Conrad Gessner
Historiae animalium liber III qui est de Avium natura - 1555
De Ovo
transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti
The navigator's option display -> character -> medium is recommended
Sed et ipsum
coelum a veteribus ovum dici solitum, et hominem quoque ceu quandam coeli parvam imaginem comperias,
Hermolaus[1].
Democritus et Pythagoras primi videntur ovi nomine coelum appellasse.
Sed et Plato ex Ciceronis[2]
interpretamento: Deus (inquit) coelum ita tornavit, ut vel nihil, vel
parum asperitatis haberet, nihil offensionis, ut in volucrum cernimus
ovis. Quin hominem quoque coelum esse dictum comperimus: quia sit coeli
simulacrum quoddam, etsi parvum, Caelius. Mirum est in re tam parva,
mundi permixtionem intelligi quandam. Ovum quippe elementis consurgere
ac compingi quatuor, veterum medicorum assertione traditum scimus. Nam
crustae modo {circuniectum} <circumiectum> obductumque putamen,
terrae imagine quadam, arescentis in frigore vim naturae praefert. Humor
autem frigens humectusque, aquam exhibet plane. Sicuti aerem quod inest
spiritosum, calens humensque. At in meditullio luteum fixum,
mediocritatem caloris obtinens, et aridioris naturae, igni compar facile
colligitur. cui calculum adiecerit et color: si quid tamen eiusmodi
adesse igni creditur. An non et globata suffragatur figura? Quid, quod inest ovo vitalis vis,
veluti et mundo? Idem ex libro secundo problematum Aphrodisiensis.
Sed hic paulo aliter quaedam: Vitellus (inquit) ignem repraesentat. plus
enim calidus, minus siccus, quasi vitellus etiam, (non calidissimus
quidem ut ignis: sed calidior quam siccior sit.) Denique orbis universi,
quem mundum vocamus, speciem in ovo dixeris demonstrari. nam ex quatuor
constat elementis. et in sphaerae faciem conglobatur, et vitalem
potentiam obtinet, Haec illi. |
But
the sky itself by ancients was usually called egg, as also man, as if
you discover in it a small image of the sky, Ermolao Barbaro |
Nec importune
elementis de quibus sunt omnia, ovum comparaverim. <In> omni enim
genere animantium, quae ex coitione nascuntur, invenies ovum aliquorum
esse principium instar elementi. In gradientibus enim, lacertae et
similia ex ovo creantur. Quae serpunt, ovi nascuntur exordio. Volantia
universa de ovis prodeunt, excepto uno quod incertae naturae est, (vespertilione.).
Natantia pene omnia de ovis oriuntur generis sui, crocodilus vero etiam
de testeis qualia sunt volantium. Et ne videar plus nimio extulisse ovum
elementi vocabulo, consule initiatos sacris Liberi patris: in quibus hac
veneratione ovum colitur, ut ex forma tereti ac pene sphaerali, atque
undique versum clausa, et includente intra se vitam, mundi simulacrum
vocetur, Disarius apud Macrobium Saturn. 7. 16.[3] |
And
in a quite suitable way I would like to compare the egg to the elements
by which all the things are constituted. In fact in whatever type of
living beings that are born from a mating you will find that the egg of
some of them is equivalent to the principle of the element constituting
it. In fact in those are walking, the lizards and similar animals are
created starting from an egg. Those are crawl, are born having an egg as
starting point. All those are flying come out from an egg, except one
who is of uncertain nature (the bat). Almost all those are swimming
originate from eggs of their belonging species, and in truth also the
crocodile originates from eggs endowed with shell as those of the birds.
And so that I don't seem to have exalted the egg more than it is due
with the word of the element constituting it, consult the initiates to
the sacred things of Liber father |
¶ Στόλος
ὀμφαλώδης dicitur, id est umbilicaris appendicula, in
ovis imperfectis adhuc, in parte acuta: quae ovo amplius increscente,
obtenditur latius atque minuitur, perfectoque, mucro exitum complet,
Caelius. |
¶
They say stólos omphalødës, that is small umbilical appendix,
in case of still unfinished eggs at the acute side:
this appendix, as soon as the egg becomes bigger, is spreading in
width and decreases, and once is completed the point fills the opening,
Lodovico Ricchieri. |
¶ Ovi album
nominatur a Celso[4], ovi candidum et albumen
(ut quidam citant, ego plerumque semper ovi candidum ab eo nominari
invenio) a Plinio[5],
albus liquor Columellae[6],
albor ovi Palladio[7].
Apicius[8]
albamenta ovorum dixit. Candida si croceos circumfluit unda vitellos,
Martialis[9]. Recentiores quidam e
Graecis transferentes ovi aquatum, et tenuem ovi liquorem nominarunt.
