Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est 
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
| Aliter[1] conchicla farsilis, sive conchiclatus
        pullus, vel porcellus: Exossas [296]
        pullum a pectore, femora eius {iunges}
        <iungis> in porrectum, surculo alligas et impensam paras, et
        facies alternis pisam lotam, cerebella, lucanicas, et caetera: teres
        piper, ligusticum, origanum, et Zinziber. Liquamen suffundis, passo{,} et vino temperabis.
        Facies ut ferveat, et cum ferbuerit, mittis modice, et {pisam}
        <impensam> cum condieris, alternis in pullo componis, omento tegis,
        et in operculo deponis, et in furnum mittis, ut coquantur paulatim, et
        inferes. | Apicius | 
| Apud eundem item alibi[2] istos leges apparatus. In pullo elixo
        ius crudum. Adiicies in mortarium anethi semen, mentham siccam, laseris
        radicem, suffundis acetum, adiicies caryotam: refundis liquamen, sinapis
        modicum, et oleum: defruto temperas, et sic mittis {in
        pullum anethatum.
        Aliter pullus}. <Pullum anethatum:> Mellis modice liquamine
        temperabis. {Lavas} <Levas> pullum coctum, et sabano mundo siccas,
        charaxas,
        <et ius scissuris infundis, ut combibat: et cum conbiberit, assabis,
        et suo sibi iure pinnis tangis>, piper asperges, et inferes. | Still
        in his treatise in another chapter you can read the following recipes. Raw
        broth in boiled chicken. You will put in a mortar dill seed | 
| Pullus Parthicus[3]. Pullum aperies a navi (de hac parte
        alibi[4] nostram aperuimus sententiam) et in
        quadrato ornas: teres piper, ligusticum, carei modicum, suffundis
        liquamen, vino temperas, componis in cumana pullum, et condituram super
        pullum facies: laser, et vinum {inter illas} <in tepida>[5] dissolvis, et in pullum mittis simul, et
        coques, piper asperges, et inferes. | Parthian | 
| Pullus oxyzomus[6]: Olei acetabulum maiorem satis modice,
        liquaminis acetabulum minorem, aceti acetabulum perquam minorem, piperis
        scrupulos sex<,> petroselinum, porri fasciculum. | Chicken
        in hot sauce: A
        rather large acetabulum - goblet for vinegar - of oil in restrained
        quantity, a smaller acetabulum of fish sauce, a further smaller
        acetabulum of vinegar, six scruples [around 7 g] of pepper, parsley, a
        posy of leek | 
| Pullus laseratus[7]. Aperies a navi, lavabis, ornabis, et in
        cumana ponis: teres piper, ligusticum, {laser, vinum} <laser
        vivum>[8], suffundis liquamen: vino, et liquamine
        temperabis, et mittis pullum: coctus si fuerit pipere aspersum inferes. | Chicken
        with silphium:
        You will open it starting from belly, then wash it, garnish and put
        it in an earthenware of Cuma: mince pepper, lovage, fresh silphium,
        sprinkle sauce of fish: you will season it with wine and fish sauce, and
        cook the chicken: when cooked, after a sprinkling of pepper dish it. | 
| Pullus elixus cum cucurbitis elixis[9]. Iure suprascripto addito sinapi
        perfundis, et inferes. | Boiled
        chicken with boiled pumpkins. After aforesaid broth has been added, pour on mustard and dish. | 
| Pullus
        elixus cum colocasiis elixis[10]:
        Suprascripto iure perfundis, et inferes. | Boiled
        chicken with boiled taros | 
| {Facit}
        <Facis>[11] et in elixum cum olivis colymbadibus non
        valde (impletum) ita ut laxamentum habeat, nec dissiliat dum coquitur in
        olla: submissum in sportellam cum bullierit, frequenter lavas, et ponis,
        ne dissiliat. | You
        can also boil it, not too much (stuffed) with marinated olives so that
        there is some empty room and it doesn't break while cooking in pot:
        placed in a small basket after had boiled, you wash it several times and
        put it back so that it doesn't break. | 
| Pullus Varianus[12] (a Vario[13] Heliogabalo fortassis, alias Vardanus) Pullum
        coque iure hoc: liquamine, oleo, vino, fasciculum porri, coriandri,
        satureiae, cum {con}coctus[14] fuerit, teres piper, nucleos cyath{i}os
