Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Gallina
trascrizione di Fernando Civardi - traduzione di Elio Corti
Si raccomanda l'opzione visualizza -> carattere -> medio del navigatore
Phasiani non
modo e Media accersebantur: sed villaticae quoque gallinae ovis e
phasiano mare conceptis copiam illorum praebebant, Ptolemaeus apud
Athenaeum[1]. |
I
fagiani |
¶ Exclusio
ovorum absque incubatione. Si aut tempus sit bene temperatum, aut locus,
in quo ova manent, tepidus, concoquuntur et avium ova, et
quadruped<i>um oviparorum sine parentis incubitu. haec enim omnia
in terra pariunt, concoquunturque ova tepore terrae. nam si quae
quadrupedes oviparae frequentantes fovent quae {a}ediderint ova,
custodiae gratia potius id faciunt, Aristot.[2]
Et alibi[3],
Incubitu avium ova excludi naturae ratio est: non tamen ita solum ova
aperiuntur, sed etiam sponte in terra, ut in Aegypto obruta fimo
pullitiem procreant. Et Syracusis potator quidam, ovis sub storea in
terra positis, tandiu potabat, donec ova {a}ederent foetum. Iam vero et
cum in vasis quibusdam tepidis (ἀλεεινοῖς)
essent coniecta, sponte ova pullos prompsere. Caeterum Albertus pro
recitatis iam postremis philosophi verbis, ita habet: Ovis positis in
vasis calidis, superposita stupa calida, leni calore fovente et non
adurente extrahuntur pulli. et praecipue calore vitali alicuius animalis,
ut si in sinu hominis teneantur: aut si forte sub fimo calido ponantur,
aut sub cineribus lente calefactis, aut aliquo huiusmodi. Ova quaedam et
citra incubitum sponte naturae gignunt, ut in Aegypti fimetis. Scitum de
quodam potore reperitur, Syracusis tandiu potare solitum, donec cooperta
terra foetum {a}ederent ova. Quin et ab homine perficiuntur, Plinius[4]. |
¶
Schiusa delle uova senza
incubazione. Se le
condizioni meteorologiche sono alquanto miti oppure se il luogo in cui
si trovano le uova è tiepido, non solo le uova degli uccelli giungono a
maturazione senza che vengano covate da chi le ha deposte, ma anche
quelle dei quadrupedi ovipari. Infatti tutti questi animali partoriscono
per terra, e le uova si riscaldano grazie al tepore della terra. Infatti
se alcuni dei quadrupedi ovipari, visitandole spesso, scaldano le uova
che hanno deposto, lo fanno soprattutto per difenderle, Aristotele |
Et rursus,
Livia Augusta ovum in sinu fovendo exclusit, (ut referetur infra in h.)
inde fortasse nuper inventum ut ova in calido loco imposita paleis igne
modico foverentur, homine versante pariter, ut stato tempore illinc
erumperet foetus. Si gallina non incubet, hac industria complures
habebis pullos. qua die incubanti gallinae ova subijcis, eadem stercus
gallinaceum accipiens id ipsum contere, cribraque ac denique in vasa
inijce ventricosa, pennas illi gallinarum circumpone. posthaec autem,
figura recta imponito ova, sic ut pars mucronata superne tendat, ac dein
rursus ex eodem fimo tandiu illis inspergito, donec undique inducta
videantur. At, ubi duos aut tres dies primos sic intacta esse ova
permiseris, singulis postea diebus illa convertito, cavens ne
contingantur mutuo, ut videlicet ex aequo incalescant. post vigesimam
autem diem, dum sub gallina ova excludi incipiunt, invenies ea quae in
alveis sunt circumfracta. Ob quam nimirum caussam etiam inscribunt diem
qua supponuntur, ne dierum numerus ignoretur. Vigesima igitur die
putamen extrahens, pullos in cophinum coniicito, eos alens
delicatissime. Ascisce etiam gallinam, quae moderabitur omnia,
Democritus in Geoponicis, Andrea a Lacuna interprete. |
E
così prosegue: Livia Drusilla |
qui Graecam
vocem γάστρας vasa
