Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallo Gallinaceo
trascrizione di Fernando Civardi - traduzione di Elio Corti
Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
| Itaque
        nescimus qua ratione vulgus et medici quidam podagricis eas interdicant
        ceu podagram generantes, quod si fieret, nullam certam ob causam, sed
        occulta quodam proprietate contingeret. ab authoribus quidem nihil huius
        modi proditum est. (Putavit Aristoteles eum qui aliquandiu gallinas
        pingues esitaverit, inducere h{a}ereditatem haemorroidum et podagrae,
        Rasis.) Coloris bonitatem faciunt: et cerebella earum substantiam
        cerebri augent, ac sensus acuunt. Ipsae in cibo conveniunt
        convalescentibus et otiosis, praecipue pulli et antequam coierint,
        Elluchasem. Idem in tabulis laudat eas quae pascantur viridi et libero
        campo: genituram augere scribit et cerebrum, exercitio utentibus
        convenire, praesertim cum bono vino odorato: temperatis, pueris, vere.
        calidas esse temperate, vel in secundo abscessu. gallos vero calidos et
        siccos in secundo. praeferri ex eis qui vocis temperatae sunt, stomachum
        roborare. convenire frigidis, decrepitis, hyeme: nutrimentum ex eis non
        laudari. ¶ Gallina est temperatae carnis et levis, Albert. ¶ Galli
        caro durior quam gallinae est, Idem. Decrepiti galli carnes teneriores
        sunt quam iunioris, et si quid inest viscosum decoctione consumitur,
        Idem. | Pertanto
        non sappiamo per quale motivo la gente e alcuni medici proibiscano le
        galline ai gottosi come se scatenassero la gotta | 
| ¶ Caro
        gallinarum iuvenum est calida et humida, licet parum: unde Galenus
        temperatam esse scripsit. pulchrum colorem efficit, quamobrem a
        mulieribus appetitur. Sed nimis annosarum caro frigida est et sicca,
        difficilis concoctu, sicut et gallorum et caponum decrepitorum. Avicenna
        tertia primi: Praestant (inquit) gallinae quae in ventre agni aut hoedi
        assantur. earum enim humiditates conservantur. Pullorum marium caro est
        temperata, ad humiditatem declinans quod ad nos. facile concoquitur,
        sanguinem laudabilem gignit, appetitum roborat, omnibus fere
        temperamentis conveniens. ius eorum humores aequat et ventrem solvit
        Avicennae. ius vero gallinarum magis nutrit. Pullastrarum vero caro
        humidior et minus calida est, non aeque sanis conveniens, sed magis
        intemperatis quibusdam. ex his earum quae nondum peperere caro,
        mediocriter pinguis, proba et temperata est Avicennae. Gallina siccior
        est quam pulli, et ventrem nonnihil astringit, quem pulli humectant,
        quare elixae magis quam assae gallinae sunt comedendae, Isaac. | ¶
        La carne delle galline giovani è calda e umida, anche se poco: per cui
        Galeno scrisse che è di giusta composizione. Conferisce un bel
        colorito, per cui è ricercata dalle donne. Ma la carne delle galline
        troppo vecchie è fredda e asciutta, difficile da digerire, così come
        accade anche per quella dei galli e dei capponi decrepiti. Avicenna | 
| ¶ Electio.
        Galli gallinaeque veteres improbantur. eliguntur pulli mediocriter
        pingues, Savonarola. Mares antequam cantent aut coëant: foeminae
        antequam pariant, (cum parere incipiunt, Arnoldus Villanov.) Idem, Sym.
        Sethi, Avicenna, Rasis, Elluchasem. Capos praepingues assos medios inter
        maciem et pinguedinem comedes. idem fiet de gallina et pullastra,
        Platina. His tamquam saluberrimis vesci< >debent quotidie vel
        maiori ex parte, quicunque sanitatis rationem habent, Elluchasem.
        Gallinae meliores sunt hyeme. quia tum minus foetu exhauriuntur. Pulli
        vero aestate dum tritura fit, dumque adhuc de vite omphacium pendet,
        esui meliores habentur: masculi tamen magis quam foemellae, Platina.
        Galli ante interfectionem fatigari debent, Elluchasem. Gallinae (parum
        iuvenes scilicet, quo minus durae sint) statim occisae eviscerari debent,
        et suspendi a matutino tempore usque ad vespertinum, vel contra,
        Arnoldus de Villanov. Vulgo experimento cognitum est pullos albos in
        ventriculo non facile coqui, ut Gilb. Anglicus scribit[1].
        Marsilius tamen praefert albos pro hecticis[2],
        tanquam minus calidos, {Gaynerius} <Guainerius>. Gallinas albas
        nigris aliqui suaviores esse tradunt, Chrysippus apud Athenaeum.
        Gallorum et gallinarum caro alimenti est inter aves optimi. quia facile
        in sanguinem vertitur, et parum excrementosa est. Caro autem gallinarum
        est melior quam gallorum, nisi sint castrati. nigrarum quoque et quae
        nondum peperunt caro est melior et levior. Veterum autem, praecipue
        gallorum, caro nitrosa est et salsa, cibo inepta, Sylvius. Gallinas
        autem carnem tunc habere suavissimam, cum non alimento abunde eis
        exhibito, ipsae suis pedibus scalpentes non sine labore cibum inveniunt,
        Clemens 2. Stromat. | ¶
        Scelta. I galli e le
        galline vecchi non sono apprezzati. Vengono preferiti i polli poco
        grassi, Michele Savonarola | 
| ¶
        Hippocrates in libro de internis affectionibus, A pituita (inquit)
        maxime in aquam intercutem transitus fit, etc. in hac qui curabilis est,
        obsonium edat carnem galli assatam et calidam, etc. Et rursus, Qui
        pituita alba laborat, etc. in coena utatur galli carnibus et suis tritis.
