Ulisse Aldrovandi
Ornithologiae tomus alter - 1600
Liber
Decimusquartus
qui
est 
de Pulveratricibus Domesticis
Book
14th
concerning
domestic
dust bathing fowls
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
| Lac
        Gallinaceum ὀρνίθων
        γάλα, dicitur
        in opulentos, et quibus quidvis rerum suppeditat, ut copiae cornu, aut
        dicitur de raris inventu, atque ob id pretiosis, ut sit hyperbole
        significans nihil omnino deesse. Plinius in praefatione historiae mundi,
        irridens Graecorum deliciosas quasdam, et magnificas inscriptiones. {Cerion} <Cerium – Κηρίον>[1], inquit,
        inscripserunt, quod volebant
        intelligi favum, alii κέρας
        Ἀμαλθείας,
        
        quod copiae cornu, velut lactis Gallinacei sperare possis in volumine
        haustum.  Meminit
        eiusdem Aristophanes[2]. Ἐγὼ γὰρ
        οὐδ’ἂν
        ὀρνίθων γάλα Ἀντὶ τοῦ
        βίου λάβοιμ’ἂν
        οὗ με νῦν
        ἀποστερεῖς,
        id est. Non
        lac Hercule Gallinaceum Hacce
        pro vita capiam, quam mi adimis in praesentia. Eustathius[3]
        citat hoc adagium ex Anaxagorae {fabula} <Physicis>[4],
        cui titulus Ὠά. | Orníthøn gála, milk of hens, is said towards the rich
        people and for those having anything superabundant, as the cornucopia Egø gàr oud’àn orníthøn gála Antì
        toû bíou láboim’àn oû me nûn apostereîs, that is:  By
        Hercules, I won’t take milk of hen for
        this life, of which you now deprive me. Eustathius | 
| Legitur
        et aliud apud eundem Aristophanem[5]
        hoc modo: Δώσομεν ὑμῖν | Ἀυτοῖς, παισί, παίδων παισίν | Πλουθυγίειαν, εὐδαιμονίαν, | Βίον, εἰρήνην, νεότητα, γέλωτα, | Χορούς, θαλίας, γάλατ’ὀρνίθων. | Ὤστε παρέσται ὑμῖν κοπιᾷν | Ὑπὸ τῶν ἀγαθῶν.
        id est. Dabimus vobis ipsis, filiis, filiorum filiis, Opulentiam bonae valetudinis, Felicitatem, facultates, pacem, Iuventam,
        risum, choros, Festa,
        Lac Gallinarum, Ut
        sitis prae bonorum copia laboraturi. | Another
        one is also read still in Aristophanes which sounds as follows: Døsomen hymîn Autoîs, paisí, paídøn paisín Plouthygíeian, eudaimonían, Bíon, eirënën, neótëta, géløta, Choroús, thalías, gálat'orníthøn. Øste paréstai hymîn kopiâin Hypò tôn agathôn. that is: We
        shall give you yourselves, children, children of children, an
        abundance of conditions of good health, happiness,
        wealth, peace, youth,
        laughter, dances, feast
        days, milk of hens, so
        that you will grow weary of abundance of good things. | 
| Strabo[6]
        Samiorum agros, quod omnium rerum ampliter feraces essent, extollens,
        illud vulgo de illis iactatum esse addit, quod lac etiam ferrent
        Gallinaceum, testaturque hoc adagium apud Menandrum[7]
        Comicum inveniri. | Strabo | 
| Athenaeus[8]
        ex mediae {comaediae} <comoediae> scriptore quodam Mnesimacho
        Senarios hos adducit. Καὶ τὸ λεγόμενον, | Σπανιώτερον πάρεστιν ὀρνίθων γάλα, | Καὶ φασιανός ἀποτετιλμένος καλῶς.