Indoctiores albuginem, cum albugo proprie sit in oculo macula sive
cicatrix altiuscula, sicut utique in summo nubecula, ut probi authores
docent. Legimus et ovi albi (lego album) succum apud Plinium[10]
in ramicosi infantis remedio: ut apud Serenum[11]
quoque candidum ovi succum. Germani vocant das klar oder wyß imm ey,
Galli de blanc d’ung oeuf, aubun d’oeuf. Itali volume de lovo.
Aristoteli dicitur τὸ
λευκόν τοῦ
ὠοῦ. Sunt qui hunc liquorem lac gallinae
appellarint. |
¶
By Cornelius Celsus |
¶
Vitellus et luteum ovi (ut Plinius[12]
vocat) interior eius lutei coloris liquor est. Recentiores quidam
vitellum etiam genere neutro efferunt, ut et Gaza quandoque, contra
veterum authoritatem. Vitellus a vita dictus est, pars ovi rubra, quod
ex ea vivat pullus. Nihil ne, inquit, de vitello? Id enim <ei> ex
ovo videbatur aurum declarasse, reliquum argentum, Cicero 2. de Divinat.[13]
Hinc vitellinus. integram famem ad ovum affero. itaque usque ad assum
vitellinum opera perducitur, Cicero[14].
quidam deductum hoc adiectivum esse volunt a vitulo, ut sit genus edulii.
quo veteres mensas claudebant, nam ab ovis eas incipere certum est.
Vetus exemplar habet vitulinum, quod placet. Candida si croceos
circumfluit unda vitellos, Martialis. Itali vitellum appellant
tu<o>rlo de l’ovo: Galli le moyen d’un oeuf, le iaulne:
Germani todter vel tutter: forte quia mamillam tutten appellant. alitur
autem pullus vitello intra ovum, succo eius attracto, ut infans in lucem
editus lacte mamillae. Ozonab, id est vitellus ovi, Sylvaticus. |
¶
The vitellus - the yolk - and the yellow of the egg (as Pliny calls it)
is its more inner fluid of yellow color. Some more recent writers report
also vitellum in the neuter, as sometimes Gaza |
¶
Est etiam vitellus a vitulo diminutivum, unde et assum vitellinum forte
apud Ciceronem. C. Valerio, M. Herennio coss.
maris vituli quum exta demerentur, gemini vitelli in alvo eius
inventi, Iul. Obsequens[15]. |
¶
The term vitellus is also a diminutive derived from vitulus -
calf, then perhaps in Cicero we find roasted vitellinus. When
they were consuls C. Valerius and M. Herennius - 93 BC - while the
entrails of a sea calf were removed - of a seal |
¶
Vitellum ovi Graeci modo lecython, modo chrysòn vocant, Hippocrates
etiam chloròn, (τὸ χλωρόν τοῦ ὠοῦ,
in libro de natura pueri,) Hermolaus. Aristoteles ὠχρόν
vocat[16]:
et alibi[17]
λέκυθον
foeminino genere ut et Dioscorides[18].
Τῶν
ὠῶν τὰ χρυσᾶ,
apud Athenaeum invenio[19].
Et ὠοῦ
τὸ πυῤῥόν apud Suidam
in Νεοττόν.
Veteres ovi luteum etiam νεοττόν
vocabant, id est pullum: nimirum quod pullum ex illo nasci formarique
existimarent. καὶ
τεττάρων ὠῶν
μετὰ τοῦτο
φιλτάτη
τὸν νεοττόν,
Menander[20].
Clearchus[21]
pulli genituram esse scribit ἐν
τῷ λευκῷ, καὶ
οὐκ ἐν τῷ
καλουμένῳ
νεοττῷ.
διεψεύσθησαν
γὰρ οἱ πρῶτοι τοῦτο
φήσαντες,
καὶ ἔστι τὸ
ὠχρόν
περίττωμα
τοῦ
σπέρματος.
Chrysippus in libro de oraculis scribit, quendam somnium suum, quo ova a
lecto suo pendentia viderat, ad divinatorem retulisse: audiisseque ex
illo, inventurum se ubi foderet thesaurum. Et cum vase in quo aurum
argentumque erat invento, ad vatem argenti nonnihil attulisset: dixisse
illum, Τοῦ
δὲ νεοττοῦ
οὐδὲν μοι
δίδως; hoc est, De vitello vero nihil
ne mihi dabis? Suidas in Νεοττόν.
Lusit autem is pulchre circa somnium ovorum, in quibus candidum et
luteum continetur, illud ad argentum, hoc ad aurum referens, [453] cum
in somnii interpretatione, tum magis argenti tantum parte muneri oblata. |
¶
The Greeks call the vitellus of the egg now lécython now chrysòn,
Hippocrates |
[1] Corollarium in Dioscoridem II,254 (1516). In questa edizione invece di hominem troviamo hoiem che risulta di difficile interpretazione. Potrebbe trattarsi di un errore di stampa, visto quanto affermerà tra poco anche Lodovico Ricchieri.
