam cum aqua rosacea, saccaro ac cinnamo bene
    trito infundes, convivisque appones. Hoc Bucino non displicet, qui acria
    (acida) simul ac dulcia appetit, ut bilem reprimat et corpus obeset. 
    § Conviene aggiungere che Aldrovandi manco deve aver fatto
    ricerche di cucina. Cita tutto quello che cita Gessner e basta, citando
    perciò - e ricitando - il tedesco Baltasar Staindl
:
    Et mox cap. 17. Pullus assus. Pullum bene depilatum, exinanitum et lotum
    assabis. asso, atque in patinam imposito, antequam refrige<r>at, aut
    succum mali medici, aut agrestam cum aqua rosacea, saccaro ac cinnamo bene
    trito infundes, convivisque appones. Hoc Bucino non displicet, qui acria
    (acida) simul ac dulcia appetit, ut bilem reprimat et corpus obeset. 
    § Conviene aggiungere che Aldrovandi manco deve aver fatto
    ricerche di cucina. Cita tutto quello che cita Gessner e basta, citando
    perciò - e ricitando - il tedesco Baltasar Staindl , tralasciando invece
    insigni italiani. Manco gli è passato per l’anticamera del cervello di
    riportare qualche ricetta di Bartolomeo Scappi
, tralasciando invece
    insigni italiani. Manco gli è passato per l’anticamera del cervello di
    riportare qualche ricetta di Bartolomeo Scappi , presunto Bolognese,
    conosciuto all’estero e non solo in Italia. Questo suggerimento mi è stato fornito da una persona competente, Marie
    Josèphe Moncorgé, in una e-mail del 16 settembre 2005: Le
    texte d'Aldrovandi, que vous m'avez envoyé, est très intéressant, car il
    donne une idée des auteurs qui sont considérés comme une référence à
    l'époque. Je suis donc très étonnée de voir qu'Aldrovandi, après avoir
    fait référence à Apicius pour l'époque antique, se contente de citer
    Platine et Staindl pour la période médiévale/Renaissance. A-t-il
    seulement copié le suisse Gessner? Dans ce cas, je comprend qu'Aldrovandi
    cite des auteurs allemands et des mots de vocabulaire culinaire allemand.
    Mais s'il a fait un travail personnel, comment expliquer que le savant qui a
    beaucoup vécu à Bologne ne cite pas les recettes du grand cuisinier du
    pape et originaire de Bologne: Bartolomeo Scappi (Opera, 1570)?
    Platine fait-il plus sérieux? C'est effectivement un intellectuel et non
    pas un cuisinier, bien que ses recettes sont celles du cuisinier Maestro
    Martino, ce qu'il reconnaît d'ailleurs. Encore merci pour ce texte, très
    intéressant.
, presunto Bolognese,
    conosciuto all’estero e non solo in Italia. Questo suggerimento mi è stato fornito da una persona competente, Marie
    Josèphe Moncorgé, in una e-mail del 16 settembre 2005: Le
    texte d'Aldrovandi, que vous m'avez envoyé, est très intéressant, car il
    donne une idée des auteurs qui sont considérés comme une référence à
    l'époque. Je suis donc très étonnée de voir qu'Aldrovandi, après avoir
    fait référence à Apicius pour l'époque antique, se contente de citer
    Platine et Staindl pour la période médiévale/Renaissance. A-t-il
    seulement copié le suisse Gessner? Dans ce cas, je comprend qu'Aldrovandi
    cite des auteurs allemands et des mots de vocabulaire culinaire allemand.
    Mais s'il a fait un travail personnel, comment expliquer que le savant qui a
    beaucoup vécu à Bologne ne cite pas les recettes du grand cuisinier du
    pape et originaire de Bologne: Bartolomeo Scappi (Opera, 1570)?
    Platine fait-il plus sérieux? C'est effectivement un intellectuel et non
    pas un cuisinier, bien que ses recettes sont celles du cuisinier Maestro
    Martino, ce qu'il reconnaît d'ailleurs. Encore merci pour ce texte, très
    intéressant.
[3]
    II,5 – de
    coctoneis – Coctonea dici cum de malis loquimur: et non coctona.
    Varronis ac Plinii auctoritate manifestum est: qui coctona inter ficus
    commemorant. [...] mala
    medica: quae vulgo narantia vocamus [...]. (Libellus platine de
    honesta voluptate ac valitudine, Bononiae, per Johannem Antonium
    Platonidem, 1499) § Probabilmente si tratta di un qui pro quo di
    Platina. La narantia dovrebbe etimologicamente corrispondere
    all’arancia , mentre il malum medicum fin dai tempi dei Romani
    corrispondeva al cedro
, mentre il malum medicum fin dai tempi dei Romani
    corrispondeva al cedro . Siccome per Platina il malum medicum è
    l’arancia e prescrive una spremuta di mali medici, è giocoforza
    tradurlo con arancia, anche se un antico Romano avrebbe inteso una spremuta
    di cedro.
. Siccome per Platina il malum medicum è
    l’arancia e prescrive una spremuta di mali medici, è giocoforza
    tradurlo con arancia, anche se un antico Romano avrebbe inteso una spremuta
    di cedro.
[4]
    La notizia è derivata da
    Conrad Gessner Historia Animalium III (1555)
    pag. 389 ,
    che a sua volta la deduce dal Platina: Hoc Bucino non displicet, qui acria
    (acida) simul ac dulcia appetit, ut bilem reprimat et corpus obeset. - It is
    difficult to determine whether this name is a mistake by Aldrovandi [by
    Platina!!!] for Dominicus Bucius, who wrote Quaesita III Medicinalia,
    juxta Hippocratis, et Galeni mentem examinata (ed. by A. Bucci, Venice,
    1551; another ed., Leyden, 1577). A certain Bucinense (Niccolò degli
    Angeli) edited the Scriptores Rei Rusticae
    (Florence,
    1515, 1521), but he is probably not referred to here. (Lind,
    1963) § Niccolò Angeli, detto Angelo Buccinese, insigne latinista del XVI
    secolo, di Bùcine in provincia di Arezzo, nel Valdarno di Sopra.