ventricosa interpretatur, Cornarius ventriculos: Hieronymus Cardanus qui
hunc locum in libros de subtilitate transcripsit, pulvinaria, his verbis:
Pulvinaria duo reple stercore gallinarum tenuissime trito, inde plumas
gallinarum annecte consuendo utrique molles ac densas. ova vero capite
tenuiore supra extante, colloca super alterum pulvinar. deinde reliquum
superpone in loco calido. permitteque immota duobus diebus, post vero ad
vigesimam usque diem illa sic verte, ut undique aequaliter foveantur,
inde stata die, quae iuxta vigesimam primam est, pipillantes iam ex ovo
sensim educito. Ego etsi hoc etiam modo ova excludi posse existimem:
video tamen aliud sensisse Democritum verbis eius Graecis perpensis, et
placet gastran vas ventricosum verti, ut primum in tale vas intelligamus
fimum inijciendum, tum super fimo imponendas plumas, (ut ἐπίβαλλε
potius quam περίβαλλε
legatur:) in plumis ova: postremo rursus fimum addendum donec
contegantur ova. Erat et gaster[5]
vas, et gastra[6]
fictilis Dioscoridi. sed et gasterium[7]
vocat Aristophanes, servatque adhuc nomen, Caelius. huiusmodi est quod
corrupta voce guiscardum[8]
appellant Itali, ut quidam in Lexicon Graecolatinum retulit. Scaphos
cavitatem navis vocat Thucydides, quam, inquit interpres, gastéra
dicimus, Caelius. |
Il
quale traduce la parola greca gástras - vasi a largo ventre -
con vasa ventricosa, Janus Cornarius |
Τὸ
μὴν ἔδαφος
τῆς νεώς
κύτος, καὶ
γάστρα καὶ ἀμφιμήτριον
ὀνομάζεται,
Pollux. Eustathius gastra vocem factam ait ab accusativo gastéra per
syncopen: et vulgo ab idiotis sic vocari fundum navis. Idem apud Homerum
gastram tripodis interpretatur cavitatem tripodis aut fundum eius,
Hesychio gastra, posterior pars femoris est. Γάστρα,
ἡ εἰς κύτος γεvνηθεῖσα
τοῦ
λαιμοῦ, Varinus. est autem locus,
ut suspicor, corruptus. |
Tò
mën édaphos tês neøs kýtos, kaì amphimëtrion onomázetai –
In effetti il fondo della nave è detto sia cavità, sia pancia, sia amphimëtrion
- una cosa che circonda la cavità uterina, Giulio Polluce |
Fertur in
quadam regione inveniri homines, qui furnos ita temperate calefaciant,
ut eorum calor par sit calori gallinae incubantis, et in furno seu
clibano ponere quam plurimas plumas, et mille gallinacea ova, quae post
viginti dies nascantur ac erumpant, Crescentiensis. In Aegypto circa
Alcairum ova arte excluduntur: Clibanum parant cum multis foraminibus,
quibus ova diversa gallinarum, anserum, et aliarum avium imponunt. tum
fimo calido integunt clibanum: et si opus fuerit, ignem circumquaque
faciunt: sic ova suo quaeque tempore maturescunt, ut serpentium apud nos
per se in fimo calido, Tragus. Apud Aegyptios magna est copia pullorum
gallinaceorum. nam apud eos gallinae sua ova non incubant, sed ea in
clibanis tepore sensim adhibito ita foventur, ut mirabili arte
compendioque pulli intra paucos dies progignantur simul et educantur,
Paulus Iovius lib. 18. historiarum sui temporis. |
Si
dice che in una località si trovano degli uomini che scaldano i forni
in un modo così mite che la loro temperatura è equivalente al calore
della gallina che sta covando, e che nel forno, o klíbanos in
greco, mettono moltissime piume, e mille uova di gallina, che dopo venti
giorni nascono e si schiudono, Pier de' Crescenzi |
¶ Pullorum
recens exclusorum cura. Excus{s}os
pullos subducendum ex singulis nidis, et subijciendum ei, quae habeat
paucos. Ab eaque si reliqua sint ova pauciora, tollenda, et
subijcienda aliis, [430] quae
nondum excuderint, et minus habent triginta pullos. Hoc enim gregem
maiorem non faciendum, Varro[9]. |
¶
Cura dei pulcini appena nati.