[2] De natura deorum II,47: Ita efficitur animantem, sensus mentis rationis mundum esse compotem; qua ratione deum esse mundum concluditur. Sed haec paulo post facilius cognoscentur ex is rebus ipsis, quas mundus efficit. interea Vellei noli quaeso prae te ferre vos plane expertes esse doctrinae. conum tibi ais et cylindrum et pyramidem pulchriorem quam sphaeram videri, novum etiam oculorum iudicium habetis. sed sint ista pulchriora dumtaxat aspectu -- quod mihi tamen ipsum non videtur; quid enim pulchrius ea figura, quae sola omnis alias figuras complexa continet, quaeque nihil asperitatis habere, nihil offensionis potest, nihil incisum angulis nihil anfractibus, nihil eminens nihil lacunosum; cumque duae formae praestantissimae sint, ex solidis globus (sic enim sfairan interpretari placet), ex planis autem circulus aut orbis, qui kuklos Graece dicitur, his duabus formis contingit solis ut omnes earum partes sint inter se simillumae a medioque tantum absit extremum, quo nihil fieri potest aptius
[3] Saturnalia VII,16: Nec inportune elementis, de quibus sunt omnia, ovum conparaverim: in omni enim genere animantium quae ex coitione nascuntur invenies ovum aliquorum esse principium instar elementi. Aut enim gradiuntur animantia aut serpunt aut nando volandove vivunt. In gradientibus lacertae et similia ex ovis creantur: quae serpunt ovis nascuntur exordio: volantia universa de ovis prodeunt excepto uno quod incertae naturae est: nam vespertilio volat quidem pellitis alis, sed inter volantia non habendus est qui quattuor pedibus graditur formatosque pullos parit et nutrit lacte quos generat: nantia paene omnia de ovis oriuntur generis sui, crocodilus vero etiam de testeis, qualia sunt volantium. Et, ne videar plus nimio extulisse ovum elementi vocabulo, consule initiatos sacris Liberi patris: in quibus hac veneratione ovum colitur, ut ex forma tereti ac paene sphaerali atque undique versum clausa et includente intra se vitam mundi simulacrum vocetur: mundum autem consensu omnium constat universitatits esse principium.
[4] De medicina V,2: Glutinant vulnus murra, tus, cummi, praecipueque acanthinum; psylleum, tragacantha, cardamomon, bulbi, lini semen, nasturcium; ovi album, gluten, icthyocolla; vitis alba, contusae cum testis suis cocleae, mel coctum; spongia vel ex aqua frigida vel ex vino vel ex aceto expressa; ex iisdem lana sucida; si levis plaga est, etiam aranea. - VI,6: [...] excipere oportet ovi albo, donec mellis crassitudinem habeat, idque in linteolum inlinere, et fronti adglutinare, ut conpressis venis pituitae impetum cohibeat.
[5] Naturalis historia XXVIII,66: oculos firmitatis causa, inlinit sole usta cum ovi albo, [...] - XXIX,40: candido ovorum in oculis et pili reclinantur [...].
[6] De re rustica VI,38,2: Suffraginosae ordeacea farina imponitur, mox suppuratio ferro reclusa linamentis curatur; vel gari optimi sextarius cum libra olei per narem sinistram demittitur, admisceturque huic medicamini trium vel quattuor ovorum albus liquor separatis vitellis.
[7] Opus Agriculturae XI,14,9: In album colorem vina fusca mutari, si ex faba lomentum factum vino quia adiciat vel ovorum trium lagenae infundat alborem diuque commoveat: sequenti die candidum reperiri. Quod si ex afra pisa lomentum adiciatur, eadem die posse mutari.
[8] De re coquinaria V,3,4: Pisum coques, agitabis et mittis in frigidam. cum refrigeraverit, deinde agitabis. concidis cepam minutatim et albamentum ovi, oleo et sale condies, aceti modicum adicies. in boletari vitellum ovi cocti colas, insuper oleum viridem mittis et inferes. - VI,9,12: obligas cum albamentis ovorum tritis, ponis in lance, et iure supradicto perfundis.
[9] Epigrammaton liber XIII,XL, Ova - Candida si croceos circunfluit unda vitellos, | Hesperius scombri temperet ova liquor.
[10] Naturalis historia XXX,136: Coclearum saliva inlita infantium oculis palpebras corrigit gignitque. Ramicosis coclearum cinis cum ture ex ovi albo specillo inlitus per dies XXX medetur.