        duos, et ius de suo sibi suffundis, et fasciculos proijcies, lacte
        temperas, et reexinanies in mortarium supra pullum, ut ferveat: obligas
        cum albamentis ovorum tritis, ponis in lance, et iure supradicto
        perfundis. Hoc
        ius candidum appellatur. | Chicken
        à la Varius (perhaps
        from Varius Heliogabalus | 
| Pullus Frontonianus[15]. Pullum praedura<,> condies
        liquamine oleo mixto, cui mittis fasciculum anethi, porri, satureiae, et
        coriandri viridis, et coques, ubi coctus fuerit, levabis< >eum<,>
        in lance{,} {de fruto} <defruto> perfundes, piper asperges, et
        inferes. | Chicken
        à la Fronto [Marcus
        Cornelius Fronto? | 
| Pullus tractogalatus[16] (a {tracte} <tracta>[17], et lacte quibus condiebatur, ut Humelbergius
        exponit). Pullum coques liquamine, oleo, vino cui mittis fasciculum
        coriandri, caepam: deinde cum coctus fuerit, levabis eum de iure suo, et
        mittis in cacabum novum lac, et salem modicum: mel, et aquae minimum, id
        est tertiam partem, ponis ad ignem lentum, ut tepescat: tractum
        confringis, et mittis paulatim, assidue agitas, ne uratur, pullum illic
        mittis integrum, vel carptum, versabis in lance, quem perfundes iure
        tali: piper, ligusticum, origanum: suffundis mel, et defrutum modicum,
        et ius de suo sibi temperas in cacabulo: facies, ut bulliat: cum
        bullierit, amylo obligas, et inferes. | Chicken
        with milk (tractogalatus
        from tracta, puff pastry, and lac, milk, by which it was
        seasoned, as Gabriel Hummelberg | 
| Pullus farsilis[18]. Pullum sic, ne aliquid in eo remaneat,
        a cervice expedies, teres piper, ligusticum, Zinziber, pulpam caesam,
        alicam elixam, teres cerebellum ex iure coctum: ova confringis, et
        commisces, ut unum corpus efficias, liquamine temperas, et oleum modice
        mittis, piper integrum, nucleos abundantes, fac impensam, ac imples
        pullum, vel procellum ita ut laxamentum habeat. Similiter et in capo facies. Accipies pullum, et
        ornas, ut supra: aperis illum a pectore, et omnibus eiectis coques. | Stuffed
        chicken: You
        will prepare the chicken starting from the neck so that nothing remains
        in it, mince pepper, lovage, ginger, chopped meat, boiled emmer | 
| Pullus {L}<l>eucozomus[19]. Accipias
        aquam, et oleum Hispanum abundans, agitatur, ut ex se ambulet, et
        humorem consumat; postea cum coctus fuerit, quodcunque olei remanserit,
        inde levas, piper asperges, et inferes. | Chicken
        in white sauce:
        You have to take water and plenty of Spanish oil, it is shaken so
        that it flows alone and hides the water; then, when cooked, whatever
        quantity of oil will be there, you remove it from there, sprinkle it
        with pepper and dish. | 
| Haec omnia Apicius, qui etiam quod omiseram,
        primum haec scripserat. In
        Isicia de pullo[20]:
        Olei floris libra una, liquaminis quartarium, piperis semuncia. Aliter de pullo[21]. Piperis grana triginta, et unum conteres,
        mittis liquaminis optimi calicem, {caraeni} <caroeni> tantundem,
        aquae XI. mittes, et ad vaporem ignis pones{:}<.> | Apicius
        provides all these recipes, who in first place also wrote what follows
        and which I omitted. Sausages of
        chicken: A pound [327.45 g] of best oil, a fourth of sextarius
        [125 ml] of fish sauce, one-half ounce [13.64 g] of pepper. Another
        kind of sausages of chicken: You will mince thirty-one grains
        of pepper, add a goblet of best fish sauce and the same of cooked wine,
        you will pour eleven goblets of water and will place on the smoke of a
        fire. | 
| Isicia[22] de Pavo primum locum habent, ita si fricta
        fuerint, ut callum vincant: secundum Isicia de Phasianis, tertium de
        cuniculis, quartum de pullis. | The
        sausages of peacock have the top position if fried so as to lose
        hardness: the second place belongs to pheasant sausages | 
| Aliter[23] (Isicium amylatum). Ossicula de pullis
        expromas, deinde mittis in cacabum porros, anethum, salem, cum cocta