Bisogna togliere i pulcini
appena nati dai singoli nidi e vanno messi sotto a quella chioccia che
ne ha pochi. Ma se le uova che rimangono sono piuttosto poche,
bisogna togliergliele e metterle sotto ad altre galline che
ancora non ne hanno fatte schiudere e che hanno meno
di trenta pulcini. Infatti non si deve fare una covata più
numerosa di questa, Varrone |
[1] Deipnosophistaí XIV,69,654c. – La citazione è tratta dal XII libro delle Memorie - Ὑπομνήματα – di Tolomeo VII Evergete II.
[2] De generatione animalium III,2 752b: Il piccolo dunque nasce quando, come si è detto, l’uccello lo cova. Nondimeno anche quando la stagione è temperata o soleggiato il luogo in cui si trovano deposte, sia le uova degli uccelli sia quelle dei quadrupedi ovipari giungono a cozione. Tutti questi depongono le uova al suolo ed esse giungono a cozione per effetto del calore della terra; quanti poi dei quadrupedi ovipari sono soliti covare, lo fanno soprattutto a scopo di difesa. (traduzione di Diego Lanza) § The chick then, as has been said, comes into being by the incubation of the mother; yet if the temperature of the season is favourable, or if the place in which the eggs happen to lie is warm, the eggs are sufficiently concocted without incubation, both those of birds and those of oviparous quadrupeds. For these all lay their eggs upon the ground, where they are concocted by the heat in the earth. Such oviparous quadrupeds as do visit their eggs and incubate do so rather for the sake of protecting them than of incubation. (translated by Arthur Platt – 1910)
[3] Historia animalium VI,2 559a-559b: Le uova si schiudono in seguito alla cova da parte degli uccelli; possono tuttavia farlo anche spontaneamente al suolo, come in Egitto, se vengono immerse nel letame. E dicono che a Siracusa un ubriacone, messe delle uova in terra sotto la sua stuoia, continuò a bere ininterrottamente per tanto tempo che fece schiudere le uova. Ed è anche capitato che delle uova, poste in vasi caldi, maturassero e si aprissero spontaneamente. (traduzione di Mario Vegetti)
[4] Naturalis historia X,153-154: Quaedam autem et citra incubitum sponte naturae gignunt, ut in Aegypti fimetis. Scitum de quodam potore reperitur Syracusis tam diu potare solitum, donec cooperta terra fertum ederent ova. [154] Quin et ab homine perficiuntur. Iulia Augusta prima sua iuventa Tib. Caesare ex Nerone gravida, cum parere virilem sexum admodum cuperet, hoc usa est puellari augurio, ovum in sinu fovendo atque, cum deponendum haberet, nutrici per sinum tradendo, ne intermitteretur tepor; nec falso augurata proditur. Nuper inde fortassis inventum, ut ova calido in loco inposita paleis igne modico foverentur homine versante, pariterque et stato die illinc erumperet fetus.
[5] Il sostantivo femminile γαστήρ significava per lo più ventre/pancia/stomaco, talora cavità.
[6] Il sostantivo femminile γάστρα significava pancia/rigonfiamento, m anche vaso panciuto/marmitta.
[7] Thomas Cooper Thesaurus Linguae Romanae et Britannicae: Gaster, vel Gasterium. A certaine vessell. Gastrimargia. Gluttonie: ingurgitation. (http://archimedes.mpiwg-berlin.mpg.de)
[8] In un italiano del 2007 secondo l'Accademia della Crusca (www.accademiadellacrusca.it) la parola guiscardo, 'astuto, scaltro', deriva dall'antico francese guischart di analogo significato. Nei dialetti siciliano e calabrese è presente anche la forma biscardu (cfr. anche l'italiano biscardo) con lo stesso significato. § Per www.santiebeati.it il nome di persona Guiscardo deriva dall'antico sassone Visichart, latinizzato in Guiscardus, e significa "forte, robusto". § Per il web il nome di persona Guiscardo deriva dal nome normanno Wiscard o Whiskard, formato da viska, scaltrezza, e hardhur, forte.
[9] Rerum rusticarum III,9,13: Excusos pullos subducendum ex singulis nidis et subiciendum ei quae habeat paucos; ab eaque, si reliqua sint ova pauciora, tollenda et subicienda aliis, quae nondum excuderunt et minus habent triginta pullos. Hoc enim gregem maiorem non faciendum.