Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallina
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
Ovorum lutea
utilia sunt et cervicis doloribus cum anserino adipe et rosaceo, et
condylomatis cum [448] rosaceo. item ambustis durata in aqua, mox in
pruna putaminibus exustis, tum lutea ex rosaceo illinuntur, Plin.[1]
Prodest et tussientibus per se luteum devoratum liquidum, ita ut
dentibus non attingatur{.}<,> thoracis distillationibus [destillationibus],
faucium {scabriciae} <scabritiae>{,}<.> privatim contra
haemorroidum morsum illinitur, sorbeturque crudum, (Dioscorides hanc vim
albumini tribuit.) Prodest
et renibus, vesicae rosionibus exulcerationibusque, et cruenta
excreantibus, Idem[2].
Ova sorbilia prosunt tussi et pleuritidi, et phthisi, et raucedini vocis
ex caliditate, et stricturae anhelitus, et sputo sanguinis, praesertim
cum sorbetur vitellus eorum tepidus, Avicenna[3].
Et rursus, Vitellus confert ulceri renum et vesicae, praecipue si
sorbeatur crudus, (hoc Platina de integro ovo scribit.) Vitelli ovorum
crudi quinque cum vini tribus cyathis haemoptoicis prosunt, Constantinus
et Aesculapius. Cum vini veteris aut mulsi cyathis tribus permixti, et
calide per triduum poti, excreationes cruentas emendant, Marcellus. |
The
egg yolks are also useful in the pains of the neck together with fat of
goose and oil of roses, and with oil of roses in the condylomata
acuminata |
Suggillata in oculis ovi vitellus impositus discutit: sunt qui mel misceant, Archigenes apud Galenum de compos. sec. loc. 5.1. Ovi assi vitellus miscetur cataplasmatis ad oculos lippientes, inter Asclepiadis medicamenta in eodem opere 4.7. item ad fluxiones cohibendas. Agglutinatorium ad fluxionem oculorum, Ovi tenuis vitellum cum thure fronti imponito, (ὠοῦ λεπτοῦ λέκυθον, vide an legendum ὠοῦ λεπτόν [vel λευκόν] ἤ λέκυθον. nam et albumen et luteum ovi convenit,) Archigenes apud Galenum de compos. sec. loc. 4. 8. Ad haemalopes et hyposphagmata, id est cruentos et sugillatos oculos, statim a principio tum ad inflammationem tum ad dolorem compescendum prodest ovi assi luteum cum vino impositum, Ibidem. ¶ Vitellus apostemati calido in aure medetur, Avicenna. |
The
egg yolk applied on eyes makes the bruises disappear: there are some
people mixing honey, Archigenes |
¶ Dolores stomachi lenit ovi vitellus tostus et in farina comminutus, cum polenta potus, Archigenes apud Galenum de compos. sec. loc. et Euporiston 1.97. Ovorum vitelli cum vino vel oleo cocti, adiecta polenta, mane sumpti, medentur his qui cibos non continent, Constantinus. In patinis frigitur vitellus ut cibo alvos sistat, per se vel admixta galla aut fructu rhois,[4] Dioscorid. Sistunt et menses mulierum cocta ovorum lutea, et ex vino pota: inflationes quoque vulvae cruda cum oleo ac vino illita curant, Plinius[5]. |
¶
The toasted egg yolk and minced in flour, drunk with polenta of barley |
¶ De remediis ex eodem cum aliis medicamentis admixto: primum extra corpus, deinde intra. Ad liventia ovorum luteis utuntur: si vetustiora sint, cum bulbis ac melle, Plin.[6] Contra adustionem ignis, unguentum laudatur ex vitellis ovorum recentium, oleo rosaceo, cera alba et {sepo} <sebo – sevo> arietino, Galenus ut quidam citant. Vitelli cum oleo rosaceo et croco inuncti medentur dolori podagricorum: et si valde doluerint, misceatur modicum opii, Idem ut quidam citant. Ovorum assatorum lutea quinque apud Aetium 12.44. adduntur unguento cuidam arthritico anodyno[7]. Ad exanthemata curanda ovi cocti vitellus cum melle et psim{m}ythio tritus rectissime adhibetur, Marcellus. Si quae maligna pustula in facie, vel brachiis vel pedibus, non frangat eam ne forte de vita periclitetur. sed vitellum ovi cum pari sale ad spissitudinem subactum imponat et leniter fricet. vel in ovum albumine eiecto salem iniectum diligenter misce, et cum linteo impone et illiga pustulae, Obscurus. |
¶
Remedies obtainable still from the
yolk mixed with other medicines: first for external use, then for
internal use. They use the egg yolks against the bruises: if the
bruises are not too much recent, with onions and honey, Pliny. Against a
