the cock and the hen of Ulisse Aldrovandi

transcribed by Fernando Civardi - translated by Elio Corti - reviewed by Roberto Ricciardi

Hodie vulgo [191] αὐγό nominant[1]. Itali ovo, et uovo, Galli oeuf, Germani ey, Angli an egge. Partium ovi quae primum oculis sese offert, aliqui putamen vocant, Serenus testam, Plinius[2] calicem quandoque. Graecis[3] κέλιφος dicitur, quod Suidas interpretatur τὸ λέπυρον τοῦ ᾠοῦ: item λέπος, ut Anatolio[4], et λέμμα Aristophani[5], Lycophroni[6] celyphanon, quanquam eo nomine quilibet cortex censeri valeat. Hippocrati[7] λεπύρια, Aristoteli[8] ὄστρακον. A qua postrema dictione Nicandri[9] Scholiastes ἀνόστρακα ova nominat, quae sine putamine redduntur. Et ostracoderma dicuntur quae testaceo putamine obducuntur<,> testea{,} ova Macrobio dicta: malacoderma vero quae molli cute teguntur. Λέκιθος ab Artemidoro[10] etiam pro putamine accipi videtur, nisi forte, lectio corrupta sit: alii ea voce vitellum significari volunt. Annara, et Amiantus[11] apud Sylvaticum pro ovorum testa accipiuntur.	Today usually they call it avgó. The Italians ovo and uovo, the French oeuf, the Germans ey, the English an egge. Some call putamen - shell – that part of the egg firstly offering itself to the eyes, Serenus calls it testa, Pliny sometimes calix. By Greeks it is called kélyphos, which Suidas lexicon interprets tò lépyron toû øioû - the egg’s shell: likewise lépos, as for Anatolius, and lémma for Aristophanes, kelýphanon for Lycophron, although into this word could be included any sort of coating. For Hippocrates it is lepýria - the shells, for Aristotle óstrakon. From the latter word the scholiast quotes the anóstraka eggs of Nicander, which are laid without shell. And are called ostracoderma those eggs covered by an earthenware-like shell, called testea eggs - instead of testacea - by Macrobius: but malacoderma those covered by a soft wrapping. Lékithos - yolk - seems to be meant by Artemidorus also for eggshell, unless the reading is perhaps corrupt: others agree that by this word the yolk is meant. In Mattheus Sylvaticus annara and amianthus are meant as eggshell.
Quod autem rupto iam ovo apparet, id Aristoteles τὸ λευκόν τοῦ ᾠοῦ, Cornelius Celsus[12] ovi album, ovi candidum Plinius[13], et albumen, ut quidam citant, (ego plerunque semper ovi candidum ab eo nominari invenio) album liquorem Columella[14], Palladius[15] alborem ovi, Apicius[16] albamentum ovi vocabant: candidam undam Martialis per periphrasin hoc versu[17]. Candida si croceos circumfluit unda vitellos. Recentiores quidam ex Graecis transferentes ovi aquatum, et tenuem ovi liquorem, indoctiores albuginem, cum tamen albugo proprie sit in oculo macula, sive cicatrix altiuscula, sicut utique in summo nubecula, ut probi authores docent. Legimus et ovi album succum apud Plinium[18] in ramicosi infantis remedio: ut apud Serenum[19] quoque candidum ovi succum. Itali la chiara dell’ovo, Galli de Blanc d’ung Oeuf [20], aut aubun d’oeuf, Germani superiores das Klar oder vvyss im ey, inferiores dat vvit vant ey.	Now, what is visible as soon as an egg has been broken, Aristotle called it tò leukón toû øioû - the white of the egg, Cornelius Celsus ovi album, Pliny ovi candidum and albumen, as some people are quoting (most often I find that by him it is always called ovi candidum), Columella white liquid, Palladius whiteness of the egg, Apicius albamentum ovi: Martial snow-white wave, by a periphrasis with this verse: If a snow-white wave flows around the saffron yolks. Some more recent authors, while translating from Greeks, call it egg’s watery solution, and