Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallo Gallinaceo
trascrizione di Fernando Civardi - traduzione di Elio Corti
Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
Ventriculi in
cibo laudantur prae intestinis, praesertim altilium gallinarum, magisque
etiam anserum. Sunt enim perquam suaves: caeterum crassi durique, eoque
ad concoquendum difficiles: sed quibus semel coctis multum alimenti
insit, Galenus si bene memini. Ventriculi animalium non laudantur in
cibo, praeter ventriculum gallinarum, aut anserum, aut gruis, Arnoldus
Villanov. |
Vengono
apprezzati come cibo più gli stomaci degli intestini, soprattutto delle
galline da allevamento, e ancor di più delle oche. Infatti sono
estremamente gustosi: ma sono grassi e duri e pertanto difficili da
digerire: ma una volta cotti posseggono molto potere nutritivo, Galeno |
¶ Gallinarum
alae bene coquuntur, et bene nutriunt. conveniunt e balneis redeunti.
item in victu attenuante, Galenus in diversis locis. Alae avium in cibum
sumptae saluberrimi sunt alimenti, praecipue autem gallinarum, sunt qui
et anserinas his addant, frequenti enim motu si quid mali succi inest,
purgatur. Similiter quoque anserina et gallinacea colla (quam)
caeterarum volatilium meliora putantur, si sanguine intercutaneo
caruerint, Platina[1].
Gallinaceorum lacte nutritorum alae et testes in siccitatibus conveniunt,
Galenus 7. Methodi. ¶ Inter hepat<i>a primatus anserino: quod ut
humidius et tenerius est, ita sapore suavius: secunda laus hepati
gallinaceo, Rasis ex Galeno. ¶ Gigeria[2],
intestina gallinarum cum his et ita (forte, cum gallinis ita) cocta,
Lucilius lib. 8. Gigeria sunt sive adeo hepetia, (hepatia,) Nonius.
Quidam sic citant, Gigeria sine oleo, his vescamur alacriter. Intestina
gallinarum cum rebus aliis incocta, veteres gigleria vocabant, Hermolaus.
Gallinacei testes et viscera non conveniunt in victu attenuante, Galenus.
¶ Gallinaceorum renes, testes et iecur, praesertim altilium, boni succi
sunt, Galenus. Testes eorum suavissimi sunt, et probum alimentum corpori
conferunt, Idem. 3. de alimentis. Et rursus, Per omnia optimi sunt. In
siccitatibus (affectibus et constitutionib. siccis) conveniunt, Idem 7.
Methodi. Gallorum lacte altorum testes utiles sunt in syncope ex succis
tenuibus, Idem. 12. Methodi. Cur gallinaceorum testes, quos lacte
saginant, amplissimi et concoctu faciles fiant, causam adfert Alexander
Aphrodisiensis in Problematibus 2. 73. interprete Gaza. Testes galli
(alias galli castrati. qui scilicet a castrando eximuntur) laudabiles
sunt et faciles concoctu, Avicenna. Languentibus dari consueverunt,
Galenus in Commentario in librum de victus rat. in morb. ac. dandi in
tertiana, Idem ad Glauconem. Iis qui ex syncope marasmo[3]
contabescunt, testiculos gallorum, quos Graeci orchis[4]
et parastatas appellant, dare oportet. perpetuo enim omnibus hectica[5]
laborantibus commodi existunt, cum abunde nutrire et vires augere
possint, ubi probe concocti fuerint, quapropter id alimenti semper
exhibendum est, ubi vires nondum ad extremum collapsae fuerint. quod
enim praesidium deinceps esse potest, si natura alimentum concoquere non
possit? Alex. Trallianus. Gallinaceos praeparamus (in usum praecipue
hecticorum et phthisicorum[6])
pane in lac acidum et serosum merso si ante nutrimus quam iugulemus, ut
testes habeant gratissimos et praestantissimos: idque ante coitum, ne
virus ex semine oleant. sic enim boni sunt succi, valide nutriunt,
facile coquentur, Sylvius citans Galeni librum 3. de aliment. ¶
Gallinaceorum testes subinde si a conceptu edat mulier, mares in utero
fieri dicuntur, Plinius[7]. |
¶
Le ali di gallina si digeriscono bene, e nutrono bene. Sono adatte per
chi è di ritorno dai bagni pubblici. Parimenti in una dieta dimagrante,
Galeno in diversi passi. Le ali degli
uccelli usate come cibo sono un alimento estremamente salubre, ma
specialmente quelle delle galline, e vi sono alcuni che a queste
aggiungono anche quelle di oca: infatti con il frequente movimento se
hanno dentro qualche umore malsano, viene rimosso. E così pure i colli
delle oche e dei polli vengono ritenuti migliori (di) quelli degli altri
uccelli a condizione che nello spessore della pelle siano prive di
sangue, Platina |
G. |
G |
de remediis ex omni gallinaceo genere, gallis,
gallinis, pullis,
eorumque partibus et excrementis. De ovis tantum seorsim agetur in
Gallina G. Morbo regio
resistit gallina, si sit luteis pedibus prius aqua purificatis, dein
collutis vino quod bibatur, Plinius[8].