fire burn is very appreciated an ointment done with yolks of fresh eggs,
rose-oil, white wax and fat of ram, Galen, as some are quoting. The
yolks smeared with rose-oil and saffron |
¶ Ovi vitellus tostus cum rosaceo et croco utilis est oculorum doloribus, (περιωδυνίαις,) Dioscorid. Lutea ovorum cocta ut indurescant, admixto croco modice, item melle et lacte mulieris illita, dolores oculorum mitigant. vel cum rosaceo et mulso lana oculis imposita, vel cum trito apii semine ac polenta in mulso illita, Plinius[8]. Si chemosis[9] (id est utriusque palpebrae distortio ex inflammatione) fortis contigerit, ovi luteum cum muscae (μυίας.[10] sed in hoc remedio caro muris non muscae adhibenda legitur apud Galenum Euporiston 1.31.) carne terito, atque ubi ad cerati formam deducta fuerint, linteolo excepta impone, confestim sedant, Archigenes apud Galenum de compos. med. sec. loc. 4.8. Et mox: Oblitiones oculorum, Ovi assi luteum cum modico croco ac vino tritum imponito. Vitellus cum croco et oleo rosaceo utilissimus est ictibus (magnis doloribus, Dioscor.) oculorum: et cum ex eo fit cataplasma cum farina hordei avertit fluxionem ab oculis: et cum thure fronti illinitur eandem ob causam, Avicenna. Vitellum ovi (eodem die positi) aliqui cum sale subigunt: et ustum inde pulverem oculis equorum lunaticis inspergunt: quo remedio cicatrices etiam aboleri aiunt. |
¶
The egg yolk roasted with rose-oil and saffron is useful for the strong
pains (periødyníais) at eyes, Dioscorides. The egg yolks cooked
so that become hard, and locally applied after having mixed a little bit
of saffron as well as of honey and milk of woman, mitigate the pains of
the eyes. Otherwise applied with wool joining rose-oil and honeyed wine,
or smeared with seeds of celery |
¶ Ad cervicum tumores sedandos, ovorum vitelli cocti cum adipe anserina illinuntur, felle caprino, aequis ponderibus permixto, atque inde cervices fricantur, Marcellus. ¶ Ad mamillas Aegineta 3.35. ovorum luteis crudis cum cerato utitur. ¶ Fissuras ac rimas pudendorum iuvat resina fricta cum rosaceo trita ad strigmentitiam crassitudinem, ammixto etiam ovi assati vitello, Asclepiades apud Galenum lib. 9. de comp. sec. loc. ¶ Luteum ovi inassatum cum meliloto sedis inflammationibus prodest et condylomatis, Dioscor.[11] Cum vitello, sale et melle, sunt qui et crocum addant, balani ad alvum proritandam componuntur. Nonnulli cum celeritate opus est, vel alia desunt, vitellum copioso sale mixtum linteolo illigant. Cum propter haemorrhoides locus inflammatur, maxime ubi dura alvus eum locum laesit: tum in aqua dulci desidendum est, et vitium fovendum ovis, imponendi vitelli cum rosae foliis ex passo subacti, Celsus[12]. ¶ Ovorum vitellum (ut alibi etiam candidum) Hippocrates mollitoriis uteri medicamentis admiscet. |
¶
In order to attenuate the swellings of the neck, cooked egg yolks are
smeared in association with fat of goose which has to be mixed with bile
of goat in equal parts, and rubbings are done at the neck, Marcellus
Empiricus. ¶ For the mammae Aetius of Amida in III,35 uses raw egg
yolks with a wax poultice. ¶ It is good for genital chaps and rhagades
the fried resin minced with rose-oil up to bring it to the consistence
of skin's scraping gotten by the strigil |
¶ Intra corpus cum aliis remediis. Gallinacei ovi vitellum semicoctum oleoque permistum si quis sorbeat, sitire desinet, Marcellus. ¶ Cum uva fruticis eius quem rhoa dicunt, aut galla in patinis frigitur vitellus, ut cibo alvos sistat: qui per se etiam offerri solet, Dioscor. Damus et ovorum assatorum lutea dysentericis cum modico aceto ac rhoe, paucissimo oleo admixto, Aetius. Quinque ovorum lutea in vini hemina cruda sorbentur dysentericis, cum {iure} <cinere> putaminis sui, et papaveris [449] succo ac vino, Plin.[13] |
¶
Internal employ with other remedies. If someone sips a yolk of a coddled |
[1] Naturalis historia XXIX,45: Utilia sunt et cervicis doloribus cum anserino adipe, sedis etiam vitiis indurata igni, ut calore quoque prosint, et condylomatis cum rosaceo; item ambustis durata in aqua, mox in pruna putaminibus exustis, tum lutea ex rosaceo inlinuntur.
