Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallo Gallinaceo
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
Contra omnium
phalangiorum [397] (aranearum, Rasis) morsus remedium est gallinaceum
cerebrum cum piperis exiguo potum in posca, Plinius[1].
Ad cunctos autem morsus ictusque minorum, | Exiguo piperis cerebrum conspergito galli, |
Quo lita (alii authores bibi, non lini volunt) sanescunt depulso
membra dolore, Serenus. Gallinarum cerebellum sanguinem a cerebri
membrana profluentem (per nares a cerebri velaminibus, Avicenna) sistit,
Dioscorides[2]
et Plinius[3].
naribus sanguine fluentibus prodest, Marcellus. contra fluxum sanguinis
a cerebro, Rasis. Ad sanguinem e naribus sistendum: Aut galli cerebro,
vel sanguine tinge columbae, |
Quod nisi supprimitur sanguis, potandus et ipse est, Serenus. Atqui
Galenus in libro de simplicibus hoc remedium non tanquam e cerebello,
sed e sanguine gallinae a quibusdam memoratum reprobat, ut superius
recitavi[4].
Cerebrum gallinarum in cibo sumptum acuit intellectum. quare caput
asseritur cassare (sic habet codex impressus) caecitatem, Arnoldus in
Breviario. Cerebrum gallinarum contra tremorem cerebri[5]
commendatur a Rasi. Gingivis puerorum infricatur ut dentes absque dolore
nascantur, Kiranides. |
Against
the bites of all the poisonous arachnids (of spiders, Razi |
¶ Quae
interiore ventriculi galli sinu residet membrana[6],
secti in laminas cornus specie similis, quae inter coquendum abijci
solet, siccatur, (et reponitur ad remedia,) Dioscor. Pellicula ceu
cortex quidam intra ventriculum gallinae stercori destinata, echinus[7]
ab aspritudine Graecis appellatur, et lactis coagulandi vim habet,
Berytius apud Constantinum[8].
haec vis alioqui propria tribuitur ruminantium adhuc lactentium
ventriculis, quos et coagula nominant. Vide plura in Echino terrestri G.
ab initio de nomine huius particulae. Magna fraude medicamentarii
institores nobis imponunt, qui ex ventriculo, quo nihil in alitibus
istis carniosus est, panniculos detractos et siccatos pro ingluvie
vendunt. et haec est causa cur nemo hodie mihi cognoscatur, qui se
feliciter in ventriculo roborando, pelliculis istis usum profiteatur:
Gyb. Longolius, non ex ventriculo, sed ex primo cibi in gallinis
receptaculo, quod stomachum et ingluviem vocat, hanc membranam
decerpendam sentiens. Atqui ego veteres hanc vim non ingluviei aut
stomacho, id est ori ventriculi galli gallinaeve, sed ipsius ventriculi,
quem κοιλίαν
proprie
vocant, interiori membranae, tribuisse
asseruerim. Nam et Dioscorides κοιλίαν nominat
de hac membrana agens lib. 2. cap. 43. tum ab initio, tum in fine eius
capitis. quanquam adiecta in fine a quibusdam adulterina existimantur.
Et Galenus libro 11. de
simplicibus post coelian, id est ventriculum mergi statim huius
membranae meminit, intus adverbium ponens pro eo quod est in ventriculo.
Uno tantum in loco (libro tertio Parabilium, qui Galeno falso
adscribitur) galli gulam una cum larynge (scribitur autem Graece etiam γούλαν)
iis auxiliari qui strata permingunt, legimus. |
¶
That membrane lying inside the stomach of the rooster, resembling to a
transversally sectioned horn, and which during the cooking is usually
thrown away, is dried (and preserved for remedies), Dioscorides. That
pellicle, or kind of peel, located inside the stomach of the hen,
devoted to dung production, because of its roughness is named by Greeks echînos
- hedgehog |
Tunica
interior gallinarum lixivio calido hora una maceratur, ter lavatur,
deinde vino ter[9]
maceratur, et ter lavatur: iterum lixivio, post vino, et siccatur
clibano ex quo panis extractus est, Sylvius ex Bartolemaeo [Bartholomeo]
Montagnana. Ventris gallinaceorum membrana quae abijci solet, inveterata
et in vino trita auribus purulentis calida infunditur, Plin.[10]
Galli gallinacei ex ventriculo interiore membrana, quae proijci solet,
arefacta tritaque ex vino, adiecto paulo opii, medicamen auribus
utilissimum facit, quod calefactum infusum suppurationem eius (earum)
expurgat et sanat, Marcellus. Pellis interior de ventriculo galli trita
cum vino auribus prodest, et sputum (pus forte) movet, Constantinus. |
The
inner membrane of hens is soaked for a hour in warm lye |
¶
Gallinaceorum ventris membrana inveterata et inspersa potioni,
destillationes pectoris et humidam tussim vel recens tosta lenit,
Plinius[11].
