Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
Aliter[1] conchicla farsilis, sive conchiclatus
pullus, vel porcellus: Exossas [296]
pullum a pectore, femora eius {iunges}
<iungis> in porrectum, surculo alligas et impensam paras, et
facies alternis pisam lotam, cerebella, lucanicas, et caetera: teres
piper, ligusticum, origanum, et Zinziber. Liquamen suffundis, passo{,} et vino temperabis.
Facies ut ferveat, et cum ferbuerit, mittis modice, et {pisam}
<impensam> cum condieris, alternis in pullo componis, omento tegis,
et in operculo deponis, et in furnum mittis, ut coquantur paulatim, et
inferes. |
Apicius |
Apud eundem item alibi[2] istos leges apparatus. In pullo elixo
ius crudum. Adiicies in mortarium anethi semen, mentham siccam, laseris
radicem, suffundis acetum, adiicies caryotam: refundis liquamen, sinapis
modicum, et oleum: defruto temperas, et sic mittis {in
pullum anethatum.
Aliter pullus}. <Pullum anethatum:> Mellis modice liquamine
temperabis. {Lavas} <Levas> pullum coctum, et sabano mundo siccas,
charaxas,
<et ius scissuris infundis, ut combibat: et cum conbiberit, assabis,
et suo sibi iure pinnis tangis>, piper asperges, et inferes. |
Still
in his treatise in another chapter you can read the following recipes. Raw
broth in boiled chicken. You will put in a mortar dill seed |
Pullus Parthicus[3]. Pullum aperies a navi (de hac parte
alibi[4] nostram aperuimus sententiam) et in
quadrato ornas: teres piper, ligusticum, carei modicum, suffundis
liquamen, vino temperas, componis in cumana pullum, et condituram super
pullum facies: laser, et vinum {inter illas} <in tepida>[5] dissolvis, et in pullum mittis simul, et
coques, piper asperges, et inferes. |
Parthian |
Pullus oxyzomus[6]: Olei acetabulum maiorem satis modice,
liquaminis acetabulum minorem, aceti acetabulum perquam minorem, piperis
scrupulos sex<,> petroselinum, porri fasciculum. |
Chicken
in hot sauce: A
rather large acetabulum - goblet for vinegar - of oil in restrained
quantity, a smaller acetabulum of fish sauce, a further smaller
acetabulum of vinegar, six scruples [around 7 g] of pepper, parsley, a
posy of leek |
Pullus laseratus[7]. Aperies a navi, lavabis, ornabis, et in
cumana ponis: teres piper, ligusticum, {laser, vinum} <laser
vivum>[8], suffundis liquamen: vino, et liquamine
temperabis, et mittis pullum: coctus si fuerit pipere aspersum inferes. |
Chicken
with silphium:
You will open it starting from belly, then wash it, garnish and put
it in an earthenware of Cuma: mince pepper, lovage, fresh silphium,
sprinkle sauce of fish: you will season it with wine and fish sauce, and
cook the chicken: when cooked, after a sprinkling of pepper dish it. |
Pullus elixus cum cucurbitis elixis[9]. Iure suprascripto addito sinapi
perfundis, et inferes. |
Boiled
chicken with boiled pumpkins. After aforesaid broth has been added, pour on mustard and dish. |
Pullus
elixus cum colocasiis elixis[10]:
Suprascripto iure perfundis, et inferes. |
Boiled
chicken with boiled taros |
{Facit}
<Facis>[11] et in elixum cum olivis colymbadibus non
valde (impletum) ita ut laxamentum habeat, nec dissiliat dum coquitur in
olla: submissum in sportellam cum bullierit, frequenter lavas, et ponis,
ne dissiliat. |
You
can also boil it, not too much (stuffed) with marinated olives so that
there is some empty room and it doesn't break while cooking in pot:
placed in a small basket after had boiled, you wash it several times and
put it back so that it doesn't break. |
Pullus Varianus[12] (a Vario[13] Heliogabalo fortassis, alias Vardanus) Pullum
coque iure hoc: liquamine, oleo, vino, fasciculum porri, coriandri,
satureiae, cum {con}coctus[14] fuerit, teres piper, nucleos cyath{i}os
duos, et ius de suo sibi suffundis, et fasciculos proijcies, lacte
temperas, et reexinanies in mortarium supra pullum, ut ferveat: obligas
cum albamentis ovorum tritis, ponis in lance, et iure supradicto
perfundis. Hoc
ius candidum appellatur. |
Chicken
à la Varius (perhaps
from Varius Heliogabalus |
Pullus Frontonianus[15]. Pullum praedura<,> condies
liquamine oleo mixto, cui mittis fasciculum anethi, porri, satureiae, et
coriandri viridis, et coques, ubi coctus fuerit, levabis< >eum<,>
in lance{,} {de fruto} <defruto> perfundes, piper asperges, et
inferes. |
Chicken
à la Fronto [Marcus
Cornelius Fronto? |
Pullus tractogalatus[16] (a {tracte} <tracta>[17], et lacte quibus condiebatur, ut Humelbergius
exponit). Pullum coques liquamine, oleo, vino cui mittis fasciculum
coriandri, caepam: deinde cum coctus fuerit, levabis eum de iure suo, et
mittis in cacabum novum lac, et salem modicum: mel, et aquae minimum, id
est tertiam partem, ponis ad ignem lentum, ut tepescat: tractum
confringis, et mittis paulatim, assidue agitas, ne uratur, pullum illic