[2] Naturalis historia XXIX,42-43: Prodest et tussientibus per se luteum devoratum liquidum ita, ut dentibus non attingatur, thoracis destillationibus, faucium scabritiae. Privatim contra haemorrhoidos morsui inlinitur sorbeturque crudum. [43] Prodest et renibus, vesicae rosionibus exulcerationibusque. § È sempre questione di punti o di virgole. In ambedue le mie fonti pliniane disponibili il punto viene posto dopo scabritiae. Gessner lo mette dopo attingatur. È logico che il tuorlo dall'essere ingoiato contro il mal di gola passa ad essere spalmato. Si emenda il punto e la virgola. § Altro problema. Le lezioni sono discordanti: c’è chi riporta contra haemorrhoidos morsui inlinitur, chi dà contra haemorrhoidas morsui inlinitur, chi - come Gessner e Aldrovandi - riporta contra haemorrhoidum morsum inlinitur. Contra regge l’accusativo. Se l’accusativo è haemorrhoidas, allora è un accusativo plurale, e il dativo morsui bisogna farlo reggere da inlinitur, cui forse sarebbe più appropriato associare un ablativo. Insomma, la versione di Gessner e di Aldrovandi sembrerebbe la più corretta dal punto di vista sintattico, e oltretutto dal contesto pliniano si potrebbe evincere che il morsum non è dei serpenti emorroide, bensì è il tormento suscitato dalle emorroidi anali, delle quali si parla sempre al plurale - “Ho le emorroidi che mi danno un dolore boia!” -, salvo che con l’ispezione o con la palpazione si sia stabilito che di emorroide anale ne esiste una sola, e allora il paziente imprecherebbe giustamente così: “Ho un’emorroide che mi dà un dolore boia!”.
[3] Prescrizione già citata a pagina 442.
[4] In greco il vocabolo rhoûs significa sommacco.
[5] Naturalis historia XXIX44: Sistunt et menses mulierum cocta et e vino pota, inflationes quoque vulvae cruda cum oleo ac vino inlita.
[6] Già citato a pagina 447. - Naturalis historia XXIX,44: Ad liventia, si vetustiora sint, cum bulbis ac melle.
[7] L’aggettivo greco anødynos significa senza dolore, che calma il dolore.
[8] Naturalis historia XXIX,42: Lutea ovorum cocta, ut indurescant, admixto croco modice, item melle, ex lacte mulieris inlita dolores oculorum mitigant, vel cum rosaceo et mulso lana oculis inposita, vel cum trito apii semine ac polenta in mulso inlita.
[9] Il sostantivo greco chëmøsis significa gonfiore a forma di guscio d’ostrica, da chëmë = cama, che è una conchiglia.
[10] L'errore di trascrizione degli amanuensi è facile da dipanare, non foss'altro che per la difficoltà di reperire carne di mosca. In greco il topo suona μῦς, genitivo μυός. La mosca suona μυῖα, genitivo μυίας.
[11] Edizione di Jean Ruel,
liber II, cap. 54 – Ovi natura:
inassatum sedis inflammationibus prodest, cum croco, et rosaceo: et
condylomatis, cum meliloto. – Come già puntualizzato a pagina 447, la
ricetta di Dioscoride è un po’ diversa.
[12] De medicina VI,18,9: Tum in aqua dulci desidendum est, et fovendum ovis; inponendi vitelli cum rosae foliis ex passo subactis; idque si intus est, digito inlinendum; si extra, superinlitum panniculo imponendum est.
[13] Naturalis historia XXIX,43: Cruenta excreantibus V ovorum lutea in vini hemina cruda sorbentur, dysintericis cum cinere putaminis sui et papaveris suco ac vino.