Ventriculi gallinacei membranam, qua sordes aqualiculi continentur,
arefactam terito diligenter, et cum vino potui dato, humidam tussim
sedabis, Marcellus. |
¶
The membrane of the stomach of chickens aged and sprinkled on a potion,
or fresh and roasted, relieves the catarrhs of respiratory ways and the
damp cough, Pliny. Mince very well the dried membrane of the muscular
stomach of chickens - or gizzard, in which the dregs of belly are
contained, and give it to be drunk with wine, you will calm the damp
cough, Marcellus Empiricus. |
¶ Trita in
vino convenienter stomachicis datur in potu, Dioscorides. Ant.
G<u>ainerius has membranas praeparatas miscet medicamento cuidam
ad confortandum ventriculum: item Leonellus medicamento ad stomachi
dolorem. Tunicam interiorem ventriculi secundi gallinarum miro quodam
modo, lotam et siccatam, et potam, stomachicis augere coquendi
facultatem, falsum esse expertus est Galenus (de medic. simplicib. lib. 11.)
Unde subit admirari in ea {haeresi} <haerese> falsa medicos omnes
etiam hodie permanere. Putant, opinor, eam vim illi esse, quod ea
similis sit tunicae internae ventriculi nostri, sed vi tanta coquendi
praedita, ut lapillos conficiat. sed aequius fuerit, eam tunicam ex
struthiocamelo sumere, quippe cui mira sit natura coquendi, quae sine
delectu devorarit, (ut refert Plinius 10.1.[12])
ut ferrum et ossa vervecum integra. Unde et pelles eorum[13]
cum plumis mollioribus concinnatas stomachicis applicant, Sylvius. An
non vident harum pellicularum temperamentum vitiari siccatione: et vim
illam coquendi vivis inesse, non superesse mortuis: nec fortasse
pellibus illis insitam, sed potius a carne multa crassa densaque
pelliculam hanc undique ambiente: Iac. Sylvius. |
¶
Minced in wine is given to be drunk with good results to those with
stomach trouble, Dioscorides. Antonio Guainerio |
Si hordeo
malo aut nimio iumentum laeditur, remedium est pelliculam de ventre
pulli siccatam fumo deterere, additisque octo scrupulis piperis, et
quatuor cochlearibus mellis, et uncia pollinis ex thure, cum sextario
vini veteris tepefacto per os dare, Vegetius[14]. |
If
a burden animal undergoes some damages from spoiled or excessive
barley, the remedy is represented by a coarsely chopping of the
membrane of a chicken's stomach dried by smoking, and to give it by
mouth after eight scruples of pepper [9 g] have been added, and four
spoons of honey and an ounce [27.28 g] of incense dust with a sextarius
[500 ml] of old wine warmed up, Vegetius |
¶ De usu
eiusdem pelliculae ad ileon, vide infra in remedio ex iecore. ¶ Hanc
pelliculam de gallina nigra quidam e vulgo adversus regium morbum
edendam suadent, bis aut ter. |
¶
For the use of the same membrane against the intestinal occlusion, see
below when I speak about remedies gotten from liver. ¶
Some of the common
people against jaundice advise to eat two or three times this membrane
gotten from a black hen. |
¶ Pellis
interior de ventriculo galli trita et cum vino pota ventrem astringit,
Constantinus. Gallorum ventriculus (Marcellus {Vergilius}
<Virgilius>[15]
interpres addit, in senectute, quoniam proxime de veterum gallinaceorum
iure dixerat author) inveteratus (κοιλία
ταριχευθεῖσα)
et in umbra siccatus pondere trium unciarum (ὅσον γ’ [16],
sic habet codex noster impressus, corrupta ut apparet ponderis nota,
drachmae fortassis, quae designatur alibi in Dioscoride instar maiusculi
lambda iacentis, hoc modo <,) sumptus, praesenti remedio est contra
nimias purgationes, quae a deijcientibus alvum [398] medicamentis fiunt.
quamprimum enim purgationes eas sistit. in quem usum terendus est et cum
aqua bibendus. (δ’εἰ δὲ
τρίμμα
ποιεῖν καὶ ἑνοῦν μετὰ
ὕδατος καὶ
διδόναι. malim ita reddere,
in quem usum contritus et cum aqua permixtus, [instar trimmatis aut
moreti,] exhibendus est,) Dioscorides: cuius interpres Marcellus {Vergilius}
<Virgilius>, Hunc locum (inquit) Serapio non habet, neque antiqua
interpretatio, neque probatissimus mihi codex Latinae translationis.
unde fit ut suspicemur accrevisse eum Dioscoridi, praesertim quum
alienus etiam Dioscoridis sermonis in ea re ductus nobis videatur. |
¶
The inner membrane of the stomach of the rooster minced and drunk with
wine acts as intestinal astringent, Constantinus Africanus. The stomach
of the roosters (Marcellus Virgilius |
[1] Naturalis historia XXIX,88: Contra omnium morsus remedio est gallinaceum cerebrum cum piperis exiguo potum in posca, item formicae V potae, pecudum fimi cinis inlitus ex aceto et ipsi aranei quicumque in oleo putrefacti.
