Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallo Gallinaceo
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
Ius
gallinaceum cum amygdalis: Cape tibi selibram amygdalarum, tres ovorum
vitellos exiguos, iecuscula gallinarum, panis e simila modum duorum
ovorum, cremae lactis quantum semiobolo emitur, ius gallinae veteris
perfecte coctum. Tum amygdalas contusas cum iure percolando exprime, et
da. Vel pone prius in hoc iure sic parato pullum prius coctum, et modice
simul effervere sinito, ut densiusculum fiat: et modicum cinnamomi,
caryophyllorum salisque addito, Baltasar Stendelius. |
Broth
of chicken with almonds:
Take half a pound [around 160 g] of almonds, three small egg's yolks,
hen’s livers, extra fine bread corresponding to two eggs, as much as
milk cream can be brought with half an obol |
Ex eodem ius
viride pro gallina (aut pullo): Pyret<h>ro, sampsucho, petroselino
minutatim dissectis vinum affunde, simul agita, {saccharum}
<saccharon> et aromatis aliquid adde, et affunde iuri in quo
gallina cocta est: nec amplius coquito ne color viridis evanescat. |
From
the same author A
green broth for a hen (or a young chicken).
After Roman pellitory |
Conditura pro
gallinis elixis: Gallinam elixam integram, vel in partes divisam, bene
purgatam in ollam inde, permodicum aquae affunde cum pauco vino dulci,
et butyri modicum adde, et pollinis aromatici nonnihil de macere[1],
cinnamomo, caryophyllis. Cura diligenter ne diutius ad ignem maneat hoc
ferculum. fit enim prorsus inutile. Tolles cum ad russum colorem gallina
vergit, et ius mediocre habet. Si dulce placuerit, saccarum per se vel
cum aromatibus adijcies. |
Seasoning
for boiled hens:
Place in a pot an entire boiled hen or divided asunder, well polished
up, pour very little water with little sweet wine and add some butter
and a little bit of aromatic powder gotten from nutmeg |
Aliud edulium
de pullis vel capis cum pane tosto, etc. ex eodem. ipse Germanice vocat
plutzte huener. Pullos aut capos assos frustatim dissectos saccharo cum
aromatibus condies, ac vino dulci perfundes, imponesque segmentis e pane
albo tostis eodem vino dulci madentibus. frigidum impones. |
Again
from Balthasar Staindl Another
food made with chickens or capons with toasted bread etc.
He in German calls it plutzte huener. Season roasted and cut
asunder chickens or capons with sugar along with spices and sprinkle
them with sweet wine and place them on toasted slices of white bread
soaked in the same sweet wine. You will serve cold. |
Condimentum
quo gallina vel pullus farcitur. iecur et ventriculum e gallina manu
diligenter eximes, ita ne quid frangas. haec minutatim concisa cum ovo
permisce, et croceum colorem adde si placet. addes et olus viride
concisum, vel uvas passas minores: his immissis pollinem aromaticum
affundes et ventrem gallinae religabis, eamque in olla coques eo genere
quod suffucationem vocant, (verdempffen). Caeterum pro gallina assanda,
condimentum hoc in patella mixtum cum ovo subiges, et in ventrem
immittes, Idem. Praescribit et alios quosdam modos, (ein angelegre henn/knödle
von hennen<)> quos brevitatis gratia relinquo. |
Seasoning
by which a hen or a chicken are stuffed.
With the hand you will carefully remove from the hen the liver and the
gizzard so that nothing is broken. When finely cut up, mix them with an
egg, and, if you wish, add a saffron coloring. You will add as well
crushed kale, or small raisin: after these ingredients have been placed
you will scatter spice dust and stitch up the belly of the hen and cook
her in a pot in the fashion they call stewed (verdempffen).
Moreover, to make a roast hen, mix in a frying pan this seasoning
blended with an egg and you will put it in the belly, again Balthasar
Staindl. He suggests some other manners too (ein angelegre henn/knödle
von hennen) which
I am omitting for shortness reasons. |
Aliqui
gallinam pullam in optimo vino albo discoquunt, et dissolutam coctione
diutina exprimunt, colantque ius, et cum ovi vitello ad ignem miscent.
hac sorbitione prostratas aegrorum vires mirifice restaurari aiunt. ¶
Liquamen quomodo fiat ex adipe gallinaceo et anserino, vide in Sue F. ex
Platina ¶ Porcelli dimidia parte assi et dimidia elixi, fartique turdis
ac ventriculis gallinaceis, Athenaeus meminit libro 9. ¶ Mutagenat, est
cibus qui fit in aliquo vase cum lacte seminum communium (cucurbitarum
generis,) iure gallinae et vitellis ovorum. conditur autem saccharo et
polline qui constat cinnamomo, spica, cubebis, calamo aromatico et cari
semine. coquitur ad ignem, et apposita super vas testa calida,
Sylvaticus. |
Some
people cook properly a young hen in excellent white wine and squeeze her
when crumbled with a long cooking, and strain the broth and mix it on
fire with an egg yolk. They say that by this drink are marvelously
restored the prostrate energies of sick people. ¶ How a juice can be
prepared from fat of hen and goose, see in pig's chapter paragraph F
drawn from Platina |
¶ Ex
volucrium genere gallinae (gallinaceum genus) omnibus praestant. sint
autem altiles, Aëtius in cura colici affectus. Avium caro minus nutrit
quam quadruped<i>um, sed facilius concoquitur, praecipue perdicis,
attagenis, columbae, gallinae et galli, Galenus 3. de alimentis. Idem in
libro de cibis boni et mali succi enumerans cibaria laudata, et neque
tenuem neque crassum succum (aut sanguinem) gignentia, adnumerat ex
avibus gallos et gallinas, etc. quod et in aliis libris ab eo repetitur,
et secutis eum authoribus aliis. Temperatum bonumque sanguinem
ornithopula (id est pulli gallinacei) gignunt nec tenuem nec crassum
plus iusto, Simeon Sethi. Gallinae (et pullorum gallinaceorum, Sethi)
caro facile concoquitur, Galenus in libro de diff. continui. Minus
suavis est quam phasiani, sed similis ei in coctione et nutrimento,
Ibidem. Gallinae caro accomoda est siccis, Galen. 6. de sanit. tuenda.