        fuerint, addes piper, apii semen, deinde orindam (forte oryzam cuius,
        et paulo ante meminerat in simili Isicio amylato. Sed Humelbergius ex
        Hesychio orindam interpretatur semen simile sesamae, etc.) infusam
        teres: addes liquamen, et passum, vel defrutum, omnia misces, et cum
        isiciis inferes. | Another
        recipe (Sausage with starch):
        You have to remove the little bones from chickens, then put in a pot
        leeks, dill, salt, when cooked you will add pepper, fennel seed | 
| Dipnosophistis apud Athenaeum[24] Gallus cum oxyliparo
        apponitur. Γαλεούς καὶ βατίδας ὅσα τε τῶν γενῶν ἐν ὀξυλιπάρῳ τρίμματι σκευάζεται, inquit ibi Timocles
        comicus{:}<.> Est autem forte oxyliparum trimma[25] seu condimentum idem, aut simile quale
        supra in pullo {oryzomo} <oxyzomo> Apicius descripsit, quod
        conficitur aceto, liquamine, et oleo, quae lipara, id est pinguia sunt. Sed
        Hermolaus, sese invenisse, ait, oxyliparon genus esse iuris, in quo
        raiae, et caeteri eius naturae pisces mandi soleant. | In
        Athenaeus | 
| Egregia
        quaedam condimenta pro pullis coctis describit Antonius
        G<u>ainerius[26]
        <in> capite de restaurando appetitu. | Antonio
        Guainerio | 
[1] Apicio De re coquinaria
    V,4,6: Aliter conchicla: conchiclatus pullus vel porcellus: exossas pullum a
    pectore, femora eius iungis in porrectum, surculo alligas, et impensam [conchicla
    farsilis] paras. et farcies alternis pisam lotam, cerebella, lucanicas et
    cetera. teres ‹piper,› ligusticum, origanum et gingiber, liquamen
    suffundis, passo et vino temperabis. facies ut ferveat, et, cum ferbuerit,
    mittis modice. et impensam cum condieris, alternis in pullo componis, omento
    tegis et in operculo deponis et in furnum mittis, ut coquantur paulatim, et
    inferes. (www.fh-augsburg.de) § Conrad Gessner Historia Animalium III
    (1555) pag. 387-388 : Aliter conchicla farsilis, sive conchiclatus pullus
    vel porcellus: Exossas pullum a pectore, femora eius iungis in porrectum,
    surculo alligas, et impensam paras, et facies alternis pisam lotam, [388]
    cerebella, lucanicas, et caetera, teres piper, ligusticum, origanum et
    zingiber. liquamen suffundis, passo et vino temperabis. facies ut ferveat.
    et cum ferbuerit, mittis modice et pisam cum condieris, alternis in pullo
    componis, omento tegis, et in operculo deponis, et in furnum mittis ut
    coquantur paulatim, et inferes.
: Aliter conchicla farsilis, sive conchiclatus pullus
    vel porcellus: Exossas pullum a pectore, femora eius iungis in porrectum,
    surculo alligas, et impensam paras, et facies alternis pisam lotam, [388]
    cerebella, lucanicas, et caetera, teres piper, ligusticum, origanum et
    zingiber. liquamen suffundis, passo et vino temperabis. facies ut ferveat.
    et cum ferbuerit, mittis modice et pisam cum condieris, alternis in pullo
    componis, omento tegis, et in operculo deponis, et in furnum mittis ut
    coquantur paulatim, et inferes.
[2]
    De re coquinaria VI,9,1.a.-1.b.: 1.a. In pullo elixo ius crudum:
    adicies in mortarium anethi semen, mentam siccam, laseris radicem, suffundis
    acetum, adicies caryotam, refundis liquamen, sinapis modicum et oleum,
    defrito temperas et sic mittis. - 1,b. Pullum anethatum: mellis modice,
    liquamine temperabis. levas pullum coctum et sabano mundo siccas, caraxas et
    ius scissuris infundis, ut combibat, et cum combiberit, assabis et suo sibi
    iure pinnis tangis. piper aspersum inferes. (www.fh-augsburg.de) § Conrad
    Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 388 : In pullo
    elixo ius crudum. Adiicies in mortarium anethi semen, mentam siccam, laseris
    radicem: suffundis acetum: adiicies caryotam: refundis liquamen, sinapis
    modicum et oleum: defruto temperas, et sic mittis in pullum, anethatum.
    Aliter pullus. Mellis modice, liquamine temperabis. {Lavas}
    <Levas> pullum coctum, et
    sabano mundo ficcas, charaxas, et ius scissuris infundis, ut combibat: et
    cum conbiberit, assabis, et suo sibi iure {pertangis} <pinnis tangis>,
    piper asperges et inferes.