[2] De materia medica II,43 di Mattioli: sanguinem a cerebri membrana profluentem sistit – II,42 di Marcellus Virgilius: Compescit idem ex cerebri membranis erumpentem sanguinem.
[3] Plinio parla dell’efficacia del cervello di gallina solo in caso di profluvia ex cerebro e non a cerebri membrana come Dioscoride. Ma, secondo gli antichi, l’epistassi umana originava dal cervello o semplicemente dal naso? - Naturalis historia XXX,112: Sanguinem sistit in naribus sebum ex omento pecudum inditum, item coagulum ex aqua, maxime agninum, subductum vel infusum, etiam si alia non prosint, adips anserinus cum butyro pari pondere pastillis ingestus, coclearum terrena, sed et ipsis extractae testis; e naribus fluentem cocleae contritae fronti inlitae, aranei tela; gallinacei cerebellum vel sanguis profluvia ex cerebro, item columbinus ob id servatus concretusque. Si vero ex vulnere inmodice fluat, fimi caballini cum putaminibus ovorum cremati cinis inpositus mire sistit.
[4] A pagina 395
[5] Come medici del XXI secolo si sarebbe tentati a tradurre questo tremore come tremore di origine cerebrale. Ma a cerebrum in questo caso - per motivi non solo etimologici - bisogna attribuire il significato di capo. Infatti cerebrum proviene dalla radice indoeuropea *kar, la quale indica “ciò che è più in alto in un organismo”, “capo”. Verosimilmente la prescrizione di Razi contro il tremor cerebri è per coloro che soffrono del cosiddetto tremore essenziale al capo. Siccome non vengono riferiti altri sintomi, è giocoforza pensare al tremore essenziale, detto essenziale in quanto la sua patogenesi non è ancora stata chiarita in modo soddisfacente e pertanto non può essergli attribuito un nome preciso che ne esprima la causa. L’input per l’approfondimento della ricerca è dovuto al Dr Maurizio Melato, Specialista in Neurologia presso l’Ospedale di Alessandria (19-10-2005).
[6] Si tratta della membrana di coilina del ventriglio, o stomaco muscolare. Nei gallinacei è facilmente staccabile con le sole mani, per cui il pollo è un uccello kasher, e oggi ogni Ebreo può cibarsene purché lo abbia accuratamente dissanguato.
[7] Il sostantivo greco maschile echînos identifica innanzitutto il riccio di terra o porcospino - Erinaceus europaeus. In seconda istanza identifica anche il riccio di mare, nome comune degli Echinodermi della classe Echinoidei; agli Echinodermi appartengono anche le stelle di mare, le oloturie, le ofiure e i crinoidi.
[8] Gessner ha già fatto questa citazione a pagina 387.
[9] Sembrerebbe ovvio che bisogna ricambiare il vino tre volte, ma non si specifica quanto tempo deve intercorrere tra una macerazione e l’altra. Magari si cambia il vino dopo un’ora e si lava la membrana. Bisognerebbe disporre del testo di Montagnana. Potrebbe esserci scritto, che ne so, terna, sottinteso hora, per esprimere in un modo un po’ insolito una macerazione in vino che deve durare tre ore, senza però ricambiarlo. Ma questa ipotesi è strampalata, perché dopo ciascuna macerazione in vino la membrana va lavata, e va lavata tre volte. Si tratta di fantasie prescrittive che solo certe menti eccelse possono elargire a noi comuni mortali. Oppure vogliono lasciare il tutto alla nostra inventiva, facendoci così assurgere al ruolo di terapeuti.
[10] Naturalis historia XXIX,139: Ventris gallinaceorum membrana, quae abici solet, inveterata et in vino trita auribus purulentis calida infunditur, gallinarum adeps.
[11] Naturalis historia XXX,46: Gallinaceorum ventris membrana, si inveterata est, inspersa potioni destillationes pectoris et umidam tussim vel recens tosta lenit.
[12] Naturalis historia X,2: Concoquendi sine dilectu devorata mira natura, sed non minus stoliditas in tanta reliqui corporis altitudine, cum colla frutice occultaverint, latere sese existimantium. Praemia ex iis ova, propter amplitudinem pro quibusdam habita vasis, conosque bellicos et galeas adornantes pinnae.
[13] Come si può desumere dal capitolo dedicato allo struzzo – pagina 713 – questa affermazione di Jacques Dubois è riferita alla pelle non dei polli, ma degli struzzi.
[14] Artis veterinariae, sive mulomedicinae libri quatuor.
[15] Nel commento al De materia medica (1523) liber II cap. XLII.
[16] In greco significa circa 3 - roughly 3.