Gallinacei utiles sunt calidis et siccis, Idem 8. Methodi. Gallinae
co<ho>rtales non edendae sunt homini qui {ociose} <otiose>
vivat, sed montanae potius, Idem in libro de atten. victu. Gallinacei
pulli prosunt iis qui minus se exercent et otiosis, (hoc Galenus non
concedit, cuius haec sunt verba: Gallinaceae carnis usum, iis quibus
ratione victus tenui opus est, exercitatis quidem non prohibeo,
praesertim earum quae in montibus fuerint educatae, at qui se non
exercent, iis gallinacea carne minus utendum est. alis tamen gallinarum
vel in tenui victus ratione vesci licebit: quanquam neque viscera, neque
gallinaceorum testes huic diaetae sunt idonea.) et simul quibus facile
obstruuntur meatus. his insuper qui stomachum calidum habent, unaque
alvum promovent, Symeon Sethi. Gallinarum (vel gallinaceorum pullorum)
caro secundo loco est quo ad bonum succum generandum post attagenas,
praesertim si pinguis fuerit. talis etiam corpus humectat et otiosos
iuvat, coloremque bonum comparat, et genitali semini adijcit, et cerebri
substantiam auget. et in primis earum (vel pullorum) medulla. haec enim
cerebrum abunde nutrit. et idcirco aiunt, quod his qui leviori ingenio
ac mente sunt, prodest, Idem. Caro pullorum gallinaceorum (gallinarum
alfethi[2])
intellectum auget. vocem clariorem reddit, et genituram in iuvenibus
auget, Avicenna. Gallorum veterum caro astringit, ius solvit. (vide
infra in G.) gallinarum
vero ius astringit, Galenus in opere de simplicibus, et ad Pisonem[3].
Galli excipiuntur a cibis ictericorum, nisi moderate carnosi fuerint, in
libello de cura icteri qui Galeno adscribitur. Pullus cohortalis quo
tenerior est, eo minus alimenti praestat, Celsus[4].
Inter aves melior est caro alduragi, (id est francolini, Bellunensis) et
gallinarum est subtilior ea. et non sunt cum nutrimento carnium
alchabugi, et altaiaigi et altedarigi, Avicenna. Gallinae succum gignunt
temperatum, nam neque calidae sunt, ut facile in bilem abeant: [391] nec
frigidae, ut pituitam augeant. |
¶
Among birds' genus the hens (the gallinaceous genus) are above
all. But they have to be battery hens, Aetius of Amida |
[1] Il sostantivo greco neutro
indeclinabile máker oppure mákeir indica in Dioscoride l’arillo
profumato della noce moscata (Lorenzo Rocci). Arillo č l’involucro che si
sviluppa attorno all'ovulo dei vegetali a partire dal funicolo, di aspetto
generalmente carnoso e che permane ad avvolgere il seme, in parte o
completamente, come per esempio quello rosso, ricco di sostanze zuccherine
del tasso
o albero della morte, Taxus baccata. – In latino il vocabolo greco
suona macir in Plinio Naturalis historia XII,32: Et
macir ex India advehitur, cortex rubens radicis magnae, nomine
arboris suae. – Pierandrea Mattioli
fa una lunga disquisizione a proposito dell’identificazione sia del máker
di Dioscoride che dell’equivalente macir di Plinio, ma per brevitŕ
accettiamo quanto riferito da Lorenzo Rocci, e accettiamo macere
invece di macir, in quanto macer viene declinato da Mattioli
come sostantivo latino maschile. – In italiano macir si č
trasformato in macis, che č il nome commerciale dell'involucro carnoso –
dell’arillo - che avvolge il seme della noce moscata: da fresco ha colore
rosso vivo e diventa giallo rossastro quand'č essiccato.
[2] Pagina 415: Gallinae alfethi, secundum expositores Arabes, sunt gallinae quae nondum pepererunt ova, Andrea Bellunen.
[3] Pierandrea Mattioli dŕ come referenza solamente il De simplicium medicamentorum temperamentis et facultatibus di Galeno. - Pierandrea Mattioli Commentarii in libros sex Pedacii Dioscoridis Anazarbei De Materia Medica, 1554, pag. 186: Tametsi Gallinarum ius simplex (ut Galeno proditum est libro XI. simplicium medicamentorum) retinendi vim habeat; gallorum tamen veterum cum sale diutius decoctorum, subducendi facultatem obtinet. – Se non vogliamo leggere la Teriaca, č giocoforza credere a Gessner.
[4] De medicina II,18,8: Neque vero in generibus rerum tantummodo discrimen est, sed etiam in ipsis; quod et aetate fit et membro et solo et caelo et habitu. Nam quadrupes omne animal, si lactens est, minus alimenti praestat, itemque quo tenerior pullus cohortalis est; in piscibus quoque media aetas, quae non summam magnitudinem inplevit.