        id est. Lac suppetit res rara Gallinaceum, ac Plumis revulsis Phasianus adprobe. Et
        rursum eodem libro adducit ex {Numenio} <Nicandro>[9]. Ἠδ’ὅπερ
        ὄρνιθος
        καλέεται
        γάλα, id est. Atque
        quod Gallinae dicitur Lac. Alibi
        etiam Aristophanes[10] Pisthetaerum Herculi
        loquentem inducit ita. Καταστήσω
        σ’ἐγὼ |
        Τύραννον,
        ὀρνίθων
        παρέξω σοι
        γάλα.[11] | Athenaeus Kaì tò legómenon, Spaniøteron párestin orníthøn gála, Kaì phasianós apotetilménos kalôs. that is: <And
        using a hackneyed phrase,> As
        a rare thing it is enough the milk of hen, and
        a pheasant with very well plucked feathers. And
        still in the same book he quotes from Nicander Ëd’hóper órnithos kaléetai gála,
        that is: Also
        that which is said milk of hen. As
        well elsewhere Aristophanes lets Pisthetaerus - Companion-swindler - turned to Hercules Katastësø
        s'egø | Týrannon, orníthøn paréxø soi gála,, | 
| Ubi[12]
        Scholiastes hoc proverbium locum habere ait in iis, qui admodum
        fortunati sunt, et nihil non possident, ita ut etiam circa res
        impossibiles aliquid lucrentur. Etenim nequit fieri, ut unquam lac e
        Gallinis habeatur. At fortunati homines id quoque, si voluerint,
        comparare sibi possunt. Meminit
        et Suidas<.>
        Βούλοιντο μὲν ἂν καὶ τῶν ὀρνίθων γάλα παραχεῖν,
        
        <Synesius in epistolis.>[13] | On
        this point the scholiast | 
| Cum
        vero in harum alitum ovis magis, quam in aliis eluceant, quae passim de
        ovis ab authoribus tradita sunt, itaque et proverbia, quae ab ovis
        proferuntur, hoc loco subijcere placuit, ne lector studiosissimus ulla
        re, quae avium historiam illustrare, amplificare, ac explicare possit,
        defraudetur. Ὠόν κολλήεις
        (si recte
        legitur, malim κολλᾷς)
        id est, ovum
        glutino compingis. Refertur a
        Diogeniano[14]. Ridicule laborat, qui
        fractum ovi putamen glutino sarcire, et coagmentare conetur. Dicetur in
        eos, qui frustra ex impossibilibus possibilia reddere conantur, quales
        sunt, quos vulgus alchymistas appellat, qui nimirum ex iis, quae aurum
        non sunt, aurum facere elaborantes, aurum, quod ante possidebant, et
        oleum, et operam perdunt. Ab ovo usque ad mala proverbiali figura dixit
        Horatius[15],
        pro eo, quod est, ab initio convivii usque ad finem. Ait autem. Si
        collibuisset ab ovo Usque
        ad mala citaret{, lo} <io> Bacche modo summa Voce,
        modo hac resonat quae chordis quatuor ima. | Since
        data given by authors here and there about eggs are more conspicuous for
        the eggs of these birds than for other eggs, therefore it seemed proper
        to me to set down here also the proverbs taking origin from eggs, so
        that the reader is not deprived of anything which may illustrate,
        amplify and explain the search about birds. Øón
        kollëeis (if it is exactly reported, I
        would prefer kollâis), that is, You weld the egg with glue. It is reported by
        Diogenianus of Heraclea If
        he was in the proper mood he
        would have begun to sing “hurray Bacchus now
        with this lowest note resounding with the tetrachord. | 
| Antiquitus
        etenim caenam ab ovis auspicabantur, malis finiebant. Nos ab acetariis
        ordimur, at saltem in eo cum illis convenimus, quod malis, aut {pyris}
        <piris> eam finiamus. Erit venustius, si longius trahatur,
        ab ovo usque ad mala: id est, toto colloquio, tota navigatione, [275]
        aut toto opere. | And
        in fact in antiquity they began the banquet with eggs and ended with
        apples. We start from salad dressed with vinegar, but at least we agree
        with them since we finish it with apples or pears. It will be more
        pleasant the longer it is extended, from egg to apples: that is, for the
        whole conversation, for the whole navigation, or for the whole activity. | 
[1] Këríon in greco significa favo. Gli corrisponde il latino cerium usato da Plinio nel senso di foruncolosi, vespaio. Naturalis historia, Praefatio, 24: Inscriptionis apud Graecos mira felicitas: këríon inscripsere, quod volebant intellegi favum, alii kéras Amaltheías, quod copiae cornu, ut vel lactis gallinacei sperare possis in volumine haustum;[...] § Conrad Gessner Historia Animalium III (1555), pagina 457: Plinius in praefatione historiae mundi, irridens Graecorum deliciosas quasdam et magnificas inscriptiones: Cerion (inquit) inscripsere, quod volebant intelligi favum: alii kéras amaltheías, quod copiae cornu, velut lactis gallinacei sperare possis in volumine haustum.