: In pullo
    elixo ius crudum. Adiicies in mortarium anethi semen, mentam siccam, laseris
    radicem: suffundis acetum: adiicies caryotam: refundis liquamen, sinapis
    modicum et oleum: defruto temperas, et sic mittis in pullum, anethatum.
    Aliter pullus. Mellis modice, liquamine temperabis. {Lavas}
    <Levas> pullum coctum, et
    sabano mundo ficcas, charaxas, et ius scissuris infundis, ut combibat: et
    cum conbiberit, assabis, et suo sibi iure {pertangis} <pinnis tangis>,
    piper asperges et inferes.
[3]
    VI,9,2.
[4]
    A pagina 196 .
.
[5]
    Conrad Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 388 :
    laser et vinum inter illas dissolvis,[...] - www.fh-augsburg.de: laser [et]
    vivum in tepida dissolvis,[...].
:
    laser et vinum inter illas dissolvis,[...] - www.fh-augsburg.de: laser [et]
    vivum in tepida dissolvis,[...].
[6]
    VI,9,3.
[7]
    VI,9,5.
[8]
    Conrad
    Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 388 :
    ligusticum,
    laser, vinum:[...] - www.fh-augsburg.de: laser vivum, [...].
:
    ligusticum,
    laser, vinum:[...] - www.fh-augsburg.de: laser vivum, [...].
[9]
    VI,9,9.
[10]
    VI,9,10.
[11]
    VI,9,11. - www.fh-augsburg.de: Facis et in elixa[...]. – Conrad Gessner Historia
    Animalium III (1555) pag. 388 : {Facit} <Facis>
    et in elixum cum olivis colymbadibus non valde (impletum,) ita ut
    laxamentum habeat, ne dissiliat dum coquitur in olla: submissum in
    sportellam cum bullierit, frequenter lavas et ponis ne dissiliat.
: {Facit} <Facis>
    et in elixum cum olivis colymbadibus non valde (impletum,) ita ut
    laxamentum habeat, ne dissiliat dum coquitur in olla: submissum in
    sportellam cum bullierit, frequenter lavas et ponis ne dissiliat.
[12]
    VI,9,12.
[13]
    Lampridio Elagabalus o Heliogabalus (Marcus Aurelius
    Antoninus) I.1: Vitam Heliogabali Antonini, qui Varius etiam dictus
    est,[...]
 Elagabalus o Heliogabalus (Marcus Aurelius
    Antoninus) I.1: Vitam Heliogabali Antonini, qui Varius etiam dictus
    est,[...]
[14]
    www.fh-augsburg.de & Conrad Gessner: ...
    cum coctus fuerit...
[15]
    VI,9,13. - www.fh-augsburg.de: ubi coctus fuerit, levabis eum, in
    lance defruto...
[16]
    VI,9,14.
[17]
    Conrad Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 388 : Pullus
    tractogalatus, (a tracta et lacte quibus condiebatur, Humelbergius.)
: Pullus
    tractogalatus, (a tracta et lacte quibus condiebatur, Humelbergius.)
[18]
    VI,9,15.
[19]
    VI,9,16.
[20]
    II,2,3.
[21]
    II,2,4.
[22]
    II,2,6.
[23]
    II,2,9.
[24]
    Liber 8. (Aldrovandi) – Si tratta in realtà del libro IX,34,385a. §
    Giustamente Lind (1963) dà questa referenza - 9.385
    - e sottolinea che gallus è un
    qui pro quo: il testo greco dice Galeoús,
    che è l’accusativo
    plurale di galeós, il pescecane. §
    L’errore della citazione proviene, come è
    ovvio, da Conrad Gessner
    Historia Animalium III (1555) pag. 388 : Gallus cum
    oxyliparo apponitur Dipnosophistis apud Athenaeum lib. 8. [...] idem aut
    simile quale supra in pullo oxyzomo Apicius descripsit,[...].
: Gallus cum
    oxyliparo apponitur Dipnosophistis apud Athenaeum lib. 8. [...] idem aut
    simile quale supra in pullo oxyzomo Apicius descripsit,[...].
[25] Il sostantivo greco neutro trîmma – da tríbø, trebbiare, tritare – è una cosa logorata, una raschiatura, una salsa, frammenti di qualcosa.
[26]
    L’errore della citazione proviene, come è ovvio,
    da Conrad Gessner Historia Animalium III
    (1555) pag. 389 : Egregia quaedam condimenta pro pullis coctis describit
    Ant. Gainerius in capite de restaurando appetitu.
: Egregia quaedam condimenta pro pullis coctis describit
    Ant. Gainerius in capite de restaurando appetitu.