        In morbo crasso etiam a pituita putrefacta obsonium e gallinaceo pullo
        cocto commendat. Et alibi in eodem libro, Ab {hepate} <hepati>
        laborans aqua intercute, etc. galli carnem assatam calidam habeat. ¶
        Aretaeus in curatione cephalaeae carnes nuper interfecti galli laudat.
        Morsus a cane rabido pullorum ius sorbeat, Arnoldus de Villan. 
        ¶ Qui gallinaceam carnem esitaverint, non statim lac acidum (oxygala)
        sumant: quoniam observatum est colicos morbos inde fieri, Sym. Sethi. | ¶
        Ippocrate nel trattato De internis affectionibus dice: Da parte
        delle forme da raffreddamento il tragitto si svolge soprattutto
        attraverso l’acqua del sottocutaneo, etc. In questa affezione chi può
        guarire deve mangiare come cibo della carne di gallo arrostita e calda,
        etc. E ancora: Chi soffre di catarro bianco etc., a cena deve usare
        carne di gallo e di maiale tritata. In caso di catarro purulento anche
        da raffreddore putrido raccomanda un cibo costituto da pollo lesso. E in
        un altro punto dello stesso trattato: Chi ha degli edemi dovuti al
        fegato, etc., deve poter disporre di carne di gallo arrostita e calda.
        ¶ Areteo di Cappadocia | 
| ¶ Gallinarum
        ius astringit, gallorum vero veterum ventrem solvit, ut scribit Galenus
        lib. 11. de simplicib. et in libro de attenu. victu. Vide mox in G. | ¶
        Il brodo di gallina dà stipsi, invece quello di galli vecchi fa da
        lassativo, come scrive Galeno nel libro XI del De
        simplicium medicamentorum temperamentis et facultatibus
        e nel trattato De victu attenuante
        - o De subtiliante diaeta.
        Vedi tra poco al paragrafo G. | 
| ¶ Gallinarum
        sanguis non est inferior sanguine suum, sed multo peior leporino. sunt
        qui eo vescantur, Galenus lib. 3. de alimentis. Et rursus lib. 10. de
        simplicib. cap. 4. Non pauci (inquit) pro alimento habent sanguinem
        leporis et gallinarum, et ex iis etiam qui urbes incolunt complures. | ¶
        Il sangue delle galline non è da meno del sangue dei maiali, ma è di
        gran lunga peggiore di quello di lepre. Vi sono alcuni che se ne cibano,
        Galeno libro III De alimentorum facultatibus. E poi nel libro X
        capitolo 4 del De simplicium
        medicamentorum temperamentis et facultatibus
        dice: Non pochi si cibano del sangue di lepre e di gallina, e tra
        costoro anche parecchi che abitano in città. | 
| ¶ Patina ex
        capitibus et interaneis caponum et gallinarum: Gallinarum atque avium
        iecuscula, pulmones, pedes, capita et colla, bene lavabis. Lota et elixa
        in patinam sine iure transferes. Indes acetum, mentham, petroselinum,
        inspergesque piper aut cinnamum, ac statim convivis appones, Platina[3]. | ¶
        Un pasticcio preparato con teste e
        interiora di capponi e galline: Lava accuratamente i fegatelli, i
        polmoni, le zampe, le teste e i colli delle galline e degli uccelli.
        Lavate e bollite passerai queste cose in un piatto da portata senza il
        brodo. Vi metterai aceto, menta, prezzemolo e vi spruzzerai del pepe o
        della cannella | 
| ¶
        Gallinaceorum cristae et paleae nec probandae nec improbandae sunt,
        Galenus libro tertio de alimentis. | ¶
        Le creste e i bargigli dei galli non sono né da lodare né da
        disprezzare, Galeno libro III De alimentorum facultatibus. | 
| ¶ Ventres et
        hepat<i>a anserum pinguium, deinde gallinarum pinguium omnibus
        praeferuntur, Elluchasem. Ventriculus volatilium si concoquatur,
        uberrime nutrit. Gallinae quidem et anseris [392] praestantissimus est,
        Galenus in libro de cibis boni et mali succi. | ¶
        A tutti vengono preferiti gli stomaci e i fegati delle oche grasse,
        quindi delle galline grasse, Elluchasem. Lo stomaco degli uccelli, se lo
        si digerisce, nutre moltissimo. Quello di gallina e di oca è il
        migliore, Galeno nel trattato De
        probis pravisque alimentorum sucis
        - o De bonis malisque sucis. | 
[1] Compendium medicinae (circa 1250).
[2] ‘Che ha la febbre continua’, dal greco hektikós = che ha un’abitudine, abituale, da cui hektikòs pyretós = febbre continua che porta alla consunzione.
[3] IV,18 - Libellus platine de honesta voluptate ac valitudine, Bononiae, per Johannem Antonium Platonidem, 1499.