[2] Le vespe, 508-509. (Aldrovandi & Lind) - Conrad Gessner pare suggerire che la fonte sia Gli Acarnesi di Aristofane. Historia Animalium III (1555), pag. 457: Aristophanes in Vespis, (in Acharnensibus,) id est, Non lac hercle gallinaceum, Hacce pro vita capiam, quam mi adimis in praesentia. - Ma il suggerimento di Gessner è errato.
[3] In Odyss. 4. (Aldrovandi)
[4] Conrad Gessner Historia animalium III (1555) pagina 457: Eustathius in quartum Odysseae, citat hoc adagium ex Anaxagorae fabula, cui titulus Ὠά, (decipitur Erasmus, aut Eustathius ex quo citat: lege, Anaxagorae Physicis.) § Aldrovandi non è stato colto da alcun dubbio sulla correttezza della citazione di Eustazio, ma noi stavolta vogliamo credere a Gessner, per cui si emenda la fabula di Anassagora con Physicis, la sua opera Sulla natura.
[5] In Avibus (Aldrovandi) - Gli uccelli 729-735.
[6] Lib. 14 (Aldrovandi) - Geografia XIV.
[7] Aldrovandi colloca un rimando per il riferimento alla commedia di Menandro e poi non dà alcuna indicazione. Si può presumere che dei campi di Samo produttori anche di latte di gallina si parli nella commedia Donna di Samo, di cui ci è giunta l’ultima parte.
[8] L. 9 Deipnosoph. (Aldrovandi) - Deipnosophistaí IX,37,387b.
[9] Deipnosophistaí IX,12,371c.
    § Il verso non è dovuto a Numenio di Eraclea, bensì a Nicandro di
    Colofone ed è contenuto nel II libro delle Georgiche. Ciò è
    possibile affermarlo con certezza dall'edizione dei Dipnosofisti di
    Teubner (recensuit
    Georgius Kaibel, 1888 – Teubner, Stuttgard, 1985). Lo scambio di persone
    è dovuto anche stavolta a Erasmo da Rotterdam
 ed è contenuto nel II libro delle Georgiche. Ciò è
    possibile affermarlo con certezza dall'edizione dei Dipnosofisti di
    Teubner (recensuit
    Georgius Kaibel, 1888 – Teubner, Stuttgard, 1985). Lo scambio di persone
    è dovuto anche stavolta a Erasmo da Rotterdam . Gessner ha dedotto l'errore
    da Erasmo ma lo cita come fonte e gli presta fede. Aldrovandi invece omette
    la fonte, tant'è che non potremmo accusare Erasmo di questo ennesimo
    misfatto e solo un colpo di fortuna ha potuto risolvere il qui pro quo che
    altrimenti sarebbe rimasto un busillis. § Questo verso di Nicandro
    nell'edizione di Teubner è reperible nella biografia di Numenio di Eraclea
. Gessner ha dedotto l'errore
    da Erasmo ma lo cita come fonte e gli presta fede. Aldrovandi invece omette
    la fonte, tant'è che non potremmo accusare Erasmo di questo ennesimo
    misfatto e solo un colpo di fortuna ha potuto risolvere il qui pro quo che
    altrimenti sarebbe rimasto un busillis. § Questo verso di Nicandro
    nell'edizione di Teubner è reperible nella biografia di Numenio di Eraclea . § Conrad Gessner Historia animalium III (1555)
    pagina 457: Rursum lib. 9. adducit ex Numenio, Ἠδ’ὅπερ
    ὄρνιθος
    καλέεται γάλα.
    id est Atque quod gallinae dicitur lac, Erasmus.