mittis integrum, vel carptum, versabis in lance, quem perfundes iure
tali: piper, ligusticum, origanum: suffundis mel, et defrutum modicum,
et ius de suo sibi temperas in cacabulo: facies, ut bulliat: cum
bullierit, amylo obligas, et inferes. |
Chicken
with milk (tractogalatus
from tracta, puff pastry, and lac, milk, by which it was
seasoned, as Gabriel Hummelberg |
Pullus farsilis[18]. Pullum sic, ne aliquid in eo remaneat,
a cervice expedies, teres piper, ligusticum, Zinziber, pulpam caesam,
alicam elixam, teres cerebellum ex iure coctum: ova confringis, et
commisces, ut unum corpus efficias, liquamine temperas, et oleum modice
mittis, piper integrum, nucleos abundantes, fac impensam, ac imples
pullum, vel procellum ita ut laxamentum habeat. Similiter et in capo facies. Accipies pullum, et
ornas, ut supra: aperis illum a pectore, et omnibus eiectis coques. |
Stuffed
chicken: You
will prepare the chicken starting from the neck so that nothing remains
in it, mince pepper, lovage, ginger, chopped meat, boiled emmer |
Pullus {L}<l>eucozomus[19]. Accipias
aquam, et oleum Hispanum abundans, agitatur, ut ex se ambulet, et
humorem consumat; postea cum coctus fuerit, quodcunque olei remanserit,
inde levas, piper asperges, et inferes. |
Chicken
in white sauce:
You have to take water and plenty of Spanish oil, it is shaken so
that it flows alone and hides the water; then, when cooked, whatever
quantity of oil will be there, you remove it from there, sprinkle it
with pepper and dish. |
Haec omnia Apicius, qui etiam quod omiseram,
primum haec scripserat. In
Isicia de pullo[20]:
Olei floris libra una, liquaminis quartarium, piperis semuncia. Aliter de pullo[21]. Piperis grana triginta, et unum conteres,
mittis liquaminis optimi calicem, {caraeni} <caroeni> tantundem,
aquae XI. mittes, et ad vaporem ignis pones{:}<.> |
Apicius
provides all these recipes, who in first place also wrote what follows
and which I omitted. Sausages of
chicken: A pound [327.45 g] of best oil, a fourth of sextarius
[125 ml] of fish sauce, one-half ounce [13.64 g] of pepper. Another
kind of sausages of chicken: You will mince thirty-one grains
of pepper, add a goblet of best fish sauce and the same of cooked wine,
you will pour eleven goblets of water and will place on the smoke of a
fire. |
Isicia[22] de Pavo primum locum habent, ita si fricta
fuerint, ut callum vincant: secundum Isicia de Phasianis, tertium de
cuniculis, quartum de pullis. |
The
sausages of peacock have the top position if fried so as to lose
hardness: the second place belongs to pheasant sausages |
Aliter[23] (Isicium amylatum). Ossicula de pullis
expromas, deinde mittis in cacabum porros, anethum, salem, cum cocta
fuerint, addes piper, apii semen, deinde orindam (forte oryzam cuius,
et paulo ante meminerat in simili Isicio amylato. Sed Humelbergius ex
Hesychio orindam interpretatur semen simile sesamae, etc.) infusam
teres: addes liquamen, et passum, vel defrutum, omnia misces, et cum
isiciis inferes. |
Another
recipe (Sausage with starch):
You have to remove the little bones from chickens, then put in a pot
leeks, dill, salt, when cooked you will add pepper, fennel seed |
Dipnosophistis apud Athenaeum[24] Gallus cum oxyliparo
apponitur. Γαλεούς καὶ βατίδας ὅσα τε τῶν γενῶν ἐν ὀξυλιπάρῳ τρίμματι σκευάζεται, inquit ibi Timocles
comicus{:}<.> Est autem forte oxyliparum trimma[25] seu condimentum idem, aut simile quale
supra in pullo {oryzomo} <oxyzomo> Apicius descripsit, quod
conficitur aceto, liquamine, et oleo, quae lipara, id est pinguia sunt. Sed
Hermolaus, sese invenisse, ait, oxyliparon genus esse iuris, in quo
raiae, et caeteri eius naturae pisces mandi soleant. |
In
Athenaeus |
Egregia
quaedam condimenta pro pullis coctis describit Antonius
G<u>ainerius[26]
<in> capite de restaurando appetitu. |
Antonio
Guainerio |
[1] Apicio De re coquinaria
V,4,6: Aliter conchicla: conchiclatus pullus vel porcellus: exossas pullum a
pectore, femora eius iungis in porrectum, surculo alligas, et impensam [conchicla
farsilis] paras. et farcies alternis pisam lotam, cerebella, lucanicas et
cetera. teres ‹piper,› ligusticum, origanum et gingiber, liquamen
suffundis, passo et vino temperabis. facies ut ferveat, et, cum ferbuerit,
mittis modice. et impensam cum condieris, alternis in pullo componis, omento
tegis et in operculo deponis et in furnum mittis, ut coquantur paulatim, et
inferes. (www.fh-augsburg.de) § Conrad Gessner Historia Animalium III
(1555) pag. 387-388: Aliter conchicla farsilis, sive conchiclatus pullus
vel porcellus: Exossas pullum a pectore, femora eius iungis in porrectum,
surculo alligas, et impensam paras, et facies alternis pisam lotam, [388]
cerebella, lucanicas, et caetera, teres piper, ligusticum, origanum et
zingiber. liquamen suffundis, passo et vino temperabis. facies ut ferveat.