egg’s thin fluid, and those less skilful albugo - leucoma, but whereas in fact the albugo is a patch present in the eye, either a rather raised scar, anyway at the most like a little cloud, as trustworthy authors point out. In Pliny, in a remedy for an infant suffering from hernia, we read also the white juice of the egg: as in Serenus Sammonicus snow-white egg’s juice. The Italians call it la chiara dell’ovo, the French le blanc d’un oeuf, or aubun d’oeuf, the northern Germans das Klar oder – or - wyss im ey, the southern ones dat wit vant ey.
Interior ovi liquor, qui lutei coloris est, Plinio[21] vitellus, et luteum ovi vocatur. Recentiores quidam etiam vitellum genere neutro efferunt, uti et Gaza quoque contra veterum authoritatem. Vitellus a vita dictus est quod ex eo vivat pullus, Graeci modo Lecython appellant, modo χρυσόν, Hippocrates[22] etiam τὸ χλωρόν, Aristoteles[23] ὠχρόν, et alibi λέκυθον faeminino genere[24], uti et Dioscorides<,> τῶν ᾠῶν τὰ χρυσᾶ invenio apud Athenaeum, et ᾠοῦ τὸ πυῤῥόν apud Suidam. Veteres quandoque etiam ovi luteum νεοττόν vocabant, id est, pullum, nimirum quod pullum ex eo nasci, formarique existimarent, Itali torlo dell’ovo vocant, Galli le moyen d’un oeuf, le iaulne, Germani todter, vel tutter, forte, ut ait Ornithologus[25], quia mamillam tutten nuncupant. Alitur autem pullus vitello intra ovum, succo eius attracto, ut infans in lucem editus lacte mamillae. Belgae dat geel vant ey. Ozonab Sylvaticus exponit pro vitello ovi.	The more inner fluid of the egg, which is yellow, is called by Pliny vitellus – yolk - and yellow of the egg. Some more recent writers report vitellum in the neuter too, as also does Gaza against the example of the ancients. Vitellus takes the name from vita – life - because the chick draws the life from it, sometimes the Greeks call it lecython, sometimes chrysón - gold, Hippocrates also tò chlørón - yellowish, blond -, Aristotle øchrón - the yellow, and elsewhere lékython - yolk - in the feminine gender, as also Dioscorides, I find in Athenaeus tøn øiøn tà chrysâ, and in the lexicon Suidas øioû tò pyrrhón - the fire-red of the egg. The ancients sometimes called neottón also the yellow of the egg, that is chick, without doubt because they thought that the chick was born and formed from it, the Italians call it torlo dell’ovo, the French le moyen d’un oeuf, le iaulne, the Germans todter, or tutter, perhaps, as the Ornithologist says, because they call tutten – nipple - the female’s breast. In fact the chick within the egg nourishes himself by the yolk, attracted by its life juice, as an infant who has been born is attracted by breast’s milk. The Belgians dat geel vant ey. Sylvaticus reports ozonab for the egg’s yolk.
GENUS. DIFFERENTIAE.	GENUS - DIFFERENCES
Ornithologus[26] Gallorum, ac Gallinarum differentias a regionibus, ac locis quibus degunt potissimum desumi, atque ita non aliter quam magnitudine, aut etiam pugnacitate vult differre. Differunt tamen et in aliis, ut ex subsequentibus patebit. Inter eas, quae a veteribus celebrantur, Gallinas, Hadrianae[27], sive, ut vocavit Aristoteles Ἀδριανικαί[28], primo loco occurrunt. At quae sint, alios aliter sentire video, et revera neminem hactenus videre mihi contigit, qui exacte hac in parte doctis ingeniis satisfacere potuerit. Albertus magnus Philosophus sui temporis celeberrimus, dum quasdam Gallinas Hadriani Regis vocari dicit, quae suis magnae dicantur, aperte Aristoteli refragatur: si modo verum est, quod de Hadrianis Aristotelis intelligat, ut Augustinus Niphus affirmat[29], in Albertum invectus, cum ait: Gallinae Hadrianae non sunt magno corpore, et oblongo, ut somniavit Albertus, sed contra ut Aristoteles, et Ephesius tradiderunt{,}<.