    § Credo non
    valga la pena andare a scandagliare Erasmo. Mi fido di Teubner, il quale
    riporta κλέεται
    
    invece di καλέεται.
. § Conrad Gessner Historia animalium III (1555)
    pagina 457: Rursum lib. 9. adducit ex Numenio, Ἠδ’ὅπερ
    ὄρνιθος
    καλέεται γάλα.
    id est Atque quod gallinae dicitur lac, Erasmus.
    § Credo non
    valga la pena andare a scandagliare Erasmo. Mi fido di Teubner, il quale
    riporta κλέεται
    
    invece di καλέεται.
[10] In Avib. (Aldrovandi) - Gli uccelli 1672-1673.
[11] Gessner non dà la traduzione latina dei versi di Aristofane e Aldrovandi ovviamente non si spreme per fornircela. § Conrad Gessner Historia animalium III (1555) pagina 457: Καταστήσω σ’ἐγὼ | Τύραννον, ὀρνίθων παρέξω σοι γάλα, Pisthetaerus Herculi in Avibus Aristophanis.
[12] Aldrovandi non dà referenze. Dovrebbe trattarsi di Gli Acarnesi di Aristofane, come si può desumere da Conrad Gessner Historia animalium III (1555) pagina 457: Scholiastes Aristoph. in Acharn. hoc proverbium locum habere ait in iis qui admodum fortunati sunt, et nihil non possident, ita ut etiam circa res impossibiles aliquid lucrentur, impossibile enim est ut unquam lac e gallinis habeatur. at fortunati homines id quoque si voluerunt comparare sibi possunt. Meminit et Suidas. – Trattandosi di un'annotazione del commentatore di Aristofane, credo sia logico il fatto che una mia ricerca elettronica nel testo de Gli Acarnesi tradotto da Ettore Romagnoli abbia dato un risultato negativo sia per latte che per gallina.
[13] Come al solito Aldrovandi vorrebbe farci scervellare mandandoci al lessico Suida in quanto decurta la sua fonte rappresentata da Conrad Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 457: Βούλοιντο μὲν ἂν καὶ τῶν ὀρνίθων γάλα παραχεῖν, Synesius in epistolis.
[14]
    Diogenianus: He has a
    proverb slightly different from the one quoted by Aldrovandi: “You pluck an egg (oon
    tilleis).” Corpus
    Paroemiographorum Graecorum, I, 187; II,
    258. I can find no proverb such as Aldrovandi’s. (Lind, 1963) - La
    fonte di Aldrovandi dovrebbe essere Gessner il quale si è appoggiato
    a Erasmo da Rotterdam . Conrad Gessner Historia Animalium III (1555),
    pag. 457: Ovum adglutinas, Øón kollëeis, (si recte legitur. malim kollâis,)
    id est, Ovum glutino compingis. refertur a Diogeniano. Ridicule laborat, qui
    fractum ovi putamen glutino farcire et coagmentare conetur, Erasmus. § Tutto
    il testo, compreso Diogeniano, provengono dagli Adagia (1550) di
    Erasmo. Il proverbio appartiene alla Chilias I Centuria IV e reca il numero
    67.
. Conrad Gessner Historia Animalium III (1555),
    pag. 457: Ovum adglutinas, Øón kollëeis, (si recte legitur. malim kollâis,)
    id est, Ovum glutino compingis. refertur a Diogeniano. Ridicule laborat, qui
    fractum ovi putamen glutino farcire et coagmentare conetur, Erasmus. § Tutto
    il testo, compreso Diogeniano, provengono dagli Adagia (1550) di
    Erasmo. Il proverbio appartiene alla Chilias I Centuria IV e reca il numero
    67.
[15] Serm. Sat. (Aldrovandi) - Satirae I,3,6-8: [...] si conlibuisset, ab ovo | usque ad mala citaret 'io Bacche' modo summa | voce, modo hac, resonat quae chordis quattuor ima.