,
    che a sua volta la deduce dal Platina: Hoc Bucino non displicet, qui acria
    (acida) simul ac dulcia appetit, ut bilem reprimat et corpus obeset. - It is
    difficult to determine whether this name is a mistake by Aldrovandi [by
    Platina!!!] for Dominicus Bucius, who wrote Quaesita III Medicinalia,
    juxta Hippocratis, et Galeni mentem examinata (ed. by A. Bucci, Venice,
    1551; another ed., Leyden, 1577). A certain Bucinense (Niccolò degli
    Angeli) edited the Scriptores Rei Rusticae
    (Florence,
    1515, 1521), but he is probably not referred to here. (Lind,
    1963) § Niccolò Angeli, detto Angelo Buccinese, insigne latinista del XVI
    secolo, di Bùcine in provincia di Arezzo, nel Valdarno di Sopra.
[5]
    De honesta voluptate liber 6 cap. 9. (Aldrovandi). - In Libellus
    platine de honesta voluptate ac valitudine, Bononiae, per Johannem
    Antonium Platonidem, 1499, questa ricetta si trova al capitolo 10.
[6] Conrad
    Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 389 :
    Cum pulli in olla operta coquuntur, vel assantur potius in butyro,
    [...].
:
    Cum pulli in olla operta coquuntur, vel assantur potius in butyro,
    [...].
[7]
    Conrad Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 389 .
.
[8]
    L’aggettivo greco pniktós significa soffocato, strangolato, cotto in vaso ben chiuso, stufato.
[9]
    Conrad Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 389 :
    Et rursus ad idem, Pullos rite paratos in ollam inde, vinum et ius carnium
    affunde, cum modico salis et aromatici pollinis crocei.
:
    Et rursus ad idem, Pullos rite paratos in ollam inde, vinum et ius carnium
    affunde, cum modico salis et aromatici pollinis crocei.
[10]
    De honesta voluptate liber 6 cap. 38. (Aldrovandi). Il riferimento è
    tratto da Conrad Gessner. - In Libellus platine de honesta
    voluptate ac valitudine, Bononiae, per Johannem Antonium Platonidem,
    1499, questa ricetta si trova al capitolo 37.
[11] Il testo emendato è presente sia in Gessner che in Platina.
[12] Il testo emendato è presente sia in Gessner che in Platina.
[13]
    Conrad Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 390 :
    [...] et modicum cinnamomi, caryophyllorum salisque addito, Baltasar
    Stendelius.
:
    [...] et modicum cinnamomi, caryophyllorum salisque addito, Baltasar
    Stendelius.
[14] Il sostantivo greco
    neutro indeclinabile máker oppure mákeir indica in
    Dioscoride l’arillo profumato della noce
    moscata
 l’arillo profumato della noce
    moscata . (Lorenzo Rocci).
    Arillo è l’involucro che si sviluppa attorno all'ovulo dei vegetali a
    partire dal funicolo, di aspetto generalmente carnoso e che permane ad
    avvolgere il seme, in parte o completamente, come per esempio quello rosso,
    ricco di sostanze zuccherine del tasso
. (Lorenzo Rocci).
    Arillo è l’involucro che si sviluppa attorno all'ovulo dei vegetali a
    partire dal funicolo, di aspetto generalmente carnoso e che permane ad
    avvolgere il seme, in parte o completamente, come per esempio quello rosso,
    ricco di sostanze zuccherine del tasso o albero della morte, Taxus
    baccata. § In latino il vocabolo greco suona macir in Plinio Naturalis
    historia XII,32: Et  macir
    ex India advehitur, cortex rubens radicis magnae, nomine arboris suae. §
    Pierandrea Mattioli
 o albero della morte, Taxus
    baccata. § In latino il vocabolo greco suona macir in Plinio Naturalis
    historia XII,32: Et  macir
    ex India advehitur, cortex rubens radicis magnae, nomine arboris suae. §
    Pierandrea Mattioli fa una lunga disquisizione a proposito
    dell’identificazione sia del máker di Dioscoride che
    dell’equivalente macir di Plinio, ma per brevità accettiamo quanto
    riferito da Lorenzo Rocci, e accettiamo macere invece di macir,
    in quanto macer viene declinato da Mattioli come sostantivo latino
    maschile. § In italiano macir si è trasformato in macis, che è il
    nome commerciale dell'involucro carnoso – dell’arillo - che avvolge il
    seme della noce moscata: da fresco ha colore rosso vivo e diventa giallo
    rossastro quand'è essiccato.
 fa una lunga disquisizione a proposito
    dell’identificazione sia del máker di Dioscoride che
    dell’equivalente macir di Plinio, ma per brevità accettiamo quanto
    riferito da Lorenzo Rocci, e accettiamo macere invece di macir,
    in quanto macer viene declinato da Mattioli come sostantivo latino
    maschile. § In italiano macir si è trasformato in macis, che è il
    nome commerciale dell'involucro carnoso – dell’arillo - che avvolge il
    seme della noce moscata: da fresco ha colore rosso vivo e diventa giallo
    rossastro quand'è essiccato.
[15] Conrad
    Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 390 :
    Cura diligenter ne diutius ad ignem maneat hoc ferculum.
:
    Cura diligenter ne diutius ad ignem maneat hoc ferculum.