[11]
Q. Serenus Liber Medicinalis, in 1,107 hexameters, (ed. by Fr. Vollmer) in Corpus
Medicorum Latinorum, II (Leipzig, 1916), is based on Pliny; see Philologus
75. 128-33; Pliny, 30. 15. 47. 136. (Lind, 1963)
[12]
Naturalis historia
X,148: Omnibus ovis medio vitelli parva inest velut sanguinea gutta, quod
esse cor avium existimant, primum in omni corpore id gigni opinantes: in ovo
certe gutta ea salit palpitatque. - XXX,141: [...] item si lutea ex ovis
quinis columbarum admixta adipis suilli denarii pondere ex melle sorbeantur,
passeres in cibo vel ova eorum, gallinacei dexter testis arietina pelle
adalligatus.
[13] De divinatione liber alter 134: Defert ad coniectorem quidam somniasse se ovum pendere ex fascea lecti sui cubicularis (est hoc in Chrysippi libro somnium); respondit coniector thesaurum defossum esse sub lecto. Fodit, invenit auri aliquantum, idque circumdatum argento; misit coniectori quantulum visum est de argento. Tum ille "Nihilne" inquit "de vitello?" Id enim ei ex ovo videbatur aurum declarasse, reliquum argentum. Nemone igitur umquam alius ovum somniavit? Cur ergo hic nescio qui thesaurum solus invenit? Quam multi inopes digni praesidio deorum nullo somnio ad thesaurum reperiendum admonentur! Quam autem ob causam tam est obscure admonitus, ut ex ovo nasceretur thesauri similitudo, potius quam aperte thesaurum quaerere iuberetur, sicut aperte Simonides vetitus est navigare?
[14] Ad Familiares IX,20: [...] integram famem ad ovum affero, itaque usque ad assum vitulinum opera perducitur.
[15] Liber prodigiorum 52: Maris vituli cum exta demerentur, gemini vitelli in alvo eius inventi. C. Valerio M. Herennio coss. [AUC 661 / 93 BC]
[16] Historia animalium VI 560a 21.
[17] Per esempio Historia animalium VI 560a 29.
[18] De materia medica
II,54 De ovo: ἡ
λέκυθος. (Curtius
Sprengel, Lipsiae 1829)
[19] Deipnosophistaí IX,19, 376d.
[20] Frammento 37 di Kaibel
dalla commedia perduta Andria o La donna d'Andro dove si legge
l'equivalente τὸ
νεοττίον derivato da νεοττός.
(Dati raccolti grazie alla gentile collaborazione del Professor Antonio
Garzya) § Andria è pure il titolo della prima commedia di
Terenzio
, rappresentata nel 166 aC, scritta sulla traccia di due commedie
di Menandro (La donna d'Andro e La donna di Perinto) in cui si
racconta la vicenda del giovane Panfilo che, sedotta Glicera, promette di
sposarla, mentre il padre gli ha già combinato il matrimonio con la figlia
del ricco Cremete.
[21] Frammento 76b2 di Wehrli
presente anche nella Bibliotheca
di Fozio (296,4) e nel lessico Suida alla voce Νεοττόν. (Dati raccolti grazie alla gentile collaborazione del Professor
Antonio Garzya
) § Quindi
Clearco si associa al suo maestro Aristotele, che così afferma in Historia
animalium VI,3, 561a 6-26: Nelle galline, dunque, un primo segno compare
dopo tre giorni e tre notti; negli uccelli più grandi di queste occorre più
tempo, in quelli più piccoli meno. In questo periodo il giallo viene
risalendo verso l’estremità appuntita, là dove si trova il principio
dell’uovo e dove esso si schiude, e nel bianco appare il cuore, delle
dimensioni di una chiazza sanguigna. Questo punto palpita e si muove come se
fosse animato, e da esso si dipartono due condotti venosi pieni di sangue e
avvolti a spirale, che si estendono, con l’accrescersi dell’embrione,
verso entrambe le tuniche che lo avvolgono. E una membrana provvista di
fibre sanguigne racchiude ormai in questa fase il giallo, a partire dai
condotti venosi. Poco tempo dopo incomincia a differenziarsi anche il corpo,
all’inizio piccolissimo e bianco. Si distingue chiaramente la testa, e in
essa gli occhi che sono molto prominenti; questo stato perdura a lungo,
perché essi diventano piccoli e si contraggono molto tardi. Nella zona
inferiore del corpo non si distingue all’inizio chiaramente alcuna parte,
se la si confronta con quella superiore. Dei condotti che si dipartono dal
cuore, l’uno porta alla membrana periferica, l’altro verso il giallo,
come se fosse un cordone ombelicale. Il pulcino deriva dunque il suo
principio dal bianco, l’alimento dal giallo attraverso il cordone
ombelicale. (traduzione di Mario Vegetti)