et cum ferbuerit, mittis modice et pisam cum condieris, alternis in pullo
componis, omento tegis, et in operculo deponis, et in furnum mittis ut
coquantur paulatim, et inferes.
[2]
De re coquinaria VI,9,1.a.-1.b.: 1.a. In pullo elixo ius crudum:
adicies in mortarium anethi semen, mentam siccam, laseris radicem, suffundis
acetum, adicies caryotam, refundis liquamen, sinapis modicum et oleum,
defrito temperas et sic mittis. - 1,b. Pullum anethatum: mellis modice,
liquamine temperabis. levas pullum coctum et sabano mundo siccas, caraxas et
ius scissuris infundis, ut combibat, et cum combiberit, assabis et suo sibi
iure pinnis tangis. piper aspersum inferes. (www.fh-augsburg.de) § Conrad
Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 388: In pullo
elixo ius crudum. Adiicies in mortarium anethi semen, mentam siccam, laseris
radicem: suffundis acetum: adiicies caryotam: refundis liquamen, sinapis
modicum et oleum: defruto temperas, et sic mittis in pullum, anethatum.
Aliter pullus. Mellis modice, liquamine temperabis. {Lavas}
<Levas> pullum coctum, et
sabano mundo ficcas, charaxas, et ius scissuris infundis, ut combibat: et
cum conbiberit, assabis, et suo sibi iure {pertangis} <pinnis tangis>,
piper asperges et inferes.
[3]
VI,9,2.
[4]
A pagina 196.
[5]
Conrad Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 388:
laser et vinum inter illas dissolvis,[...] - www.fh-augsburg.de: laser [et]
vivum in tepida dissolvis,[...].
[6]
VI,9,3.
[7]
VI,9,5.
[8]
Conrad
Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 388:
ligusticum,
laser, vinum:[...] - www.fh-augsburg.de: laser vivum, [...].
[9]
VI,9,9.
[10]
VI,9,10.
[11]
VI,9,11. - www.fh-augsburg.de: Facis et in elixa[...]. – Conrad Gessner Historia
Animalium III (1555) pag. 388: {Facit} <Facis>
et in elixum cum olivis colymbadibus non valde (impletum,) ita ut
laxamentum habeat, ne dissiliat dum coquitur in olla: submissum in
sportellam cum bullierit, frequenter lavas et ponis ne dissiliat.
[12]
VI,9,12.
[13]
Lampridio Elagabalus o Heliogabalus (Marcus Aurelius
Antoninus) I.1: Vitam Heliogabali Antonini, qui Varius etiam dictus
est,[...]
[14]
www.fh-augsburg.de & Conrad Gessner: ...
cum coctus fuerit...
[15]
VI,9,13. - www.fh-augsburg.de: ubi coctus fuerit, levabis eum, in
lance defruto...
[16]
VI,9,14.
[17]
Conrad Gessner Historia Animalium III (1555) pag. 388: Pullus
tractogalatus, (a tracta et lacte quibus condiebatur, Humelbergius.)
[18]
VI,9,15.
[19]
VI,9,16.
[20]
II,2,3.
[21]
II,2,4.
[22]
II,2,6.
[23]
II,2,9.
[24]
Liber 8. (Aldrovandi) – Si tratta in realtà del libro IX,34,385a. §
Giustamente Lind (1963) dà questa referenza - 9.385
- e sottolinea che gallus è un
qui pro quo: il testo greco dice Galeoús,
che è l’accusativo
plurale di galeós, il pescecane. §
L’errore della citazione proviene, come è
ovvio, da Conrad Gessner
Historia Animalium III (1555) pag. 388: Gallus cum
oxyliparo apponitur Dipnosophistis apud Athenaeum lib. 8. [...] idem aut
simile quale supra in pullo oxyzomo Apicius descripsit,[...].
[25] Il sostantivo greco neutro trîmma – da tríbø, trebbiare, tritare – è una cosa logorata, una raschiatura, una salsa, frammenti di qualcosa.
[26]
L’errore della citazione proviene, come è ovvio,
da Conrad Gessner Historia Animalium III
(1555) pag. 389: Egregia quaedam condimenta pro pullis coctis describit
Ant. Gainerius in capite de restaurando appetitu.