> Haec ille. At quam bene ex hoc[30] colligat Hadrianas Gallinas ab Hadriano {Imperarore} <Imperatore> nomen invenisse, ipse viderit[31]. Equidem Aristotelem longe ante Hadrianum Imperatorem vixisse historia docet. Hadrianas vero a loco nomen accepisse, nimirum ab Hadria civitate nihilum dubito.	The Ornithologist asserts that the differences of cocks and hens can first be inferred from regions and places where they live, and that for the same reason they differ in size or in pugnacity too. But they differ also in other things, as it will be evident from what is following. Among the hens extolled by ancients first of all are appearing the Hadrianae, or, as Aristotle called them, Adrianikaí. But what kind of hens they are, I realize that some are thinking in one way, somebody else in another way, and really up to now didn’t happen to me to find anyone able to accurately satisfy the skilful people in this matter. Albertus Magnus, a very famous philosopher in his days, while stating that certain hens are called of the Hadrian King, which by his countrymen would be called as large sized, clearly is opposing himself with Aristotle: on condition that he is referring himself to the Hadrianae of Aristotle, as Augustinus Niphus is affirming, when he attacks Albertus in saying: The Hadrianae hens are not of large and long body, as Albertus fancied, but quite otherwise as Aristotle and the Ephesian - Michael of Ephesus - handed down. These are the words of the Ornithologist. But he himself – i.e. Niphus - would have been aware that according to this affirmation he is exactly deducing that Hadrianae hens took the name from Hadrian Emperor. Doubtless the history shows that Aristotle lived long before than Hadrian Emperor. Really I don’t have the slightest doubt that Hadrianae took the name from a locality, doubtless from the town of Hadria.
Turnerus[32] Africanas ab Hadrianis nihil differre existimans eas triplo, et amplius maiores facit, in tam foedum errorem impingens, ut redargutione plane non egeat. Nos de Africanis supra diximus[33]. Qui vero e contrario id genus Gallinarum nanas interpretantur, sive pumiliones, ab eorum opinione recedere minime possum, cuius sententiae fuisse Hispanum quendam amicum suum Ornithologus[34] tradit, ac Hispanice Gallina enana interpretari asserit, nimirum, quod corpore nana, et pumila sit, eo, ut videtur, argumento nixus, quoniam Aristoteles Hadrianas parvo corpore esse scribat. Veruntamen ego nanas hic minime claudicantes illas, ut Longolius vocat, quae pariter nanae sunt, interpretor, sed genus quoddam caeteris minus:	William Turner, when thinking that African hens - Numida meleagris? - are nowise different from Hadrianae, he makes these hens three times or more larger, falling into such a gross mistake that he doesn’t need confutation at all. I have spoken about Africans previously. To tell the truth by no means I cannot to diverge from the opinion of those who on the contrary judge this sort of hens as dwarf, or small, and the Ornithologist records that a certain Spanish friend of him held this opinion, and he affirms that in Spanish is translated as Gallina enana, of course because it is dwarfed and tiny in body, seemingly relying on the proof that Aristotle writes that the Hadrianae have a small body. But at this point I do think that the dwarfs are not at all those limping hens, as Gisbert Longolius calls them, which are likewise dwarf, but a certain breed smaller than others:


	191

[1] Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 451: Hodie vulgo αὐγό nominant. – L’etimologia di αὐγό e dell’equivalente ἀβγό è la seguente: τά ὠά > ταυά > τ΄αὐγά / τ΄ἀβγά che sono ovviamente il plurale di uovo. La forma attualmente in uso è αὐγό, mentre è passata in secondo piano la forma dimotikí ἀβγό.

[2] Naturalis historia XXVIII,19: Huc pertinet ovorum, quis exorbuerit quisque, calices coclearumque protinus frangi aut isdem coclearibus perforari.

[3] Cfr. Aristotele De generatione animalium II 743a 17.

[4] Lépos, guscio, è testimoniato in Ateneo II p. 55c, Nicandro Theriaca 943.

[5] Aves 673.

[6] Lycophron, Alexandra (ed. by E. Scheer, Berlin, 1881), line 89. (Lind, 1963) – Il sostantivo neutro κελύφανον significa guscio e fu usato oltre che da Licofrone anche da Luciano.

[7] Hippocrates Liber de Natura Pueri 22. (Lind, 1963)

[8] De generatione animalium III 758b.

[9] Nicander Alexipharmaca 295, with scholia. Macrobius, Saturnalia, and Artemidorus Daldianus, Onirocriticus (ed. by R. Hercher, Leipzig, 1864), are the other sources mentioned below. (Lind, 1963)

Conrad Gessner Historia animalium III (1555) pagina 454: Ostracoderma ova dicuntur putamine contecta testaceo, (ova testea Macrobius dixit) malacoderma vero quae molli obducuntur cute, Caelius. § Saturnalia VII,16: In gradientibus lacertae et similia ex ovis creantur: quae serpunt ovis nascuntur exordio: volantia universa de ovis prodeunt excepto uno quod incertae naturae est: nam vespertilio volat quidem pellitis alis, sed inter volantia non habendus est qui quattuor pedibus graditur formatosque pullos parit et nutrit lacte quos generat: nantia paene omnia de ovis oriuntur generis sui, crocodilus vero etiam de testeis, qualia sunt volantium.

[10] Onirocriticon lib. 5. somnio 85. (Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 453).

[11] In greco amíantos = puro, incorruttibile. – La citazione di Aldrovandi è monca ed enigmatica. Più appropriata è quella di Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 449: Amiantum Sylvaticus interpretatur testas ovorum e quibus pulli in nido excluduntur, manifesto errore, cum amiantus genus lapidis sit. hoc forsan fieri potest, ut ad medicinam amianti loco testae ovorum usurpari possint.

[12] De medicina V,2: Glutinant vulnus murra, tus, cummi, praecipueque acanthinum; psylleum, tragacantha, cardamomon, bulbi, lini semen, nasturcium; ovi album, gluten, icthyocolla; vitis alba, contusae cum testis suis cocleae, mel coctum; spongia vel ex aqua frigida vel ex vino vel ex aceto expressa; ex iisdem lana sucida; si levis plaga est, etiam aranea. - VI,6: [...] excipere oportet ovi albo, donec mellis crassitudinem habeat, idque in linteolum inlinere, et fronti adglutinare, ut conpressis venis pituitae impetum cohibeat.

[13] Naturalis historia XXVIII,66: oculos firmitatis causa, inlinit sole usta cum ovi albo, [...] - XXIX,40: candido ovorum in oculis et pili reclinantur [...].

[14] De re rustica VI,38,2: Suffraginosae ordeacea farina imponitur, mox suppuratio ferro reclusa linamentis curatur; vel gari optimi sextarius cum libra olei per narem sinistram demittitur, admisceturque huic medicamini trium vel quattuor ovorum albus liquor separatis vitellis.

[15] Opus Agriculturae XI,14,9: In album colorem vina fusca mutari, si ex faba lomentum factum vino quia adiciat vel ovorum trium lagenae infundat alborem diuque commoveat: sequenti die candidum reperiri. Quod si ex afra pisa lomentum adiciatur, eadem die posse mutari.

[16] De re coquinaria V,3,4: Pisum coques, agitabis et mittis in frigidam. cum refrigeraverit, deinde agitabis. concidis cepam minutatim et albamentum ovi, oleo et sale condies, aceti modicum adicies. in boletari vitellum ovi cocti colas, insuper oleum viridem mittis et inferes. - VI,9,12: obligas cum albamentis ovorum tritis, ponis in lance, et iure supradicto perfundis.

[17] Epigrammaton liber XIII,XL, Ova - Candida si croceos circunfluit unda vitellos,|Hesperius scombri temperet ova liquor.

[18] Naturalis historia XXX,136: Coclearum saliva inlita infantium oculis palpebras corrigit gignitque. Ramicosis coclearum cinis cum ture ex ovi albo specillo inlitus per dies XXX medetur.