Gallinaceum pinguem verno tempore dempta cute et interaneis, sale fartum
in umbra suspendito, donec arefiat: mox illum exossato, atque una cum
sale conterito, in vitrea hamula ad usus servato, obolis duobus si
bibitur, mire Venerem concitare dicitur, Alexand. Benedictus. ¶
Mirabile remedium in arthritide a muliere quadam, et adhibetur in quovis
loco ubi iuncturae exeunt (forte, existunt.) Gallina bene habita
quadrima, absinthio referta, coquatur in tribus situlis aquae ad duarum
partium consumptionem. hinc aeger foveatur (vaporetur, fiat stuffa,) bis
quotidie donec liberetur, fricando semper ad inferiora, Additiones ad
practicam Varignanae. ¶ Pullas et capos iure et carne viperarum cum
pane subactis nutrivit Matthaeus Gradi ad usque deplumationem, curaturus
horum esu elephanticos, Sylvius. Serpentem varium, qui inter alios
minimum habet veneni, et Germanice vocatur ein huf
(vocem a librarijs
corruptam conijcio) cum tritico coque, deinde sic cocto tritico gallinam
pasce, et idem ius pro potu praebe. Huius gallinae carnibus accipiter
pastus pennas mutabit, et morbum, si quem habet, expellet, Albertus. ¶
Ex gallo vulturino vivo remedium ad elephantiasin Aetius[9]
praescribit, ut recitabimus in Vulture G. qualis autem hic gallus sit
non docet. idem quidem remedium ex vulture etiam fieri ait. |
sui
rimedi derivati da tutto il genere dei gallinacei, galli, galline, polli,
e dalle loro parti ed escrementi. Delle uova se ne parlerà solo
separatamente nel paragrafo G della gallina. Una
gallina, se ha le zampe gialle, prima ripulite con acqua, quindi lavate
con vino che deve essere bevuto, è efficace contro l’itterizia,
Plinio. In primavera appendi all’ombra un gallo grasso farcito di sale
dopo avergli tolto la pelle e le interiora, fintanto che non si sia
essiccato: quindi disossalo e tritalo con sale, mettilo a conservare in
un vaso di vetro pronto per l’uso, se viene bevuto nella dose di due
oboli |
¶ Ius. Ad
uteros: Gallinam iugulato et festucam lineo panniculo involutam intra
avem conde, eamque consuito, elixato, et ius potui dato, Author
Euporistorum quae Galeno tribuuntur 3. 237. Gallinarum ius simplex alvum
retinere, veterum autem gallorum eandem subducere experti sumus, Galenus
lib. 11. de simplicibus
et in libro de theriaca ad Pisonem. Gallinarum iuniorum ius simplex ad
temperanda humorum vitia datur, et in ardoribus stomachi utile est,
Dioscorides. Graece
legitur,
δίδεται
ἐπικράσεως
χάριν τῶν
φαυλοτήτων. cum Galenus de eodem scribat, ὅτι
ἐπικρατήτικῆς
ἐστι
δυνάμεως,
hoc est facultatem cohibendi et astringendi habere, videtur autem
utrunque vere dici, ut et ἐπικρατητικόν
hoc ius sit, id est fluxiones reprimat: et ἐπικεραστικόν, hoc est humorum acrimoniam temperet. |
¶
Brodo. Per
l’addome: Sgozza una gallina e metti dentro al volatile della
festuca |
[1] V,14 - Libellus platine de honesta voluptate ac valitudine (Bononiae, per Johannem Antonium Platonidem, 1499): Similiter quoque anserina & gallinacea colla caeterarum volatilium meliora putant: si sanguine inter{ }cutaneo caruerint.
[2] Forse si tratta di un vocabolo punico.
[3] Il sostantivo greco maschile marasmós significa deperimento, consunzione.
[4] Il sostantivo maschile
ὄρχις
al nominativo plurale attico suona ὄρχεις
e in quello ionico suona ὄρχιες.
– Il sostantivo maschile παραστάτης
significa colui che sta presso, quindi colui che combatte a fianco, compagno
d'armi; in senso anatomico al plurale identifica i testicoli.
[5] ‘Febbre continua’, dal greco hektikós = che ha un’abitudine, abituale, da cui hektikòs pyretós = febbre continua che porta alla consunzione.
[6] Il verbo greco phthíø significa mi consumo, muoio. – Il sostantivo greco kachéktës – da kakós+échø - significa in brutte condizioni fisiche. Attualmente in medicina si usa il termine cachettico per indicare una persona solo più pelle e ossa, come si presentava, per esempio, gran parte degli ospiti dei campi di concentramento.
[7] Naturalis historia XXX,123: Gallinaceorum testes si subinde a conceptu edat mulier, mares in utero fieri dicuntur.
[8] Naturalis historia XXX,93: Morbo regio resistunt sordes aurium aut mammarum pecudis denarii pondere cum murrae momento et vini cyathis II canini capitis cinis in mulso, multipeda in vini hemina, vermes terreni in aceto mulso cum murra, gallina, si sit luteis pedibus, prius aqua purificatis, dein collutis vino, quod bibatur, [...]
[9] Libro XIII cap. 130 della
relazione lunga: γυπαλέκτωρ.
(Antonio Garzya, 25 gennaio 2005, lettera indirizzata
a Roberto Ricciardi)