[19] Q. Serenus Liber Medicinalis, in 1,107 hexameters, (ed. by Fr. Vollmer) in Corpus Medicorum Latinorum, II (Leipzig, 1916), is based on Pliny; see Philologus 75. 128-33; Pliny, 30. 15. 47. 136. Dioscorides, mentioned below, wrote De Materia Medica (ed. by M. Wellmann, Berlin, 1906-14) and Alexipharmaca and Theriaca (ed. by K. Sprengel) in Kuehn, Medici Graeci, xxv, xxvi (Leipzig, 1829). (Lind, 1963)

[20] La fonte è quasi certamente Conrad Gessner, Historia Animalium III (1555), pag. 452: Galli de blanc d’ung oeuf, aubun d’oeuf. Itali volume de lovo.

[21] Naturalis historia X,148: Omnibus ovis medio vitelli parva inest velut sanguinea gutta, quod esse cor avium existimant, primum in omni corpore id gigni opinantes: in ovo certe gutta ea salit palpitatque. - XXX,141: [...] item si lutea ex ovis quinis columbarum admixta adipis suilli denarii pondere ex melle sorbeantur, passeres in cibo vel ova eorum, gallinacei dexter testis arietina pelle adalligatus.

[22] De natura pueri xxx.

[23] Historia animalium VI 560a 21.

[24] Per esempio Historia animalium VI 560a 29.

De materia medica II,54 De ovo: ἡ λέκυθος. (Curtius Sprengel, Lipsiae 1829)

[25] Conrad Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 452: Itali vitellum appellant tu<o>rlo de l’ovo: Galli le moyen d’un oeuf, le iaulne: Germani todter vel tutter: forte quia mamillam tutten appellant.

[26] Conrad Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 380: Et primum de gallis sive Gallinis quae a regionibus e locis denominantur, nec aliter a villaticis communibus differunt quam magnitudine, aut etiam pugnacitate.

[27] Fantasmagorica la disquisizione sulle galline Hadrianae da parte di Aldrovandi. Siamo pertanto costretti a citare per esteso il testo di Conrad Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 380-381: Hadrianae gallinae (Ἀδριανικαί, nimirum a regione, non ut Niphus suspicatur quod forte ab Adriano Imperatore observatae sint, vixit enim Adrianus multo post Aristotelis tempora) parvo quidem sunt corpore, sed quotidie pariunt, ferociunt tamen, et pullos saepe interimunt, color his varius, Aristot. Et alibi, Multa admodum pariunt. Fit enim propter corporis exiguitatem, ut alimentum ad partionem sumptitetur. Hadrianis laus maxima (circa foecunditatem,) Plinius. Adrianas sive Adriaticas gallinas (τούς Ἀδριατικούς ὄρνιθας) Athenienses alere student, quanquam nostri inutiliores, utpote multo minores. Adriatici vero contra nostras accersunt, Chrysippus apud Athenaeum lib.7. Gallinae quaedam Adriani regis vocantur, quae apud nos dicuntur gallinae magnae, et sunt magni oblongi corporis, abundant apud Selandos et Hollandos, et ubique in Germania inferiore. Pariunt quotidie, minime benignae in pullos suos, quos saepe interficiunt. Colores earum sunt diversi, sed apud nos frequentius sunt albae, aliae aliorum colorum. Pulli earum diu iacent sine pennis, Albertus, sed hae forsitan Medicae potius vel Patavinae gallinae fuerint. Gallinae Adrianae non magno et oblongo corpore sunt, ut somniavit Albertus, sed contra ut Aristoteles et Ephesius tradiderunt, Niphus. Gyb. Longolius Germanice interpretatur Leihennen, Variae sunt (inquit) rostro candidiusculo. Pulli earum columbarum pipiones colore referunt. Ab Adriaticis mercatoribus primum in Graeciam advectae videntur, et inde nomen tulisse. Quod autem ferocire Aristoteles eas scribit, factum esse puto ob patriae mutationem, cum in calidiores regiones devectae et ferventioris ingenii redditae sunt, Haec ille. Varro Africanas, quas non alias esse constat quam Hadrianas, varias et grandes facit, Turnerus. Ego Africanas ab Adrianis multum differre puto, cum Numidicis vero easdem esse. Hispanus quidam amicus noster gallinam Adrianam, Hispanice gallina enana nominat. nimirum quod corpore nana et pumila sit, quale genus in Helvetia apud nos audio nominari Schotthennen, alibi Erdhennle, alibi Däsehünle. Sed Gyb. Longolius gallinas plumilas [pumilas] Germanice vocat kriel. Vulgares sunt (inquit) et passim extant. Per terram reptant claudicando potius quam incedendo. Licebit autem gallinaceos huius generis pumiliones, gallinas pumilas cum Columella nominare. Sunt enim in omni animantium genere nani, ut dixit Theophrastus. Pumiliones, alias pumilas, aves, nisi quem humilitas earum delectat, nec propter foecunditatem, nec propter alium reditum nimium probo, Columella. Est et pumilionum genus non sterile in iis, quod non in alio genere alitum, sed quibus {certa} <centra> foecunditas rara et incubatio ovis noxia, Plinius. Apud Tanagraeos duo genera gallorum sunt, hi machimi, (id est pugnaces, vel praeliares, ut Hermolaus) vocantur, alii cossyphi. Cossyphi magnitudine Lydas gallinas aequant, colore similes corvis (coracino, hinc cossyphi nimirum dicti quod merularum instar atri coloris sint:) barbam et cristam habent instar anemones, (calcaria et apex anemonae [anemones] floris macula modo rubent, Hermol.) Candida item signa exigua in rostro supremo et caudae extremitate, Pausanias in Boeoticis interprete Loeschero. At pugillatum atque praelia, Graeci e Boeotia Tanagricas, item Rhodias, (ut Athenaeus, Columella, Martialis,) nec minus Chalcidicas et Medicas probavere. Quidam Alexandrinas in Aegypto, Hermolaus. Tanagrici, Medici et Chalcidici, sine dubio sunt pulchri, et ad praeliandum inter se maxime idonei, sed ad partus sunt steriliores, Varro. Tanagrici plerunque Rhodiis et Medicis amplitudine pares, non multum moribus a [381] vernaculis distant, sicut et Chalcidici, Columella: cum paulo ante dixisset Rhodii generis aut Medici propter gravitatem neque gallos nimis salaces, nec foecundas esse gallinas. Et rursus, Deliaci (scriptores) quoniam procera corpora et animos ad praelia pertinaceis [pertinaces] requirebant, praecipue Tanagricum genus et Rhodium probabant, nec minus Chalcidicum et Medicum, quod ab imperito vulgo litera mutata Melicum appellatur. Ex gallinaceis quidam ad bella tantum et praelia assidua nascuntur, quibus etiam patrias nobilitarunt Rhodum ac Tanagram. Secundus est honos habitus Melicis et Chalcidicis, ut plane dignae aliti tantum honoris praebeat Romana purpura, Plinius.

[28] De generatione animalium III 749b-750a - Historia animalium VI 558b. - Filippo Capponi in Ornithologia Latina (1979), quando tratta delle galline di Hadria, cita in greco il brano di Aristotele tratto da Historia animalium VI 558b e riporta l’aggettivo Adrianaí a proposito di queste galline. L’aggettivo Adrianós è usato, per esempio, da Dionigi d’Alicarnasso (retore e storico greco del I sec. aC) per indicare il mare Adriatico (Romanae Antiquitates, II 4), mentre non comparirebbe in Aristotele, il quale avrebbe invece usato due diversi aggettivi equivalenti: Adriatikós (Historia animalium, VI etc.) e Adrianikós (in De generatione animalium 749b 29 si legge: tôn alektorídøn ai Adrianikaí; in Historia animalium VI,1,558b 16 Ai d’Adrianaí alektorídes (qui Adrianikaí è alia lectio dei codici PD^a)); cfr. anche Ateneo VII,23,285d (Ἀδριατικοὺς ὄρνιθας, polli adriatici). § In Giulio Cesare Scaligero (Aristotelis historia de animalibus, Tolosa, 1619, pag. 638) troviamo Adrianikaì: Αἱ δὲ Ἀδριανικαὶ ἀλεκτορίδες, εἰσι μὲν μικραὶ τὸ μέγεθος, τίκτουσι δὲ ἀν'ἑκάστην ἡμέραν. Εἰσὶ δὲ χαλεπαί, καὶ κτείνουσι τοὺς ·νεοττοὺς πολλάκις. Χρώματα δὲ παντοδαπὰ ἔχουσι.

[29] Augustinus Niphus Expositiones in omnes Aristotelis libros (1546) pag. 157: Albertus [...] Etiam id, quod secundo loco asserit, longe deterius est, cum dicat gallinas adrianicas esse magno, & oblongo corpore, cuius oppositum Arist. & eius expositor Ephesius in scholijs tradiderunt.

[30] Aldrovandi non ha capito una minchia di quanto riferito da Gessner, né si è preso la briga di dare uno sguardo al commento di Agostino Nifo. Infatti molto prima della sua invettiva contro Alberto, sempre a pagina 157 di Expositiones in omnes Aristotelis libros (1546) Agostino Nifo esprime il sospetto che le galline Adrianae furono così chiamate in quanto viste dall'imperatore Adriano: fortassis ab Adriano Imperatore observatae. – Quindi l'illazione Adrianae = fortassis ab Adriano Imperatore observatae non è di Alberto, ma di Nifo. Alberto conosceva galline giganti che erano dette del Re Adriano, e di quale re Adriano si tratti nessuno per ora lo sa.

[31] Agostino Nifo Expositiones in omnes Aristotelis libros (1546) pagina 157: Adrianae graece ἀδριανικαὶ, fortasse ab Adriano Imperatore observatae:[...]. § Agostino Nifo si è lasciato trarre in inganno da Alberto De animalibus VI,3: Adhuc autem quaedam sunt gallinae, quae Adriani regis - αἱ Ἀδριανικαί - vocantur, et apud nos dicuntur gallinae magnae, et sunt magni et longi valde corporis, et abundant in Selandia et Hollandia et fere ubique in Germania inferiori. (Albertus Magnus De animalibus libri XXVI - Hermann Stadler, Münster, 1916)

[32] L’errore di William Turner proviene da un’errata, frettolosa e fuorviante interpretazione del testo di Varrone relativo alle galline Africanae. Lo possiamo dedurre, come ha fatto Aldrovandi, dal testo di Conrad Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 380: Varro Africanas, quas non alias esse constat quam Hadrianas, varias et grandes facit, Turnerus. Ego [Gessner] Africanas ab Adrianis multum differre puto, cum Numidicis vero easdem esse. - Varrone è ben informato: un conto sono le galline da cortile e quelle selvatiche, un altro conto sono le faraone. Ecco i frammenti di Varrone in cui parla delle Africanae, tratti da Rerum rusticarum III. 9,1: Igitur sunt gallinae quae vocantur generum trium: villaticae et rusticae et Africanae. - 9,16: Gallinae rusticae sunt in urbe rarae nec fere nisi mansuetae in cavea videntur Romae, similes facie non his gallinis villaticis nostris, sed Africanis. - 9,18: Gallinae Africanae sunt grandes, variae, gibberae, quas meleagrídas appellant Graeci. Haec novissimae in triclinium cenantium introierunt e culina propter fastidium hominum.

[33] Ulisse Aldrovandi Ornithologia I, 595. (Lind, 1963)

[34] Conrad Gessner Historia Animalium III (1555), pag. 380: Ego Africanas ab Adrianis multum differre puto, cum Numidicis vero easdem esse. Hispanus quidam amicus noster gallinam Adrianam, Hispanice gallina enana nominat. nimirum quod corpore nana et pumila sit, quale genus in Helvetia apud nos audio nominari Schotthennen, alibi Erdhennle, alibi Däsehünle.